Աղավնի Գրիգորյան/Կապույտ բաժանարար

Բաբոն գնում էր:

Խռով չէր աշխարհից, ոչ էլ դժգոհ իր ապրած կյանքից:

Բաբոն հաշտ էր գնում:

Կծկվել, մի բուռ էր դարձել, աչքերը փակ, կնճռոտած ընկույզ էր հիշեցնում հսկա մահճակալին:

«Լսում է ձեզ, խոսեք»՝ բուժքույրն էր ասել:

Արդեն երրորդ օրն էր… նույն դիրքով, անշարժ, կյանքը ապահովող սարքերին միացված ու դրանցից ամենասարսափազդուն՝ շնչառությունը կարգավորող փուքսը, իր սղոցող ձայնով՝ գլխավերևում կախ:

Արդեն երրորդ օրն էր` իրար հերթ չտալով՝ տնեցիք, հարազատները՝ թոռ, ծոռ, փեսա, հերթով գալիս էին հրաժեշտ տալու:

Բաբոն ցեղի մեծն էր. վերջինը մեծերից:

Գալիս էին:

Գնում էին:

Գալիս էին:

Գնում էին:

Ամեն խմբի գալուց կյանքը մի պահ բացվող դռնից՝ քամու հետ պլստում էր հիվանդասենյակ, խլացնում էր օդամղիչ փուքսի անդուր դռռոցը: Հետո նորից, երբ ձայները մեղմանում էին, հասնում շշուկի, փուքսի դռռոցը հաղթում էր բոլորին ու սղոցում ուղեղները՝ դըը՜ռռռ – հա -դըը՜ռռռ: Ու բոլորն իրարից անկախ՝ սկսում էին շնչել նույն ռիթմով, դռռոցների դադարում՝ վեր-վար, վեր-վար…

Օդը չէր հերիքում…

«Վլասկո Կ.» գրված էր եռագույն զիգզագով թրթռացող մոնիտորի ձախակողմյան անկյունում:

Գնչուհի էր, իր ցեղի ամենատարեցը, ավանդույթների խտացումն ու վերջին չզտված մանրաթելը հին աշխարհի՝ նոր աշխարհում:

Նոր աշխարհը շուրջն էր, ամենակուլ վստահությամբ ոտքը գետնին էր խփում՝ պատրաստ կտրվող թելն անմիջապես ստերիլիզացնել, հանձնել թվային էքսպերտիզայի և հեռացողի հարազատներին մեծահոգաբար փոխանցել դռան ետևի արկղում այսպիսի առիթների համար նախապես պահ տված ծրարն ու միջի ցավակցական երկտողը:

«Ցավում ենք:

Մեր վստահելի գործընկեր «Հավերժական հանգրվան» գրասենյակը կթեթևացնի ձեր հոգսը և հրաժեշտի արարողությունը կկազմակերպի մատչելի և հարմար գներով»:

Հրաժեշտի նախերգանքն էլ նոր աշխարհին վայել թիթիզություններից զերծ չէր:

Թոռնուհին բաբոյի հեռանալն անմահացնելու պատասխանատու գործն իր վրա էր վերցրել: Համ լացում էր, համ հեռախոսը միացրած՝ միանվագ խոսում, ձայնի մետաղական հոգնեցնող ճռռոցով (օդամուղ փուքսի միակ հնարավոր մրցակիցը, թերևս, ներսում գտնվողներից): Ոսկուց հսկա սկավառակներ հիշեցնող մատանիների տակ մատները չէին երևում, լայն փռված վզնոցը (ենթադրաբար, էլի ոսկուց) ավելի շուտ թատերական անհաջող դեկոր էր հիշեցնում՝ երկար կաշվե վերարկուի վրայից, ինչին զըըռ ոսկեգույնով շարունակում, համարյա դրանից աճում էին ուսերին թափված, անխնամ գունաբացած մազերը, որ կերպարը դարձնում էին ամբողջական: Իր գործն անում էր ամենայն լրջությամբ, մեկ-մեկ ընթացքից գլուխը թափ էր տալիս, ու մազերը ցնցվում էին ոսկեգույն վզնոցի հետ միասին.

