Քանի որ նա գետնին էր պառկած, ավելի ճիշտ՝ գցված, գլխավերևում կանգնած ձին էլ ավելի մեծ, լրիվ լողլող թվաց: Էսքան տարի հետո մեկ է` միանգամից ճանաչեց ու ընդհանրապես չզարմացավ նրան էստեղ տեսնելով:
Ուզում էր ասել՝ հետևիցս եկա՞ր, բայց չկարողացավ ասել ու միայն ժպտաց:
Կարծես ձին էլ էր զարմացած նայում, կարծես մտածում էր, թե սա էստեղ ինչ է անում, մարդն էլ հանգստացավ, քանի որ ինքն էլ չգիտեր, թե քանի օր չարչարվելուց հետո էր, որ հազիվ հարազատ մեկին տեսավ…
Ձին ընդհանրապես չէր փոխվել. առաջվա պես քչակեր, մազաթափ, հյուծված և, միևնուն է, մի տեսակ հարազատի պես սիրուն, անշարժ կանգնած էր ու միայն մեծ, ծիծաղելի ականջներն էր շարժում, կարծես անտեսանելի միջատներին էր խրտնեցնում: Հետո նրա կողմ կռացավ, ականջի մոտ փնչացրեց, ծնոտի մազիկներով դիպավ նրան:
«Գուցե որդուս մո՞տ ես ինձ տանելու»,-ավելի շատ ինքն իրեն հարցրեց մարդը, և էս հարցը կամ ենթադրությունը շատ վախեցրեց նրան, հասկացավ, թե ինչքան չէր ցանկանում մահանալ, ինչի մասին օր ու գիշեր (էն նկուղում օրն ու գիշերը մեկ էր, միանման էր առկայծում առաստաղի մերկ մետաղալարից կախված լամպը) երազում էր էսքան (միայն թե չգիտեր՝ ինչքան): Չէ, մահանալ այլևս չէր ուզում: Ինքն էլ չգիտեր՝ որտեղ էր, բայց սառնություն էր զգում, աստղերին էր նայում ու պատրաստ էր իր ողջ էությամբ ու մնացյալ ուժերով կառչել կյանքից: Բայց ձին, որին էստեղ տեսնելով էսքան ուրախացավ, ինչպե՞ս հայտնվեց էստեղ։ Որտեղի՞ց ու ինչո՞ւ հայտնվեց էս ամայի տեղում, եթե ոչ իրեն տանելու համար: Երանի գոնե գոռալու ուժ ունենար, ոտքի կանգներ ու կարողանար ցույց տալ, որ դեռ ողջ է ու էս աշխարհից գնալ ընդհանրապես չի շտապում: Չէ, չէր կարողանում վեր կենալ, բայց ինչ-որ նշան անպայման պիտի տար…
Մարդը աչքերը փակեց: Փակ աչքերով ուժերը հավաքեց ու մի կերպ՝ արմունկներին հենվելով, առաջ եկավ, բայց որ աչքերը բացեց, այլևս չտեսավ ձիուն: «Ո՞ւր ես, ա՛յ ձի»,- ինչ-որ խռխռոց արտաբերեց, հիմա արդեն սարսափում էր, որ էս ամայի վայրում կարող էր էլի մենակ մնալ ու արդեն որերորդ անգամ հեշտությամբ ուշագնաց եղավ:
Կատարյալ սուտ է, թե «իբր դեմքին հետքեր չթողնելու համար գլխին են խփում»։ Խփում էին ու էն էլ ոնց:
«Սա էլ իր տղու նման բոզի տղա կլինի»,- որ իմացան՝ ում հայրն էր, էլ ավելի կատաղեցին:
«Ազնիվ մարդ եմ, արհեստավոր մարդ եմ»,- արդեն որերորդ անգամ կրկնում էր Գուրգենը ու զգում էր, որ ծիծաղելի ու խեղճ էր, որ էստեղ իր բառերն ու արդարանալը ոչ մի նշանակություն չունեին:
«Մեկ տղադ էր ազնիվ, մեկ էլ դու, այ բոզի՛ տղա»,- հևոցով ասում էր էն համազգեստով չաղը ու հետո ծեծելուց հոգնած ձեռք ու ոտք շարժելու գլուխ որ չուներ, սեղանի վրա էր սողում, որ հետո էնտեղից ցատկեր հատակին ընկած կծկվածի վրա:
Իսկ Գուրգենը այլևս ո՛չ արդարանում էր, ո՛չ էլ բան էր ասում, միայն աղոթում էր: Հա, աղոթում էր:
«Ի՞նչ էիր անում»,- նորից հարցրեց կինը, կարծես ականջներին չէր հավատում:
«Աղոթում էի»,-կրկնեց Գուրգենը:
«Փա՛ռք քեզ, Աստվա՛ծ,-ուրախացավ կինը,- սա էլ է աստվածապաշտ դարձել»,- մտածեց, ու հենց Գուրգենը կարողացավ քայլել, իր քահանայի մոտ տարավ, որի մոտ տղայի մահից հետո համարյա ամեն օր էր գնում:
Ամուսինն էլ, ոտքը քարշ տալով ու կաղալով, բայց անխոս գնաց հետը, նույնիսկ հավանեց էն երիտասարդ քահանային՝ խելացի մարդ համարելով, բայց հենց սկսեց աղոթել, ահավոր բան պատահեց՝ էս տարիքի մարդը սկսեց բարձրաձայն ողբալ ու ամոթխած, գլխապատառ դուրս պրծավ եկեղեցուց: Քահանան էնքան լավ մարդ դուրս եկավ, որ չալարեց ու նույնիսկ տուն այցելեց:
«Պիտի անպայման էլի գաս,-համոզում էր,- քեզ ի՞նչ պատահեց, դա ոչ թե ամոթ է, այլ երջանկություն, հոգիդ սուրբ հոգու ներկայությունը զգաց ու դրա համար սկսեց լացել»։
«Երանի էդպես լինի, հա՛յր իմ»,- խոժոռ պատասխանեց Գուրգենը:
«Էդպես է, Գուրգե՛ն, էդպես»,- համոզում էր քահանան: Իսկ նա լուռ, ատամները սեղմած լսում էր ու առաջին անգամ չէր նախանձում ուրիշի հավատքին:
Երկրորդ անգամ էլ գնաց եկեղեցի, քահանայի խաթրը չկարողացավ կոտրել, նա ամեն շաբաթ իրենց մեղավոր զավակի հոգու համար էր աղոթում: Գնաց ու հետը նույնը կատարվեց: Աղոթելուն պես արցունքները սկսեցին առատ հոսել, ու նորից փախավ: Ուրիշ բան չէր էլ սպասում:
Էն էլ գիտեր, որ քանի անգամ էլ վերադառնար, նույնն էր լինելու, որ էս արցունքները միայն դառնության էին, ու էս եկեղեցում լսած իսկական աղոթքը միշտ էն օրերն ու իր զառանցած կմկմոցն է հիշեցնելու, էլ ավելի ցավոտ է զգացնել տալու էն, ինչն ինքը առանց էն էլ գիտեր, որ մեկ է կոտրեցին, մեկ է վիզը ծռեցին: Ինչ-որ ուզում էին, դա չկարողացան ասել տալ, բայց Գուրգենը տղամարդկությունը կորցրեց, այսուհետ ամենուր հետը պիտի ման տար վիրավորանքն ու ցավը և ամեն անգամ եկեղեցի գնալուց ու աղոթք լսելուց իրեն պիտի տեսներ ռադիատորից կապած, վախից կուչ եկած, ողորմելի, անհավատ, ով անվերջ կրկնում էր Աստծո անունը: Գուրգենը կատաղած քայլում էր տուն տանող դարիվայրով, եկեղեցին այնպես էր լքում, ինչպես չբացված դուռը, որն իր համար մինչև թակելն էին պինդ փակել:
Այլևս ոչինչ չի պատմել ո՛չ կնոջը, ո՛չ էլ ուրիշ մեկին: Միայն ինքը գիտեր՝ ոնց էին երկու տղամարդ իրեն զուգարան քարշ տալիս, երբ արդեն չէր կարողանում քայլել, ինչ դառն էր հայհոյանքը, թե ինչպես էր հեշտությամբ ուշագնաց լինում, ու ինչքան ցավոտ էր սթափվելը․․․ և ինչքան էր ցանկանում մահանալ, ինչպես էր շշի բեկորները հարմարեցրել ընդհանուր զուգարանի հեռավոր անկյունում, որով պատրաստվում էր կոկորդը կտրել, ինչպես չհերիքեց ուժը էն անկյունը հասնելու համար, բեկորների մոտ սողալու համար, ու ոնց ճանապարհի կեսին ուշագնաց գտան՝ ձեռքն ուղղած բեկորներին…
Ինչպե՞ս ապաստարան գտավ էն նկուղում։ Դա որ պատմեր էլ ինչ-որ մեկին, մեկ է չէին հավատա: Բայց չէ՞ որ պատահել էր էդ ամենը։ Կամ էլ բառերով ինչպե՞ս պիտի նկարագրեր էն, ինչով ինքն իրեն փրկել էր: Պատյա՞ն էր, թե՞ խեցի։ Երևի ո՛չ մեկը, ո՛չ էլ մյուսը, բայց ինչ-որ տեղ իսկապես թաքնվեց: Ո՛չ հատուկ էր փորձել, ո՛չ էլ ինչ-որ մեկը սովորեցրել էր, մի տեսակ ինքնըստինքյան ստացվել էր մոտը, մի գեղեցիկ օր (կարող է գիշեր էլ էր)՝ ծեծելը սկսելուն պես, Գուրգենը կարծես ինչ-որ ցածր, դեպի որովայնը սահեց, կուչ եկավ, կծկվեց ու ինչ-որ անտեսանելի, թափանցիկ պատյանի մեջ փոքրացած տեղավորվեց: Էս վիճակում ծեծկռտոցն ու հայհոյանքը էլ էդքան ցավոտ չէին թվում: Ուժեղ բան էր: Մի անգամ որ ստացվեց մոտը, երկրորդ անգամ էլ դժվար չէր, համ էլ Գուրգենը իր չարչարողներից խելքով էր առավել, հենց զգում էր, որ հարցաքննություն էին սկսելու, միանգամից դեպի իր պատյան էր սահում ու փակվում՝ ձեռքերը գլխին դրած…
Իսկ պատյանից նա հանեց՝ իբր ջիգյարը․․․
Չէ, Գուրգենը աշխարհ շուռ տվողներից չէր ու ոչ էլ էն անողներից, ինչում մեղադրում էին, բայց քաղաքի մարդ լինելով որոշ բաներ հասկանում էր կյանքից։ Էն էլ գիտեր, որ երբ կոտրել են ուզում, դեռ չարչարում են ու հետո իբր բարի ջահելի են հարցաքննման ուղարկում։ Միևնույն է կերավ։ Ոչ թե վստահեց, կամ խաբվեց, ընդհակառակը, շատ լավ գիտեր, որ խաբում էին ու կարծես պատրաստ էլ դիմավորեց։ Էնպես էլ չէր, որ շատ խելացի էին ամեն ինչ կազմակերպել, պարզապես շատ էր հոգնել ու առաջին իսկ հանդիպածի մոտ բացվեց, որը մի փոքր մարդավարի էր խոսել հետը․․․
Ջիգյարը սիգարետը վառեց ու կարծես ամեն ինչին պատրաստ, արդեն կիսով չափ փոքրացած, ռադիատորին կապած Գուրգենի բերանը դրեց։ «Էս ի՞նչ են արել էս ախմախները, էս հոգով իսկական շները,-ափսոսանքով տարուբերեց գլուխը,- ի՞նչ, ի՞նչ են ուզում քեզնից»։
«Ազնիվ, արհեստավոր մարդ եմ»,-անգիր արածի նման պատասխանեց Գուրգենը ու պատրաստվեց նորից պատյանի մեջ սահել, բայց ոստիկանը չխփեց, ընդհակառակը, ավելի մեծ ջերմությամբ ու ուշադրությամբ հարցրեց․ «Ինչի՞ արհեստավոր ես»։
«Մալյար»,- պատասխանեց զարմացած Գուրգենը ու շատ ուզեց էս մարդու հետ խոսել, թեկուզ եղանակի մասին։ Այ էդտեղ կերավ։ Ինչքան հեշտ է եղել մարդուն խաբելը, մի հատ հարցրեց էն տղան, թե ինչի արհեստավոր է, ու սա էլ հիմարի նման բացվեց, ընդհանրապես մոռացավ իր ապաստարանը՝ պատյանը, թե խեցին։ Մի բացվել բացվեց․․․էն ասաց, ինչն ամենից շատ էր ցավեցնում։ Զգուշությունը էնքան էր մոռացել, որ երբ Ջիգյարը խփեց, արդեն լրիվ թուլացած էր, հաստատ չէր սպասում։ Իսկ ամենավատն էն էր, որ նույնիսկ հասցրել էր էն չաթլախին խնդրանքով դիմել ու ինչքան էր հիմա ամաչում, երբ հիշում էր․ «Միգուցե ասես սրանց․․․ չքրֆեն, որդուս չքրֆեն․․․ մնացած ամեն ինչին կդիմանամ․․․»։
Էս վերջին ծեծը մնացածներից ամենադաժանն էր։ «Պարզվում է՝ քֆուր չի սիրում էս բիջը»,-մոր հոգին տակնուվրա արեցին։ Ինչ-որ մեկը ցելոֆան հագցրեց գլխին ու խեղդում էր, մի քանի անգամ ուշագնաց եղավ, ջուր շփելով ուշքի բերեցին, արդեն բան չէին հարցնում, նրանից այլևս ոչ մի խոստովանություն չէին սպասում, պարզապես տանջում էին, ու Գուրգենն էլ այլևս չդիմացավ, թուլացավ, թեթևացավ, հետո կամաց-կամաց օդ բարձրացավ ու հենց էնտեղ՝ սենյակի անկյունում, մերկ լարով ամրացված թույլ լույս առկայծող լամպի կողքից կախվեց։
Մնացածն արդեն էնտեղից էր տեսնում։ Դե, սա ո՞ւմ պատմեր, ո՞վ կհավատար, բայց չէ՞ որ պատահել էր․ քաղաքի մարդ, մալյար Գուրգենը, առաստաղից՝ լամպի կողքին դես ու դեն էր գնում ու էնտեղից իրեն էր նայում հատակին արդեն անշարժ փռված, հենց էնտեղից էր տեսնում մարդկանց՝ իր վրա կռացած, իր մասին փսփսող, չարացած, թշվառ, փոքր, կատաղած։ Նրանց դաժանությունը էստեղից՝ վերևից, ավելի խենթ, ավելի չարդարացված էր երևում, ու Գուրգենի սիրտը թախիծով էր լցվում, քանի որ բոլորին խղճում էր, ում վերևից տեսնում էր, ինքն իրեն էլ ու իրեն խոշտանգողներին էլ, հատկապես էն երիտասարդին՝ իր որդու տարիքի մարդուն, ում քիչ առաջ վստահեց ու սիրտը բացեց։
Իսկ հետո մեռավ Գուրգենը։ Ավելի ճիշտ նրանք ասացին ներքևում, ու նա հավատաց։ «Չի շնչում էս շան տղեն»,- հենց էն տղան ասաց ու միեւնույնն է՝ քացով տվեց։ Հետո Գուրգենի մարմինը մութ միջանցքներով քարշ էին տալիս ինչ-որ տեղ, ու նա էլ վերևից տեսնում էր ամեն ինչ, օրորվելով հետևում մարդկանց, ում տեսնելիս ոչինչ չէր զգում, թախծից բացի, էս թախիծն էնքան մեծ ու անսահման էր, որ ուրիշ զգացմունքի համար այլևս տեղ չէր թողնում։ Միևնույն է, գնում էր, չէր կարողանում թողնել ո՛չ նրանց, ո՛չ էլ իր տանջված-չարչարված մարմինը։ Հետո ինչ եղավ, այլևս չէր հիշում, կարծես ընկավ, կամ էլ իր հոգու խորքում ինչ-որ տեղ ընկավ, էդպես էր հետը լինում, երբ գիտակցությունը կորցնում էր։ Երբ սթափվեց, գիշեր էր ու ցուրտ։ Արդեն հետո՝ հիվանդանոցում իմացավ, որ աղբանոց էին գցել։ Ընդհամենը սա էր իր արկածը։
Ուրեմն ձին էլ քաղաքից դուրս՝ էն աղբանոցում դիմավորեց։
Շատ էր սիրում էս ձայնից արթնանալ։ Ճռճռան փայտե հատակին դեպի իրեն եկող մերկ ոտքերի քստքստոցը առավոտյան էր ականջն ընկնում, մինչև բակը արթնանար, առավոտյան աղմուկով լցվեր, շուշաբանդից թափանցող արևի շողը իրենց ննջասենյակին էր հասնում մինչև նրա վերջնական արթնանալը։ Կարծես էս ձայնին քնած ժամանակ էլ էր սպասում ու միշտ զարմանում էր, երբ կինը արթնանալուն պես հարցնում էր․ «Էս ե՞րբ եկավ, մեր տեղերը մտավ»։ Ոչինչ չէր պատասխանում, կարող է ասեր․ «Ես էլ չիմացա՝ երբ եկավ»։ Էս րոպեները նույնիսկ կնոջ համար էր ափսոսում, նույնիսկ իրեն չէր ուզում պատմել էն վայրկենական մաքուր ու բուռն երջանկության մասին, դեպի իրենց ձգվող փոքրիկ, մերկ ոտքերի ձայնը լսելիս, որ զգում էր։ Անկողնու մեջ գլորված, իր ու կնոջ միջև խցկված մարմնին դիպչելը միանգամից հանդարտեցնում էր հանկարծակի ալեկոծված սիրտը, ու քունն էլ վերադառնում էր։ Թեպետ երբեմն կարող է այլևս չքներ ու որդու կողքին լուռ, անշարժ պառկած շուշաբանդից թափանցող արևի շողին, իր բակի ու թաղամասի արթնանալուն, նոր օրը սկսելուն սպասեր․․․
Դրանից հետո շատ անգամներ դեռևս որդու կենդանության օրոք է կարոտել մի անկողնու մեջ պառկած երեք մարդուն՝ կնոջը՝ երիտասարդ ու ցանկալի, զավակին՝ էն գլխից համառ, բայց ոչ թե վտանգավոր, այլ դեռ միայն ծիծաղելի, ինքն իրեն էր կարոտում՝ երիտասարդ ու հուսալի, կնոջ ու երեխայի հանգիստ քնի արթուն պահակին։
Հետագայում, երբ դեռ որդու հետ ընդհանուր լեզու չէր գտնում, նոր օրվա սկիզբն այլևս ոչինչ չէր խոստանում, բացի գործից, որը պարզապես միակ բանն էր, ինչ գիտեր էս աշխարհում։ Հաճախ լուռ, խոժոռ նայել է կողքին քնած կնոջը և հիմա միայն հուսահատություն է զգում էս խոր քնի ու զուր, բոլորովին զուր անցած, հա, երևի արդեն անցած-գնացած կյանքի համար, որի վերջը էն մարդու հետ պիտի անցկացներ, ում հետ այլևս ոչ մի ընդհանուր և կիսելու բան չուներ, բացի մեծ ցավից։
Շուշաբանդից դուրս կրկին արթնանում էին բակը, փողոցը և թաղամասը, որոնց յուրաքանչյուր շշուկն անգամ մանկությունից էր ճանաչում։ Էս տեղանքը շատ նոր ձայներ ավելացրեց իր վրա ու շատ էլ մարսեց։ Հարևանի երեխաները մեծացան, ամուսնացան, ու հիմա արդեն նրանց զավակներն են վազվզում շուշաբանդից դուրս՝ փայտե պատշգամբում։ Իսկ անկողնում պառկած, ճեղքված առաստաղին սևեռված Գուրգենն արդեն ուրիշ ժամանակի, ուրիշ աղմուկի մասին էր մտածում՝ ավտոմատների անդադար, անվերջ կրակոցի․ կեսգիշերին որ արթնացնում էր ու նստեցնում անկողնու մեջ, ոչ թե վախենալուց (կրակոցներին բոլորն էին ընտելացել), ուրիշ բանից էր զգուշանում, ու ուրիշ կասկած էր սիրտը կտոր-կտոր անում։ Չգիտես ինչու թվում էր նրան, որ իր որդին է կրակում։
Էդ պատճառով էլ խուսափում էր որդու սենյակ մտնելուց ու ստուգելուց` արդյոք եկե՞լ էր, թե՞ ոչ։ Հենց իր որդին, ով գիտի՝ երբ մեծացած, երբ օտարացած և էսպիսին դարձած, խոժոռ, ճկուն, միշտ պայթյունի պատրաստ, պատկերացնում էր, որ էն անտեսանելի գիշերային կրակողին է, որն ամբողջ քաղաքի քունն էր խաթարում, ու թեպետ սենյակը ստուգել չէր համարձակվել երբևէ, բայց, միևնույն է, նրան էր կասկածում․․․
Մի անգամ երկար նայեց խոհանոցում թեյի բաժակի վրա քնած, ով գիտի՝ ինչից հոգնած որդուն՝ աթոռին ձգված-նստած, քնի մեջ էլ անգամ ոչ մի մկան չթուլացրած, ու էն ժամանակ հասկացավ, որ նրանից շատ էր վախենում։ «Տեսնես ի՞նչ է տեսնում երազում,- հանկարծ մտքովն անցավ ու ինքն էլ պատասխանեց, -երևի պատերազմ ու զենքի աղմուկ»։
Չէ, ոչ մի կերպ չէր պատկերացնի, որ իր որդուն կսպանեին։ Ավելի շատ կարծում էր, որ նա կսպաներ մեկին ու սպանեց էլ․ երկուսին տարավ հետը՝ մի ոստիկանի ու մեկ էլ բնակարանի տիրոջը, ում տանը գողություն անելիս բռնացրին։ «Չհավատա՛ս դրան, քեռի՛ Գուրգեն, էն մարդը շների փամփուշտով է մեռել»,-ասում էին որդու ընկերները, որոնց անունները նույնիսկ չգիտեր ու միայն դեմքերով էր ճանաչում՝ պուրակում իր տղայի շուրջ հավաքվող- պպզողներին։
Իսկ Գուրգենի համար միևնույնն էր, թե ում փամփուշտն է սպանել էն մարդուն։ Կարևորը ինքն ամեն ինչ գիտեր, ամեն ինչ հասկանում էր ու ոչինչ չարեց ո՛չ որդուն ու ո՛չ էլ էն մարդկանց փրկելու համար։ Որդուն երբևէ նույնիսկ չի էլ պատասխանել, ընդամենը մեկ անգամ մի բան ասաց ու դրա համար էլ էր փոշմանում, որովհետև համարժեք պատասխան ստացավ, ու երկրորդն էլ՝ որ որդուն հենց էն գեղեցիկ, ասես պոմպով փչած, կարմիր բաճկոնով սպանեցին, որի մասին մայրը համարձակվեց ու հարցրեց՝ որտեղի՞ց է, ու հենց էդ ժամանակ մռթմռթաց չգիտես ինչից ժրած Գուրգենը․ «Որտեղի՞ց պիտի ունենա, մեկից խլել է երևի»։ Դա էր ու վերջ, դրանից հետո այլևս ոչինչ ասել չի համարձակվել։ Առաջին անգամ որ ցույց տվեցին մեռած որդուն, առաջինը ոչ թե դեմքը ճանաչեց, այլ բազմաթիվ փամփուշտներից ծակծկված, արյունոտ փետուրներով այդ բաճկոնը ճանաչեց ու ոռնաց։ Բայց ոչ ոք չթողեց, որ սրտանց լացեր որդու վրա, երկու մարդու սգավորները միասին հարձակվեցին, ու թե հարևանները չլինեին, մեջտեղից կկիսեին Գուրգենին․․․
Բոլորովին զարմանալի չէր, որ ձիուն միանգամից ճանաչեց․ քանի տարի էլ անցներ, միևնույն է, կճանաչեր։ Չէ՞ որ ողջ որդուն վերջին անգամ էս ձիու կողքին է տեսել․․․
Ոչ ոք չգիտեր, թե որտեղից եկավ։ Ինչ-որ մեկն ասաց՝ երևի ձիարշավարանից, բայց ձիարշավարանը Քուռի մյուս կողմում էր ու համ էլ քաղաքի մյուս ծայրում։ Գուրգենը մի տան էր աշխատել, որի պատուհանները ձիարշավարանին էին նայում, ու գիտեր, որ էնտեղ բոլորովին ուրիշ, ավելի գեղեցիկ ու բարձրահասակ ձիեր կային։ Իսկ ամենազարմանալին էն էր, որ իր գալը ոչ ոք չէր տեսել։ Ձմռան մի առավոտ թաղամասն արթնացավ, դուրս նայեց ու դատարկ պուրակում տեսավ նրան՝ նիհար ու կողավոր։ Կանգնած էր ու չէր շարժվում։ Մերթընդմերթ կռանում էր ու պուրակի մերկ հողից կտոր-կտոր խոտ էր պոկոտում։ Երևալով էդտեղ էր նախընտրում լինել, շուրջն ամենուր ասֆալտ էր, իսկ էստեղ գոնե աչքն ու ստամոքսը խաբում էր ինչ-որ բանով։
Ամբողջ թաղամասը դուրս եկավ։ Սկզբում ինչ-որ մեկն ասաց՝ բռնենք, բայց բռնելու կարիք չուներ․ շուրջը որ հավաքվեցին, մի հատ չշարժվեց, կարծես մինչև էստեղ գալն էնքան բան էր տեսել, որ արդեն ամեն ինչ միևնույն էր։
Հետո մոտեցան, ձեռքով ստուգեցին, փաղաքշեցին։ Ոմանք վրան էլ թառեցին, բայց, միևնույն է, չկարողացան տեղից շարժել, ու էդ ժամանակ մեկն ասաց՝ դա սոված կլինի, իսկ Գուրգենի թաղամասում հիմնականում հասարակ, աշխատող, չքավոր մարդիկ են, որոնք գիտեն միմյանց թիկունքին կանգնել ու օգնել։ Դրանից բացի ի՞նչ է տեսել Գուրգենը, անձամբ իր վրա էլ է զգացել։ Էդ էր ու էդ, սկսեցին տներից բաներ բերել, ով ինչի հնարավորություն ուներ։ Դրանից հետո ձիու ուտելիքը չի պակասել։ Դե էլ ու՞ր կգնար, մնաց պուրակում։
Առավոտյան՝ աշխատանքի գնալիս, Գուրգենը հաճախ էր տեսնում, թե մեծից փոքր ինչպես էին կերակրում ձիուն, ու միշտ ուրախանում էր։ Մենակ մի անգամ սրտնեղեց, երբ հեռվից տեսավ, թե ինչպես էր իր որդին կլպած բանանը ճխտում բերանը։ Էն ժամանակ էլ միայն նրա համար բարկացավ, որ ինքն էդ օտար մրգի համը չգիտեր, իսկ որդին ձիուն էր կերցնում։ Երևի էս բարկության հարցում էլ չարժեր Գուրգենին պարսավել, բայց մեկ է՝ ափսոսում էր, թեպետ դե էն ժամանակ բանանը հո էդքան շատ չէր․․․
Փոխարենը որքան լավ էր զգացում, երբ մութ փողոցներով տուն վերադառնալիս պուրակի ծայրին ձիու լոլոզ ստվերին էր բախվում։ Նույնիսկ եթե հանկարծ պատահական դեմդ դուրս գար, չէր վախեցնում, այլ հանդարտեցնում էր, կարծես կենդանի սահման էր օտարացած, մութ, նոր աղմկով լցված քաղաքի և տան միջև։
Էդ առավոտ նա երկուսին էլ հեռվից նկատեց։ Ձիուն էր աչքերով փնտրում, և պուրակի խորքում նկատեց կարմիր բիծը՝ որդու բաճկոնը։ Հետո աչքով ընկավ նաև սպիտակ ձին։ Նրանք բոլորովին մենակ էին ձմեռային վաղ առավոտյան։ Իսկ Գուրգենը կարծում էր՝ տղան տանը քնած է։ Համարձակվեց և մոտեցավ. նրան մեջքով կանգնած որդին ձիուն էր փաղաքշում, բաշն էր գզգզում, և Գուրգենի մտքով անցավ, որ տղան ամենևին էլ էնքան մեծ ու վտանգավոր չէր, որքան որ ցույց էր տալիս։ Մոտենում էր ու որ տեսնում էր էդպիսին՝ իր համար անծանոթ, տղայական, ձիու հետ խաղացող ու փաղաքշող, թվում էր, թե դեռ ամենը կարելի է լավ ավարտել։ Երկու տարի, քարը տրաքի՝ երեք, ու կանցնի։ Կմեծանա, և կանցնի:
«Երևի հեչ չի քնել, թե՞ էսքան շուտ է արթնացել»,- մտածեց Գուրգենը, և այդ պահին նրան նայեց որդին, որն արդեն մոտ էր։ Նայեց, և դեմքն անմիջապես փոխվեց, դարձյալ քար ու երկաթ դարձավ։ Չէ՞ որ մայրն էլ ընդամենը քսան ժամ անց արտասվելիս ասում էր․ «Ո՞վ էր քեզնից ուժեղ, որդի՛ս, ո՞վ էր քեզ հաղթողը, քար ու երկաթ էիր»։ Ամեն ինչ էդ գիշեր պատահեց, իսկ հիմա՝ էս առավոտյան, նա վերջին անգամ էր տեսնում որդուն, որը պարզապես ինչ-որ բան մռթմռթաց հորը ողջունելու փոխարեն, հետո բաց ձեռքի ափով ձիու գավակին խփեց և էդպես հեռացավ էնտեղից, ոչ մի անգամ ետ չնայեց։ Հավանաբար բոլորովին անքուն, ձեռքերը գրպանները դրած, բայց, միևնույն է, ամուր քայլերով դեպի տուն էր գնում։ Մանկությունից գոնե մի բան էր պահպանել՝ համառորեն (և ոչ ամաչելով) ուսերի մեջ խորը ներքև գցած գլուխը։ Նա միշտ էդպես էր անում, երբ բռնվում էր վատ պահվածքի մեջ: Տեսնես փամփուշտնե՞րն էլ է էդպես գլուխը կախ դիմավորել։
Գուրգենը ոտքերը տեղաշորից դուրս էր հանում ու հենց ոտքերով էլ փնտրում էր հողաթափերը։ Եթե էդպես չէր գտնում, մահճակալի տակ էր նայում, էնտեղ էին լինում։ Աշխատանքի գնալու ժամն էր։ Տանն այլևս չէր փորձում հուշիկ-հուշիկ քայլել, արդեն վաղուց կնոջ քնի համար չէր զգուշանում ու երբեմն էլ դիտավորյալ էր խոհանոցում ափսեները շխշխկացնում ․․․
Հա, դրանից հետո ձիուն էլ այլևս չի տեսել։ Ինչպես նրա գալուց ոչ ոք ոչինչ չհասկացավ, էդպես էլ գնալուց։ Տղային թաղելուց հետո դատարկություն զգաց բոլորովին դատարկ մնացած պուրակում, որտեղ էնպես էր ձյուն գալիս, կարծես իր որդու՝ փամփուշտներից պատռտված կարմիր բաճկոնից դուրս թռած ճերմակ փետուրներն էին պարում օդում։
Ոչ ոք ոչինչ չգիտեր։
Չգիտես ինչու նա մտածում էր, որ թանգարանում պետք է զով լիներ։ Շատ վաղուց՝ անհիշելի ժամանակներում, երևի դպրոցից էին ինչ-որ թանգարան տարել, և միակ բանը, որ հիշում էր, մեծ, զով սրահներն էին ու հնության հոտը։
Իսկ էստեղ տոթ էր, համենայն դեպս՝ երկրորդ հարկում, որի սենյակներում շոգած Գուրգենը թափառում էր և անսիրտ, առանց հետաքրքրության դիտում թանկարժեք շրջանակներով շրջանակված նկարները։ Հեռվից՝ աստիճանների վերևից ներս եկող տղաների դատարկախոսության ձայնն էլ էր կարծես թանգարանի սրահներում թափառում նրա հետ։
Գործը համարյա ավարտել էին, բայց պակաս նյութերը բերելու գնացած «պռառաբը» չէր երևում, իսկ Գուրգենը չէր սիրում պարապ մնալ։ Էն բրիգադը, որի հետ նա առաջին անգամ էր աշխատում, լի էր սաչխերեցի և ճիաթուրացի փոքր տղաներով, և թեև կան լավ ու բանիմաց տղաներ, Գուրգենը՝ որպես ավագ և քաղաքի արհեստավոր, քիթը չէր տնկում, բայց գլուխը մի քիչ բարձր էր պահում: Ամենակարևորը՝ գործազուրկ չէր և լավ վարձատրվում էր, թեպետ տղաներն ասում էին․ «Սա օտարերկրացիների փողն է, օրենքով մեզ ավել էլ է հասնում», որ «պռառաբը» փողի առումով խաղեր չտա։
Գուրգենը չէր սիրում խառնվել նման խոսակցություններին, բայց մտածում էր՝ «պռառաբը» գողանալու համար էլ հենց «պռառաբ» է, բայց միայն մտածում էր ու չէր ասում։ Լուռ ու առանձին լինել էր նախընտրում։ Հիմա գործ չուներ էլ, պարապ մնալու փոխարեն նախընտրեց շրջել թանգարանում։
Բայց նկարները նրան էնքան էլ դուր չեկան։ Գուդիաշվիլիին ու Փիրոսմանիին ճանաչում էր հեռուստատեսությամբ ու օրացույցներից։ Առաջինը՝ ոչինչ, երկրորդից բան չհասկացավ․ առյուծը առյուծի նման չուներ, արջը արջի տեսք չուներ… Մի խոսքով, ամբողջ թանգարանում միայն մեկ նկար հավանեց, միայն դրա մոտ կանգ առավ երկար: Լեռներում՝ աշտարակների մոտ, պատերազմ էր, իսկական պատերազմ։ Մի գոլորշի էր կանգնած, և էս շոգի մեջ մարդիկ հրացաններով, դաշույններով, սրերով, քարերով, ձեռքի տակ եղած ամեն ինչով ընկնում, միմյանց կյանքերն էին կրճատում։ Էդպիսի նկարներ էր հավանում Գուրգենը։ Ոչ միայն պատերազմի պատճառով, այլ էն պատճառով, որ ամեն ինչ իրական տեսք ուներ՝ սարերը, աշտարակները, ռազմիկները, նրանց ճկուն սրերը և նույնիսկ ցավից ծռմռված դեմքերը: Երևում էր, որ իսկապես կռվում էին։
Պատերազմ դետելուց հենց հագեցավ, դուրս եկավ դահլիճից ու նայեց աստիճաններին։ Էմուլսիան և ներկերը դեռ չէին բերել, և Գուրգենը մի անգամ էլ պտտվեց երկրորդ հարկում, և արդեն պատրաստվում էր ուղևորվել դեպի էն կողմ, որտեղից իմերեթական ղժղժոցն եր լսվում, բայց հանկարծ կանգ առավ, և հետո շրջվեց դեպի Փիրոսմանիի դահլիճը․՝ համոզված, որ ինչ-որ բան է բաց թողել, ինչ-որ բան է աչքը տեսել, իսկ սիրտը՝ չէ։ Թեև նա հստակ չգիտեր, թե ինչ էր փնտրում, այնուամենայնիվ, արագ էր առաջ շարժվում։ Տարօրինակ էր իրեն զգում, կարծես նա հաստատ գիտեր, որ հենց հիմա և էստեղ, էս ամառային տապով լի սենյակներում պետք է տեղի ունենար մի բան, որը կփոխեր ամեն ինչ…
Տեսնելուն պես հասկացավ, որ դեպի դա էր գալիս։ Միայն թե երևի հենց սրտով տեսավ, իսկ աչքը քիչ առաջ ինչ-որ բան բաց թողեց․․․
Կարծես թե առանձնապես ոչինչ։ Մի շոգեքարշ ու կապված չորս վագոն, գետնին թափած տիկեր ու կարասներ, շոգեքարշում մեքենավարն է նստած, գնացքում՝ ուղևորները, հետևում ձյունածածկ սարերն ու մայր մտնող արևն էին, կամ ծագող լուսինը, ավելի շուտ լուսինն էր։ Կարծես թե ոչինչ։ Էդ դեպքում ինչո՞ւ Գուրգենը էդքան հուզվեց։ Էս նկարը դիտելիս ինչո՞ւ է էդքան հստակ ու կենդանի լսում իր անկողին մտնող ոտաբոբիկ երեխայի ոտքերի քստքստոցը․ որովհետև նկարը, շոգեխարշի գոլորշոտ խողովակը, տիկերի երկար ստվերները, լուսնի լույսով արտացոլված սարերը ու նույն լույսով լի դաշտն էլ, գիշերային ուղևորներն էլ, ամբողջ կտավի սևադեղին լուսավորումը, շատ ծանոթ, բոլորովին թափանցիկ ու վայրկենական, էսպես հեշտ կտրվող ու կորցնող երջանկություն էին շողշողում․․․ Գուրգենի աչքերը արցունքոտվում են, միայն թե հիմա բացի ինքն իրենից ուրիշին էլ է խղճում, քանի որ հիանալի հասկանում է, թե ինչ է նշանակում զգալ սա ու հետո կորցնել, թեկուզև նման վայրկյանը կտավի վրա կենդանացնել կարողանաս։
-Սա «Կախեթիի գնացքն է»,- ականջն էնքան անսպասելի որսաց, որ քիչ էր մնում տեղից վեր թռչեր։
Ե՞րբ են մտել էս երկուսը: Ե՞րբ են նրանք կանգնել իր թիկունքում: Որտե՞ղից հայտնվեցին էս երկուշաբթի օրով տոթ թանգարանում։
– Ուշադիր նայեք աղուրին,- մարդը բարձրահասակ էր, իր տարիքի, իսկ աղջիկը՝ երիտասարդ ու լավատես, նոթատետրը ձեռքին տղամարդու ասածներն էր գրում,- շոգենավի մոտ աղուր կա, իսկ գնացքի վերջում՝ այլևս ոչ:
Գուրգենն էլ ակամայից նայեց նկարին և համոզվեց, որ մարդը չէր ստում․ ո՞ւր գնաց աղուրը:
«Իսկապես, ո՞ւր գնաց»,-Գուրգենն էլ զարմացավ։
-Նկարչին դա այլևս պետք չէր և իրեն թույլ տվեց էլ չնկարել մյուս կողմում։ Սիրողականը չի կարող նման բան անել։ Սա պրոֆեսիոնալի աշխատանք է։ «Նաիվը», որ նշանակում է միամիտ, և ինչում հաճախ մեղադրվում են Փիրոսմանին և ինչպես ասացիք՝ պրիմիտիվիստը երբեք չէր կարող դա անել։
«Վայ»,- սրտանց զարմացավ Գուրգենը. առանձնապես շատ բան չհասկացավ, բայց խելացի մարդուն հետաքրքիր էր լսել։
Տղամարդը մի տեսակ հոգնած աչքեր ուներ, իսկ նիհար մարմնի վրա մոխրագույն կոստյումը մի փոքր լայն էր նստել։ Դեպի նոթատետրը թեքված երիտասարդ ու գեղեցիկ աղջկա կողքին նա նույնպես նկարի տեսք ուներ։
– Բա, ահա էս թռչունները,-աղջիկը կտրեց գրիչը նոթատետրից և շրջվեց դեպի երեք դեղին թռչունները, որոնք կողքին կախված նկարում պտտվում էին ծաղկեփունջը ձեռքին կանգնած փարթամ կնոջ գլխավերևում,- մի՞թե էս թռչունները պարզունակ չեն։
– Ինչու՞ պարզունակ: Սա սեր է, իսկ սերը չի կարող պարզունակ լինել,- տղամարդը մի տեսակ էնպես ժպտաց աղջկան, որ Գուրգենը նեղվեց, որ նոթատետրով տարված աղջիկը էդ ժպիտը չնկատեց…
-Փիրոսմանիի որոշ նկարներ, իրոք, կարելի է ասել, որ միամիտ են, օրինակ՝ «Ռուս-ճապոնական պատերազմը», կամ որսի տեսարաններ, որոնք տեսել ենք նախորդ դահլիճում։ Նա ինքը պատերազմում չի եղել, ոչ էլ որսն էր նրա գործը։ Իսկ էստեղ սիրուց բացի ոչինչ չկա։ Էս կնոջը սիրում է, և սերն արտահայտում է էսպես՝ թռչուններով։ Թռչուններով է փաղաքշում: Ըստ իս հանճարեղ է … Էստեղ համեցեք:
Նրանք թեքվեցին, ու Գուրգենն էլ գնաց նրանց հետքևից։ Էլ չէր մտածում, որ անհարմար է: Նա զգում էր, որ կարող էր շատ բան սովորելու էս մարդուց…
– «Ալազանի հովիտը»․ սա է ամբողջ կյանքը։ Շատ եմ սիրում էս նկարը: Ամեն ինչ էստեղ է՝ քեֆ, ջրաղաց, տոն, ավազակներ։ Ինչպես կյանքում՝ դժվարությունն ու ուրախությունը կողք կողքի։ Չի բացառվում, որ կերպարը, որին աջ անկյունում թալանում են, – Գուրգենը հետևեց և իսկապես զարմացավ՝ տեսնելով կիսամերկ բեղավոր մարդուն, որի շուրջ հրացանակիր մարդիկ էին պտտվում, – էն արխային քեֆչիներից կլինի, որ աջ անկյունում գինի է դատարկում։
«Տեսնո՞ւմ ես,- Գուրգենն էլ մտածեց,- իրոք ամեն ինչ միասին է տեղավորել էդ օրհնվածը»։
– Որքան ճշգրիտ ու սիրով են ընտրված գույները։ Ահա, Փիրոսմանիի «Կալատեղը», նրա խայտաբղետ խսիրները։ Էնքան սեր կա էս նկարում, որ, կարծում եմ, էս դեզի բլրակին ես էլ կփռվեի, միանգամից պարզած ձեռքերով կգրկեի…
Ըստ երևույթին, էս անգամ նա մի էնպիսի բան ասաց, որ աղջիկը պատվի արժանացրեց՝ աչքը կտրեց նոթատետրից և նայեց տղամարդուն։ Նա էլ նորից ժպտաց քիչ առաջվա պես իր տարօրինակ, հոգնած աչքերով։ Աղջիկը նույնպես ժպտաց։
-Գնա՛, քեռի՛, գնա՛,- տղամարդկային հարցերով հասկացավ Գուրգենը, բայց երբ նրանք տեղափոխվեցին մեկ այլ նկարի մոտ, թեև զգում էր, որ ինքը բոլորովին ավելորդ է, այնուամենայնիվ հետևեց նրանց: Նա չէր կարող այլ կերպ վարվել, թվում էր, թե քմահաճ «խազեինի» պահանջներից հոգնած, ուր որ է պիտի ստանար գործատուի ուզած գույնը, բայց չէր կարող ինչպես հարկն է բացատրել: Չէ, հիմա Գուրգենը չէր կարող կտրվել էս երկուսից։
– Ահա, սա շատ նման է իրեն: Թուխսը, աքլորը ու ճուտիկները: Իսկ հետևում պատմություն է տեղի ունենում: Ուրեմն, էստեղ էլ ամբողջ աշխարհն է և ոչ թե միայն հավերը…
Չէ, էս մարդն իսկական անկշիռ ոսկի էր, նա ամեն ինչ տասից տասն էր խփում։ Ինչ-որ բան իսկապես տեղի էր ունենում հավերի հետևում, ինչ-որ կարևոր բան…
– Սա էլ մեր «Բակապանը»… Էլդորադոյի պահակը՝ իր թշվառությամբ, ծերությամբ, ճերմակությամբ… չգեղեցկացած ու, միևնույն ժամանակ, կարևոր։ Նա և՛ բակապան է, և՛ սուրբ…
– Ինչպե՞ս, ա՛յ մարդ,- Գուրգենը վախեցավ սեփական ձայնից, որ էնքան բարձր հնչեց թանգարանի դատարկ սրահներում։ Երկուսն էլ նայեցին նրան այնպես, կարծես առաջին անգամ էին նկատում նրան։ Մի վայրկյան նա իրեն տեսավ նրանց աչքերով` ներկերի հետքերով, գլխին թերթի եռանկյուն գլխարկով, շատ փոքր ու աննշան էս նկարների ֆոնին: Շատ ամաչեց իր բարձրաձայն ասածից, բայց արդեն ուշ էր…
– Կներեք, – չէ, տղամարդը չբարկացավ, աղջիկն էլ էր ժպտում, – ի՞նչ ասացիք։
-Ինչպե՞ս է բակապանը սրբին նման,-արդեն ցածրաձայն, ամաչելով հարցրեց Գուրգենը:
– Հենց դա է կարևորը,- ծիծաղեց մարդը,- ուրիշ նկարչի նկարածը չէր նմանվի, իսկ Փիրոսմանիինը նման է: Նրա ժամանակակից դուքանդարներից թե միկիտաններից մեկն ասում էր. «Նիկալայի նկարներն ինձ համար սրբապատկերներ են»։ Հրաշալի է ասել,- տղամարդը դարձյալ դիմեց նոթատետրով աղջկան,- էդ պարզ մարդը բնազդաբար հասկացավ, որ Փիրոսմանին շարունակում է միջնադարյան եկեղեցական գեղանկարչության ավանդույթները, բայց նա դա անում էր ժամանակակից ձևով…
-«Սրբապատկեր»,- Գուրգենը ժամանակին կանգնեցրեց գլխին հարվածելու համար պատրաստ ձեռքը և միայն խոժոռվեց։ Եկավ գույնը, ինչպիսին որ պետք է լիներ: Եկավ ևս մեկ պահ, երբ Գուրգենի հոգնած ու լարված միտքը այլևս չէր կարող ընդունել ոչ մի նոր բան, և նա գլխահակ շտապեց դեպի ելքը՝ ծանրացած ձեռքբերած գիտելիքներից։ Իսկ էն երկուսին թողեց ինչ-որ տեղ սրահների խորքում։
Երբ նրանք աստիճանների կողմ դուրս եկան, Գուրգենը տղաներից մի փոքր հեռու, նստած էր աստիճաններին ու ծխում էր։ Նա ծխախոտի մոխիրը իր եռանկյունաձև գլխարկի մեջ էր թափում․ մինչև «պռառաբը» ներկերը բերեր, նա հարյուր հատ այդպիսի գլխարկ կսարքեր։
– Կզանգե՞ք, երբ հրապարակվի, կտեղեկացնե՞ք,- մարդը վերջին անգամ ժպտաց։
-Հենց հիմա կասեմ, առաջին համարում կլինի, հինգշաբթի,-աղջիկը ձեռքը մեկնեց, որ հրաժեշտ տա,- ոչ ոք չի կանգնեցնի նման նյութը:
Իմերեթցիների կողքով անցավ և լայն աստիճաններով վազելիս մի անգամ գլուխը բարձրացրեց, ձեռքով արեց վերևում մնացած տղամարդուն։ Նա էլ պատասխանեց, բայց այլևս չժպտաց։ Նրա հոգնած աչքերում թախիծ կար։ Հետո ծխախոտ վառեց ու երկու ձեռքով հենվեց բազրիքին։ Բազրիքից ծխախոտի ծուխը ուղիղ բարձրացավ դեպի բարձր առաստաղ։
Գուրգենը ոտքի կանգնեց ու զգուշությամբ մոտեցավ։ Մի անգամ ևս որոշեց անհանգստացնել նրան, հարցրեց հնարավորինս քաղաքավարի:
-Ներողություն եմ խնդրում, կներեք…
Փայտե բազրիքին հենված մարդը նայեց վեր, գլխով արեց, – լսում եմ Ձեզ։
-Նա ձիեր նկարե՞լ է… Փիրոսմանին…
-Ինչքան ուզեք, դուք էլ տեսած կլինեիք,- տղամարդը ծխախոտով ձեռքը հեռացրեց բազրիքից և սիգարետը քաշեց։ Նրա մատերն էլ էին դեղնած ծխելուց,- թեպետ ձիու առանձին դիմանկար չունենք առյուծների, ցլերի, արջի, եղնիկի պես, թեև հնարավոր է ձի էլ է նկարել, ուղղակի չի հասել մեզ…
Հենց էդ ժամանակ «պռառաբը» գոռաց ներքևից։ Մեքենայից նյութեր վերցնելու էր կանչում, բայց նույնիսկ առանց էս վերջին հարցի Գուրգենը պարզել ու որոշել էր ամեն ինչ, գիտեր՝ ինչ էր անհրաժեշտ գործի անցնելու համար…
Թանգարանի երկար ու լայն աստիճաններով արագ իջավ, միայն այս նոր, իր համար անսովոր գործի մասին էր մտածում, որն իր երբեւէ արած ամենակարևոր բանն էր, և միայն այնժամ ու միայն դատարկ սանդղահարթակին հիշեց բանիմաց մարդուն, որն իրեն ուղղություն ցույց տվեց ու բացեց աչքերը։ Իսկ հետո այնպես անհետացավ, որ Գուրգենը նույնիսկ շնորհակալություն հայտնել չհասցրեց։
Եվ Գուրգենը նկարեց իր միակ նկարը, թեև դա ավելի դժվար ստացվեց, քան սպասում էր։ Նյութեր ընտրելու համար շատ վազվզեց շուկաներով, աշխատանքից շատ կտրվեց, շատ չարչարվեց, բայց նկարեց։ Շուշաբանդը կիսել էր ու էնտեղ էր աշխատում։ Ոչ ոքի թույլ չէր տալիս ներս մտնել, նույնիսկ կնոջը արգելեց ներս մտնել։ Անկողնում նա անհանգիստ սպասում էր արևածագին, հուշիկ-հուշիկ շուշաբանդ մտնելուն։ Վերջում ներքնակն էլ էնտեղ տեղափոխեց և հենց էնտեղ էլ քնում էր։
Երեխաները նորից վազվզում էին պատշգամբում, մեծահասակները նարդի ու դոմինո էին խաղում, բարից գարեջուր ու ձուկ էին բերում եւ բակում աղ ու հաց էին ուտում… Սկզբում Գուրգենին էլ էին կանչում, բայց երբ մի քանի անգամ հրաժարվեց, ու իմացան, թե ինչով էր զբաղված, ձեռ քաշեցին. «Լրիվ խելքը թռցրել է»։ Ոմանք որդու պատմությանն էին վերագրում, ոմանք՝ ոստիկանության ծեծի, ոմանք՝ երկուսին էլ: Ի վերջո բերանները բաց մնացին, երբ Գուրգենը մեկուկես ամիս աշխատելուց հետո բոլորին՝ մեծից փոքր, շուշաբանդ հրավիրեց, ձեռքի նրբագեղ շարժումով կտորը ցած քաշեց նկարից և ասաց կնոջը՝ գարեջուրը բե՛ր։
– Հիմա սրան մի լավ շրջանակ է պետք, և միգուցե ինչ-որ մեկը նույնիսկ գնի, – ասաց մեկը:
Գուրգենը ժպտաց ու թոթվեց ուսերը, լավ գիտեր, որ երբեք չէր կարողանա բաժանվել նկարից, որից զվարճալի ձեւով նայում էր մի քիչ մեծագլուխ ու մի քիչ ոտքերը բաց ձին։ Լուսինը փայլում էր ձիու վրա (Գուրգենը կիսալուսին էր նկարել, որ ոչ ոք արևի հետ չխառներ), իսկ նրա մեջքի հետևում ուշադիր աչքը ևս երկու պատկեր կտեսներ։ Մեկը ձեռքերը վեր էր բարձրացրել և վախեցած տեսք ուներ: Մյուսը՝ կարմիր բաճկոնով, զենքով, կարծես թալանելու էր պատրաստվում։ Հա՛, մեկ էլ կարմիր բաճկոնովի գլխավերևում մի քանի ծիտիկ էր պտտվում: Ընդամենը դա էր Գուրգենի աշխատանքը․․․
Անկեղծ ասաց, Գուրգենը, ի նշան երախտագիտության, նույնիսկ ցանկացել էր ինչ-որ տեղ նկարել թանգարանի տխուր մարդուն՝ հոգնած աչքերով նայելով աստիճաններից իջնող երիտասարդ աղջկան, բայց հարմար տեղ չէր գտել։ Համ էլ հիշում էր էդ մարդու խոսքերը և գիտեր, որ էն, ինչ լավ չգիտեր, դժվար կլինի նկարել։ Երևի մի քիչ միամիտ ու մեկ էլ էն տեսակ ստացվեր։ Գուրգենն այլևս չէր հիշում էդ բառը…
Էդ պատճառով էլ չնկարեց, չհամարձակվեց…
Դա արդեն նրա ուժերից վեր էր։
Թարգմանությունը վրացերենից՝ Ասյա Դարբինյանի
