Տանս նստած վայելում եմ փոքրիկ նվագախմբի շեփորի հնչյունները։ Հավանաբար նախկինում փակ դահլիճում էին նվագում ծերերի տան բնակիչների համար, ու այժմ, կորոնավիրուսի շնորհիվ նվագում են բացօթյա, ըստ այդմ ինձ, որ նստած համակարգչի դիմաց ֆուտբոլի հերթական պասն է գրում ձեզ համար, թույլ տալով վայելել շեփորից հասնող ելեւէջումները։ Արփին հա ասում ա՝ ավարտում ենք, վերջ, Սիրանուշ Դվոյանը մեզ ոգեւորում ա, ես էլ եզրափակիչ պասից հետո ասես բան էլ չի պատահել, շարունակում եմ հերթական պատմությունս։
Իններորդ դասարանում եմ, վարժարան եմ տեղափոխվել։ Նոր ընկերներ, նոր դասարան։ Դասընկերներիցս մեկը որեւէ խնդիր չհասկանալու դեպքում հարվածում է գլխին՝ ասելով՝ արա էս ինչ ղազ եմ ես, ղազ եմ, է, ղազ։ Էդպես էլ իրականում բավական խելացի դասընկերուհիս վաստակում է ղազ մականունը, նրան իր անվանակցից հեշտ տարբերելու համար մեզ ցուցադրելով դյուրին ելքը։ Ու ես՝ միամիտս, միայն քսանքսանին, միայն Փաշինյանի ելույթից եմ հասկանում, որ էդ Ղազն ամենեեւին էլ անփառունակ թռչուն չէ, այլ տառագետ ու չնաշխարհիկ մի անձնավորություն։ Ղազը դասարանի ավագն էր։ Իմ ու եւս երկու դասընկերոջ ծննդյան տարեդարձն է, մայիս ամիսն է, դրսում արեւ է ու սիրուն։ Որոշել ենք, պիտի նշենք դասարանում, դասերից հետո։ Մեկական տորթ ենք թխել, մի քանի այլ քաղցրավենիք, երաժշտություն։ Հավաքվել ենք։ Ոչ ոք չկա։ Մենք ենք, դասղեկը, այլ դասասենյակներում դաս անող աշակերտներ, բայց ոչ ոք մեր՝ ֆիզմաթ հոսքից։ Ինչպես հետագայում պարզվեց՝ ըստ պայմանավորվածության, ըստ մեծն Ղազի շուստրիության, համենայն դեպս ոչ ոք դասընկերներից չեկավ մեր ծննդյան տոնակատարությանը։ Մենք էլ հրավիրեցինք բոլոր նրանց, ովքեր վարժարանում էին ու մի լավ քեֆ արեցինք։ Դու մի ասիլ, էս ընթացքում Ղազը եկել էր վարժարան՝ ստուգելու՝ արդյո՞ք ղազախոսքը խախտողներ եղել են, թե ոչ, տեսել էր, որ դասարանից աղմուկ է գալիս, դե ուրեմն իրեն դավաճանել են։ Կարմրած ղազադեմքով եկել, մտել էր դասարան՝ հուսալով տեղում ծնկի բերել բոլորին։ Բայց դասասենյակում տժժում էինք բոլորս, պարում, քեֆ անում։ Ղազի գալով ուրախանում ենք, քանի որ կարծում էինք, որ շփոթել են օրն ու ժամը։ Չգիտեմ թե ինչ պատահեց հետո, բայց հանկարծ կռիվ ղալմաղալ սկսեց։ Կռվից միայն վերջին կադրն եմ հիշում, ես զուգարանում եմ, Ղազը՝ երկու ձեռքերը վեր բարձրացրած, գալիս է վրաս։ Ինքն էն ժամանակ ինձնից շատ ավելի խոշոր էր, ինչ-որ մեկն ինձ ուղղակի քաշում է նրա ձեռքի տակից, իսկ դրանից մի քանի վայրկյան անց ես՝ կանգնած զուգարանում, Ղազը՝ ոտքերիս դիմաց չոքած, ներողություն է հայցում։ Դա միակ ու եզակի դեպքն էր, երբ ինչ-որ մեկը չոքել է ոտքերիս առաջ։ Ես ուղղակի չհասցրի որեւէ կերպ ռեակցիա տալ ու կանխել նրա անսպասելի գործողությունը։ Տհաճ էր, ինչ խոսք։ Ես ու Ղազն էդպես էլ չսիրեցինք իրար։
Մեկ ուրիշ անգամ Ղազի պայուսակում գրիչ էին փնտրում (նա միշտ գրիչ ուներ մոռացողների համար) ու, այ քեզ բան, գունավոր՝ կարմիր, կանաչ, կապույտ, դեղին էն ժամանակ մոդայիկ ժելեների տուփերի մեջ լցված են լիքը փետուրներ, էհ, չէ, մազեր՝ սեւ, կարճ, խուճուճ։ Դասարանցիներից մեկը բացեց ամանը՝ համոզվելու, որ դրանք այն են, ինչ հասկացել էր, իսկական, անզուգական ղազափետուրները թափվեցին սեղանին, հավաքեց ու հետ լցրեց ամանների մեջ, դրեց պայուսակը։ Բան չասացինք նրան, անցավ, գնաց։ Դրանից հետո բաժանվեցին մեր ճամփեքը, ամեն մեկս ապրեցինք մեր կյանքով։ Երբեք չհետաքրքրվեցի էլ, թե ինչ է անում հիմա նա։ Կարելի է ասել՝ մոռացել էի, որ նման մարդ իմ կյանքում գոյություն է ունեցել։ Բայց, արի ու տես, որ տարիներ անց այս օրը, երբ հանկարծ միացնում եմ Նիկոլի ելույթը, լսելով ղազագիր բառը անմիջապես աչքիս առաջ են գալիս վաղուց մոռացած դրվագները։ Ես՝ փլան փստանս, խոստանում եմ, որ ենթարկվելու եմ, խոստանում եմ, որ անելու եմ այն, ինչ կամենաք, ձերդ գերազանցություն, ես՝ նազիր, վեզիրս, բերելու եմ ձեզ համար կարմիր նախշուն գարուն ու ներկած ձու, ես՝, ես՝, ես՝ սրբություն, աստվածներ, անբարոյականից ծնված, խեղճ մեսրոպյան գիր, բա դու այդ ինչպես դարձար տարագիր ղազագիր։
-Անահիտ, խնդրում եմ, մի՛ նկարի, գնա՛,- խնդրում են ինձ գազի լցակայանի դոմիկների բնակիչները։ Օրը տոթ է։ Մարդկանց դոմիկներից դուրս են հանել, տեղափոխում են գերեզմանոցի հարակից տարածք, պատճառը Ծառուկյանի տան այգին մեծացնելն է։ Ոչ մի փաստաթուղթ, ոչ մի բացատրություն, միայն վախի մթնոլորտ, օդում լողացող խղճուկ խոստումներ ու դառը, փոշոտ, լարված դեմքեր ասֆալտի, հողի, տոթի մեջ, ամենուր իրեր, ամենուր վեճ՝ սուր, անդուր, խառնաշփոթ, մի խոսքով՝ մի տխուր, շինծու օր։
Ուռենին թողեցին, տնկած կեռասենիները թողեցին, տարածքը, բոստանները թողեցին, որտեղ տասնամյակներ ապրել էին, թողեցին, հեռացան։
-Մեզ միանգամից հանգրվանին է մոտեցնում,- կատակում է բնակիչներից մեկը՝ ակնարկելով գերեզմանը, որտեղ պիտի տեղափոխեն դոմիկները։
-Տանելու եմ տղայիդ կորցնեմ, ուզում ես մարդուդ երեսն էլ չտեսնես,- աղմուկ-աղաղակի մեջ լսում եմ անծանոթ միատեսակ կազմվածքով տղամարդկանց բիրտ կարմրատակած հոխորտացող դեմքերը։
Մի քանի օր առաջ վիդեո եմ նայում, նստել են հատընտիրները դիմակներով իրարից ցուցադրաբար հեռու տեղադրված աթոռներին ու խոսում է նա՝ տերն ու տիրակալը։ Ես միայն հետեւի ֆոնում փնտրում եմ ծանոթ ուռենին ու կեռասենին։
Աբովյանում կարուսել ունեինք, էդ կարուսելում ապրած մանկություն ունեինք, անգիր գիտեինք ծիծաղի սենյակի հայելիների հերթականությունը, անգիր գիտեինք սատանի անիվի ճռճռացող գլխիկներն ու քամին, որ տանում բերում էր մեզ։ Մի անգամ հորաքրոջս տղան, որ բարձրություն չէր սիրում, նստում է, անիվը պտտվում է, հասնելով ամենավերին կետին հոսանքն անջատում են։ Աղմկում, աղաղակում է, որ իրեն ցած բերեն։ Չեմ հիշում, թե ինչպես ավարտեց այդ պատմությունը, բայց գիտեմ, որ դրանից հետո այդ կարուսելն էլ չէր նստում։ Քանի՜ քանիսն էին ժամադրվել կարուսելում, ինչքա՜ն ճիչ ու աղաղակ է տեսել կարուսելը։
Բայց կարուսել քաղաքին պետք չէ, բնակիչները պիտի’, պիտի’ աղոթեն։ Քանդեցին, տեղափոխեցին, փորձեցին կարուսելի պատրանք ստեղծել հեռու մի տեղ, բանուկ ասֆալտին։ Հիմա կարուսելի տեղում մեծ, շատ մեծ եկեղեցին է, աղոթու’մ ենք։
Պատառոտված, առյուծի բերան ընկած ավտոբուսները, որոնք ամեն անգամ կանգառից հազիվ էին պոկում իրենց մաշված երկաթները, տանում էին տխուր, տանջահար քաղաքացիներին։ Տխուր քաղաքացիները, տխուր ավտոբուսով, տխուր ճամփեքով անցնում են կազինոների, անցնում են դղյակների, անցնում են հսկայական առեւտրի կենտրոնների մոտով, շփոթված կամ միգուցե միտումնավոր հայտնվում են մեր խաղադաշտում։ Էստեղ հանկարծ վեր եմ թռչում Զոհրաբյանի սրտաճմլիկ ասմունքից, գնդակն առել կանգնել ա, հանդիսատեսի համար Բուքովսկի ա կարդում։ Ու ինչպես մի անգամ շատ ճիշտ ասել է մեր խաղողուհի Ժաննան՝ ընկերներ, ձեր խաղադաշտն այլ տեղում է, սխալ հասցեով եք եկել։ Տխուր ավտոբուսը միացնում է իր վաղուց խռպոտած շարժիչն ու հեռանում։ Տեսնես ո՞րն է հաջորդ կանգառը։
Բայց որպեսզի շատ ցեխակոլոլ չլինի պասս ու սենց անշուք չավարտեմ փոխանցումս, որոշեցի գոնե մի լուսավոր բան պատմել ձեզ։
Հայաստանի հեռավոր գյուղերից մեկում մի կին ամուսնանում է մի տղամարդու հետ։ Տղամարդն էլ, կինն էլ մեկական երեխա ունեն, մեկն էլ միասին են ունենում։ Մի անգամ բակից լսվում է կնոջ աղեկտուր ձայնը՝ Ռազմիկ, Ռազմիկ, հասի, իմ րեխեն ու քո րեխեն մեր րեխին թակում են, հասի, հա՜ հասիր։