– Վլասկո´, ե´լ, ե´լ, բաբո´…

Հեռախոսի մյուս կողմում հարազատները երևի ինչ-որ հարցեր էին տալիս, ինչից թոռնուհին ավելի էր ոգևորվում: Ձայնը մեկումեջ բարձրանում էր, կերկերում, հետո սթափվում էր, հիշում, որտեղ է, մի քիչ էլ գուցե «մրսում» էր ապակուց այն կողմ, քույրերի սենյակից իրեն ակնապիշ հետևող բուժքրոջ սաստող հայացքից:

Թե իրական չլիներ այս ամենը, մելոդրամի հրաշալի սյուժե կլիներ:

էկրանից այս կողմ հարազատները չէին հանձնվում, չէին հաշտվում:

Գալիս էին:

Գնում էին:

Գալիս էին:

Գնում էին:

Սևազգեստ կինը, որ գնչուհու դուստրն էր, բոլորից տարբերվում էր աննախադեպ զսպվածությամբ, ստոիցիզմի իսկական օրինակ. լուռ կանգնած էր, միայն ստեպ-ստեպ աչքերն էր սրբում:

– Վլասկո´, ե´լ, ե´լ, Վլասկո´:

Ոսկե մատանիներովը ոգևորվեց նորից ու սգացող հարազատից հիմա էլ վերածվեց փորձառու բժշկագետի. պտտվեց մահճակալլի շուրջն ու կանգելով մեռնողի գլխավերևում, մոնիտորի եռագույն կապույտը ցույց տվեց էկրանից այն կողմ եթերին հետևող նոր հերթափոխին, հետն էլ գործից հասկացողի առոգանությամբ բացատրեց թոք-սիրտ-ճնշում եռագիծ համաչափության կարևորությունը:

Ետ գնաց, կանգնեց իր տեղը, սևազգեստի կողքին: Մեկ է, չի սթրվում:

Բուժքույրը եկավ, ինչ-որ դեղ ավելացրեց ներարկիչով կաթիլայինին: Ապարդյուն տանջանք: Բայց դե… բուժքրոջ գործն էլ դա է։

– Ծխո՞ւմ էր, – հարցրեց սևազգեստին, զուտ մի բան հարցնելու համար:

– Ողջ կյանքը, – պատասխանեց սևազգեստը ի միջի այլոց, մտքերի մեջ, ուղղակի անպատասխան չթողնելու համար:

***

Ծխում էր, էն էլ ոնց….

Աշխարհը ուրիշ էր իր ջահել օրերին… Աշխարհը խենթ էր, կյանքով լի, ծխելն էլ էդ կյանքի անբաժան տարրն էր: Հինգ տարեկանից կարդում էր… կյանքը՝ ձեռքի ափով: Իր ափն էլ կարդաց մի անգամ: Գիծը գնա՜ց ու… քըը´րթ, կտրվեց: Լուսադեմին Բաբոն՝ իր օրն ու արևը, իր ամեն ինչը՝ գնաց, ձուլվեց նախնիներին ու ինքը մնաց մենակ: Բաբոյին թաղելուց գլխին մոխիր ածեց ու յոթ օր բաբոյի երկար հուլունքները վրան՝

քնեց զարթնեց,

քնեց զարթնեց՝

նույն դիրքում։

Մանկությունն ավարտվեց: Ժառանգաբար իրեն անցավ փոքրիկ զարդատուփը՝ տարբեր խառը-խըշտիկ մանրուքով, որոնցից միակ արժեքավորը քարով ոսկե մատանին էր: Հիմա ոսկու փայլը ոչ ոքի չի զարմացնում, իսկ էն թվերին իսկական հարստություն էր:

Իր հարստությունը գրկած՝ սրբեց աչքերը, նայեց երկնքին՝ կապույտ էր…

Հետո աջ-ձախ ութ տասնամյակից ավելի բոլորի կյանքի գիրը կարդաց ափից:

Իր գիրը գիտեր վաղուց: Սրան էլ էր սպասում:

Ինքը Վլասկոն չէր արդեն… Ընդամենը կնճռոտ ընկուզահատիկ էր՝ եգիպտական նախշով սավանին. քթին, երեսով մեկ՝ շնչելու դիմակ ու եռագիծ եռագույն ցուցիչներ մոնիտորին։ Մի օր ավել ձգելն աշխարհին բան չէր տա, ինքը պատրաստ էր վաղուց, հարազատներն էլ շուտով կհաշտվեն: Տարին երկու անգամ՝ իր ծննդյան ու հիշատակի օրերին հոգոց կհանեն, պարզապես, հետո կանցնեն իրենց գործերին: Աղջի՞կը… կդիմանա, քույրերը կօգնեն:

Գլուխը անբնական շարժեց, հետո ետ ընկավ բարձին:

Փորձեց որսալ կապույտը ռունգերով:

Կապույտ էր, երկինք չէր:

Կտոր էր՝ միջանկյալ քաշած, որ բաժանում էր մյուս մահճակալին պառկածից:

Կապույտից այն կողմ ուրիշ, անծանոթ լեզվով էին խոսում… Լսում էր, չէր հասկանում: Զորութունը զգաց։ Ափսոս, որ հեռանալիս երկինքը չի տեսնի: Կապույտից այն կողմ, այն մյուսը, ում բաժին է ընկել պատուհանով երկինքը, դեռ ունի լուսաբացներ պահուստում:

Վլասկոն երբեք չի սխալվել: Հիմա առավել ևս:

Քիչ մնաց: Ինքը ճամփա է ընկել ու ետդարձ չկա:

Միայն ծոռանն է սպասում:

Ուր որ է՝ կգա:

***

Կապույտ էր: Երկինք էր:

Առաջին անգամ է, որ թռիչքի ժամանակ չեմ նայում պատուհանից: Չեմ ուզում:

Միայն թե չուշանամ: Ինչ-որ պահից սկսած, երբ ամրագոտին կապված է ու չեմ կարող անել ավելին, քան սպասելը, պարզապես հասկանում եմ. պատրաստ չեմ մանկությունս արմատախիլ անել էսպես՝ մի զանգով, մի զանգից, կիսատ զանգերը հավերժ՝ հոգիս ծանրացնող… Ու քանի դեռ ինքնախարազանման հինգ ու կես ժամը լիուլի տնօրինությանս տակ է, չեմ ընդդիմանում մտքերիս աղի հոսքին:

Պետք է հասնել Ա կետից Բ-ն հնարավորինս շուտ, իսկ ինքնաթիռը դեռ կես ժամ էլ ուշ է թռիչքուղի դուրս գալիս: Հետո ողջ ճանապարհը քավարանի պտույտներն են: Երեքով ենք. տղաս, ես, Նարեկը: «Մամ, ո՞նց ես…»,- ժամանակ առ ժամանակ հարցնում է տղաս: Մնացած ժամանակ լուռ ենք: Ա կետում եմ, իսկ Բ-ն անտանելի հեռու:

Ի՜նչ տարբեր Է նույն ճանապարհը, նույն ամսվա մի քանի օր տարբերությամբ:

Ի՜նչ սիրուն էր ձյունը մի շաբաթ առաջ, բա եկեղեցու զանգերը… (Ձեռքս տանում եմ պայուսակիս, շոշափում Նարեկը):

Ինչ դաժան է տարածությունը, երբ ձեռնոց է նետում սրտիդ:

Միայն թե չուշանամ:

Ոչինչ երբեք պատահական չէ։ Նաև կողք կողքի նույն սենյակում թթվածինը դոզայով ստացողները։ Օդը չի հերիքում… բաժանարարի երկու կողմում էլ թթվածինը հոսում է խողովակով։ Խեղդվում են ստացողները, խեղդվում են խեղդվողների ոտքերի տակ կանգնածները:

Բաժանարարի երկու կողմում ցուցիչը նույնն է, ճնշվածությունը նույնը, սերը նույնը, սիրո լեզուն՝ տարբեր: Արդար է երկու կողմի պահաջն էլ, անկախ բառարաններից. հրաշքի հույսով, սիրո գերդոզայով՝ հավատով սպասում են… Ապակուց այն կողմ հետևող բուժքույրն ինչ-որ պահից դադարեց զարմանալ երկու կողմի անկոտրում համառության վրա ու քնեց…

Կապույտից այս կողմ երկնքին նայող պատուհանը մերն է: Իմ ու քրոջս աչքերը գիշեր ցերեկ գամված են մոնիտորի ցուցիչներին:

N-րդ օրն է… սպիտակ խալաթավորները արդեն հաշտվել են, որ մենք ուղղակի պիտի այստեղ լինենք ամեն պահի, Նարեկն էլ…. Բուժքույրը ինչ-որ բան է բացատրում, ես փորձում եմ գուշակել, մինչև քույրս կթարգմանի: Կապույտից այս կողմ հրաշքը չպիտի ուշանա, մենք էլ.

– Շո´ւտ կգաք… սպասելու եմ:

***

Դուռը բացվեց փակվեց, հետո նորից:

Վլասկոն նույն դիրքում է, անփոփոխ: Բայց առավոտից ինչ-որ բաներ են խոսում, մոնիտորն էլ դավաճան բացբերանությամբ փոփոխվում է րոպե-րոպե իջնող ցուցիչով:

Նորից՝

գալիս են:

գնում են:

Գալիս են

գնում են:

Թոռնուհին անցել է իր՝ արդեն սովորական դարձած գործին, համ լացում է, համ բացատրում ինչ-որ բաներ՝ էկրանից այն կողմիններին: Մատանիները չկան, տարօրինակորեն: Ձայնն էլ հաճախ խզվում է հուզմունքից:

Կապույտից այս կողմ փոքրանում ենք, հնարավորինս աննկատ դառնում, վախենում ենք շնչել… Էնքան մեղավոր ենք մեզ զգում… Ախր, բաժանարարից այս կողմ, երջանիկ ենք յուրովի. այսօր վերջապես կարող ենք հայացքներս մի պահ հեռացնել մոնիտորից՝ առանց վախի, մի պահ նայել երկնքին, դեռ ամպած է:

Դուռը բացվեց փակվեց:

Մեկը ներս եկավ, երևի ազգականուհի է: Հատուկ առաքելություն ունի. սա ուզում է մարտահրավեր նետել նոր աշխարհին, նոր աշխարհի բարքերին, իմաստավոր ու անիմաստ դեղերին ու ռետինե խողովակին, որ բաբոյի կռկված մարմնին թթվածին էր մատակարարում:

Կապույտից այս ու այն կողմ՝ այս ամենի լուռ վկան ենք, քարացած նայում ենք…

– Վլասկո´, ե´լ, ե´լ, բաբիչո´…

Թոռնուհին մի պտույտ էլ արեց պտտվեց մահճի շուրջ ու բոլոր կողմերից նկարեց բաբոյին՝ զուգահեռ պատմելով, թե ինչքան են ամբողջ ցեղով սիրում ու գնահատում նրան, նրա նմանը չկա ու չի լինի… Ձայնը ելևէջով բարձրացավ, լալագին խփվեց սենյակի պատերին, հետո հեծեծալու ավելի լայն ասպարեզ չգտնելով՝ իջավ ետ, դեպի մահճակալը:

Բուժքույրը նկատողություն արեց.

– Չի´ կարելի:

Սևազգեստ դուստրը աչքերը սրբեց ու դժգոհեց քթի տակ.

– Մամո՜, ե՜լ, մամո, իմ լավ մամո՜…

Ազգականուհին հասկացավ, որ իր դերակատարման ժամն է, անցավ գործի. հանեց ինչ որ մետաղե տուփ, հանդիսավոր միջից յուղ կամ դրա նման մի բան քսեց ձեռքերին ու սկսեց եռանդագին մաժել բաբոյի ոտքերը, կրկնեց երեք անգամ, երեքն էլ դեմքի խիստ կարևոր արտահայտությամբ: Հաջորդեցին ինչ-որ անհասկանալի բառեր, ոգեկոչող շարժումներ, սաստկացող հեծկլտոց, մինչև որ բուժքույրն ուղղակի կատաղած դուրս վազեց ապակու հետևից, արգելեց խառնվել բժշկությանը՝ տարատեսակ կախարդանքներով ու դուրս հրավիրեց բոլորին:

Կապույտից այս կողմ դեռ շշմած ենք, միայն հասցրել ենք ձեռքերս Նարեկին սեղմել ողջ ուժով ու անձայն աղոթում ենք…

Դուռը բացվեց-փակվեց:

Սևազգեստ աղջիկը հուզվեց, անզորությունից, թողեց գնաց անհայտ ուղղությամբ:

Կես ժամ անց միայն եկավ, նստեց մոր կողքին:

Ծոռնուհին է եկել:

Յուղով շփումն էլ չօգնեց:

Ցուցիչը իջավ հինգ գիծ, սենյակի լացը զուգահեռ բարձրացավ։ Ոչինչ չի կատարվում, ոչինչ չի փոխվել, Վլասկոն նույն դիրքում՝ աչքերը փակ, ձեռքը ծոռան ափի մեջ:

Ծոռնուհին գեղեցկուհի է: Տեսածս ամենագեղեցիկ գնչուհին: Բարակիրան է, երկար, սև վարսերը՝ արձակ: Հեքիաթների եղեգնուհին քսանմեկերորդ դարում երևի հենց այսպիսի տեսք կունենա: ժամանակակից ջինսե տաբատ-բլուզ համադրության մեջ արտասովոր ոչինչ չկա: Հետո սև ածուխ աչքերի անտակ խորությունը տանում-տանո՜ւմ, հասցնում է վաղնջական ժամանակներ… Ուրիշ, ուրի՜շ աշխարհ…

Նստել է մահճակալին. խոսում է տատիկի հետ շշուկով, հետո համբուրում է ձեռքը, ճակատը, նորից ձեռքը: Վլասկոյի աչքերը փակ են, անկասկած լսում է. թվա՞ց, թե՞ ժպտում է… Շնչառությունը կարգավորվեց, ցուցիչը նույնիսկ բարձրացավ երեք գիծ:

Հետո ֆիլմի պես սրընթաց ելք էր՝ զրոյացավ:

Վլասկոն ազատ էր վերջապես… ձուլվեց օդին ու բացվող դռան հետ դուրս լողաց՝ սևազգես աղջկա հետևից:

Իսկ բաժանարարից այս կողմ` մոնիտորին, ցուցիչը բարձրացավ, բարձրացավ ու կանգնեց կապույտի վրա։

– Առավոտյան տուն ենք գնում, մա´մ:

– Չուշանա´ք, սպասելու եմ: