Էս կորոնաֆուտբոլիստները չեն թողնում, որ ես էլ դաշտ մտնեմ։ Էնքան արագ են վազում, էնքան արագ են գնդակը փոխանցում իրար, որ մարդ վախենում է ոտի տակ ընկնելուց։ Դրա համար սուլիչը դնում եմ բերանս ու սուլելով մտնում՝ ազդարարելու խաղի ավարտը, որ ենթադրվում էր՝ պիտի վրա հասներ կարանտինի ավարտի հետ։ Էն էլ մի կռիվ-ղալմաղալ, թե ի՞նչ ես եկել ֆուտբոլի 62-րդ րոպեին խաղի ավարտ ես հայտարարում, նախ՝ կորոնային դեռ չենք հաղթել, երկրորդ՝ մեր ամեն պասը միջինում մի րոպե են ընթերցում, իսկ ֆուտբոլը 90 րոպե է տեւում, հետեւաբար դեռ 28 պաս էլ ունենք, եւ վերջապես՝ նույնիսկ պարետն է երկարացրել արտակարգ դրությունը, որ կորոնաֆուտբոլը շարունակվի։ Լավ, լավ, ոնց կասեք, ես էն գլխից եմ ասել, որ ֆուտբոլից բոբիկ եմ, ես մաքսիմում էս դաշտի գազոն փռողն եմ, դե մեկ էլ դուխ տվողը, որ պարբերաբար կորոնաֆուտբոլիստներին լուրեր եմ հասցնում, թե ինչ են խոսում իրենց խաղի մասին կորոնաֆուտբոլի գլխավոր քննադատները։ Օրինակ, Վարդան Ջալյոանի պես մեծությունը, որ ֆեյսբուքյան իր էջում գրել էր, թե կորոնաֆուտբոլիստները բացահայտել են առաջին պատվաստանյութը կորոնավիրուսի դեմ, երեկ ինտելեկտուալների տեսահավաքի ժամանակ հայտարարեց, որ կորոնաֆուտբոլը մտավորական եւ քաղաքացիական ինքնակազմակերպման բացառիկ օրինակ է եւ այդպիսով դուրս հանեց մեր այս կոլեկտիվ վեպը զուտ գրականության նեղ շրջանակից, դարձրեց ավելի մեծ ու ընդգրկուն երեւույթ։ Կամ մեկ այլ ակնառու մեծություն՝ Արմեն Հայաստանցին, մի հաղորդման մեջ ասում է, որ կորոնաֆուտբոլը վերջապես ստեղծեց այն հիպերտեքստը, որի մասին գրողները վաղուց երազում էին։ Ճիշտ է, նախկինում էլ ինչ-որ փորձեր եղել էին, ասում է, ու ես, դաշտից դուրս գալով, փորձում եմ հիշել այդ փորձերը, ու միտս է գալիս այն նույն պատմությունը, որը հա հիշում եմ կորոնաֆուտբոլի մեկնարկից հետո՝ սկզբում տեղաշարժման թերթիկի եւ ոստիկանների հետ ակտիվացած առնչությունների կապակցությամբ, հետո պարետից ստացվող, բաց թողնված զանգերի, որ սարսափով արձանագրում էին ընկերներս, հետո ապարդյուն փորձում կապվել պարետատան հետ, եւ վերջապես հիպերտեքստի մասին հիշատակման։
2000-ն էր կամ 2001-ը։ Հնարավոր է՝ 1999-ը։ Հայոց սպարապետի վարորդը (ասում էին) գնել էր «Պապլավոկը» ու որոշել դարձնել այն էլիտար ռաբիզնոց, եւ գրողները, նրանց ընկեր-ընկերուհիները, նկարիչ, քանդակագործ, ռեժիսոր, դերասան եւ անհասկանալի զբաղմունքի տեր էքսցենտրիկ կերպարները «Պապլավոկից» տեղափոխվել էին դրամատիկական թատրոնի դիմացի «Դիմակ» սրճարանը ու թատրոնի պատի տակի անանունը, որ նույն տիրոջն էր պատկանում, նույն այցելուներին էր սպասարկում, բայց էականորեն տարբերվում էր ոճով։ Այստեղ Մայրամիկը տնական, պոմիդորով, սոխով ու բիբարով ձվածեղ էր սարքում, որը կարելի էր ուտել քո բերած արաղով կամ գինով, հետո էլ պառկել նստարաններին ու ննջել, եւ գրողները էստեղ տրվում էին բոմժական կայֆերի, մասամբ գուցե խլված էրգրի՝ պապլավոկի կարոտը մեղմելու համար, ապա զուգարանում հետ տալուց ու Մայրամիկի սարքած թանը խմելուց հետո տեղափոխվում էին «Դիմակ», հպարտ կեցվածքով տեղավորվում բարձրաշխարհիկ եթերներից իջած երաժիշտների, դերասանների, շոու-բիզնեսի աստղերի կողքին ու խորհրդավոր հայացքով նայում աղմկոտ շատրվանին։ Եվ ահա, այս երկու սրճարանը այն ֆուտբոլի դաշտն էին, որտեղ սկսվեց, ծավալվեց ու բազում զարգացումներ ապրեց այն օրերի հիպերտեքստը։
Աշոտ Խաչատրյանը՝«Ժամանակը եւ դիպվածը» վերնագրով մի պատմվածք գրած, բարձրահասակ ու ասպետական խառնվածքով պոետը, նույն ինքը՝ «Հոկտեմբեր» բանաստեղծության հեղինակը, որի քնարական հերոսը բանաստեղծության վերջում հռետորական հարց էր հնչեցնում, թե ով է իր հերձողին վճարելու, իսկ մի ուրիշ բանաստեղծության մեջ էլ բոզի աղջիկ Երեւանին հորդորում հանել ձեռքերն իր գրպանից ու չխաղալ իր ձվերի հետ, ահա, այդ Աշոտ Խաչատրյանը այդ մեծ ու ինքնեկ (ինչպես կասեր Հայաստանցին) կոլեկտիվ, բանավոր վեպի ակամա հիմնադիրը դարձավ։ Բայց նախքան դա նա հասցրել էր հիմնադրել «Արտասահմանյան գրականություն» հանդեսը ու գործի ընդունել մեկ այլ հոյակապ պոետի՝ լուսավոր ու ցավոք արդեն լուսահոգի Հրաչյա Բեյլերյանին։ Երկուսն էլ, ինչպես նաեւ Գրողների միության շենք մտնող երեքը, չորսը, տասը, քսանը, հարյուրը, բնականաբար սիրում էին խմել։
Չգիտեմ՝ Աշոտը ոնց էր հաջողացնում, բայց խմելուց հետո էլ ավելի բարեկիրթ էր դառնում, քան իրականում էր, իսկ այ Հրաչի ներսում օղին բաժակ առ բաժակ նողկանք էր դաստիարակում առ ոստիկանները եւ խմածության ինչ-որ մի աստիճանում նա պարտադիր հիշում էր, որ աշխարհում գոյություն ունեն այդպիսի քայլող, մուգ կապույտ գույնի արարածներ։Մի անգամ, երբ դեռ անձամբ ծանոթ չէինք, ես եմ փրկել նրան ոստիկաններից, կամ ով իմանա՝ գուցե ոստիկաններին նրանից, որովհետեւ թեպետ ոստիկաններն էին քաշքշում նրան, բայց ինքն էր սատկացնում ոստիկաններին «Ես Հրաչյա Բելյերյանն եմ» նախադասությամբ։
– Ես էլ Արփի Ոսկանյանն եմ,- մեջ ընկա ես փրկարարական նկրտումներով։
Հրաչը մոռացավ ոստիկաններին, շրջվեց իմ կողմ, իր խոշոր, վճիտ, զարմացած աչքերով նայեց ինձ ու ասաց.
– Իսկ դա ի՞նչ է նշանակում։
Հետո մենք դարձանք ընտիր ընկերներ, բայց էլ ավելի լավ ընկերներ էին Աշոտն ու Հրաչը, որ խմում էին իրար հետ, երբեմն էլ՝ ամսագիր տպում։
Եվ ահա մի օր՝ տարվա մեջ այն եզակի օրերից, երբ պիտի իրար հետ ամսագիր տպեին, Աշոտը զանգում է Հրաչին, որ իմանա՝ երբ կգա աշխատանքի, ու բարեւից հետո լսում Հրաչի տարօրինակ, պաշտոնական «բարեւ ձեզ»-ը։
– Հրաչի հետ ե՞մ խոսում,- կասկածանքով հարցնում է Աշոտը։
– Այո,- շարունակում է պաշտոնական տոնով Հրաչը,- ո՞վ է։
– Իմ անունը ձեզ ոչինչ չի ասի,- կատակում է Աշոտը՝ դեռեւս չպատկերացնելով, որ իր գործընկերը, խմելու ընկերը եւ պարզապես ընկերը, որի հետ ամեն օր շփվում է, իր ձայնը դադարել է ճանաչել, իսկ շարունակությունն ինքնիրեն է գալիս,- Ձեզ անհանգստացնում են ոստիկանությունից։
– Ուշադիր լսում եմ,- միանգամայն լուրջ ասում է Հրաչը։
– Մենք բողոք ենք ստացել ձեր հարեւաններից։
– Պարզ է,- ասում է Հրաչը,- իսկ ո՞ր հարեւանն է բողոքել։
– Անուններ տալ չեմ կարող,- ասում է Աշոտը,- բայց մենք ձեզ ճանաչում ենք որպես բանաստեղծի եւ որոշեցինք ընթացք չտալ գործին։
– Շնորհակալ եմ,- կարճ դադարից հետո ասում է Հրաչը։
– Դե, լավ կացեք։ Եթե նորություն լինի, ես ձեզ կզանգեմ։
– Շնորհակալ եմ,- կրկնում է Հրաչը։
Աշոտը ցած է դնում խոսափողը, բայց քանի որ էն եզակի օրերից էր, որ Հրաչը իրեն գործով էր պետք, նորից է զանգում ու միանգամից ասում․
– Հրաչ, Աշոտն ա,- ապա ասելիքը շարադրելուց հետո հարցնում,- ե՞րբ կհասնես։
– Ես չեմ կարող դուրս գալ տնից,- պատասխանում է Հրաչը,- զանգի եմ սպասում ոստիկանությունից։
-Ի՞նչ ա պատահել,- հարցնում է Աշոտը, որն արդեն մոռացել էր իր կատակի մասին։
Հրաչը պատմում է էն, ինչ մենք գիտենք, իսկ երբ հասնում է «մենք ճանաչում ենք ձեզ որպես բանաստեղծի» տողին, այդ տողը սահուն դառնում է՝ «մենք կարդում ու շատ բարձր ենք գնահատում ձեր բանաստեղծությունները»։
Սա այս պատմության մեջ այն միակ բախտորոշ պահն էր, երբ Աշոտը կարող էր ավարտել պատմությունը, եւ օրեր ու շաբաթներ անց նա բառի բուն իմաստով գլխին էր տալիս, թե ինչու դա անելու փոխարեն վեր կացավ, եկավ դրամատիկական թատրոնի անիծյալ սրճարանները՝ պատմելու տեղի բնակչությանը վերջին անեկդոտը։ Թե ինչ եղավ հետո, եւ հուզիչ էր, եւ գրավիչ, եւ ներքաշիչ, եւ ներարկիչ, եւ կրակվառիչ, եւ սուրճ ու ծխախոտ։ Ես հիմա չեմ նշի անուն առ անուն, թե ով միացավ այս ընկերավարական ստեղծագործությանը, որովհետեւ նախ լավ չեմ հիշում, երկրորդը՝ դա էական չէ, բոլորն էլ Հրաչի մտերիմ ընկերներն էին, նրան շատ սիրող ու հարգող։ Օրը մեկը իր վրա էր վերցնում այս պատմությունը շարունակելու առաքելությունը, զանգում էր հեռախոսի մոտից չհեռացող Հրաչին, ներկայանում որպես ոստիկանության մայոր, փոխգնդապետ ու գնդապետ, ինչու չէ՝ նաեւ շարքային, կարդում Հրաչի՝ իր հավանած կամ չհավանած բանաստեղծություններից, քննարկում դրա թույլ եւ ուժեղ կողմերը, խոսում պոեզիայից, թարգմանությունից եւ այլն։ Եղան այնպիսիք, որ նոր սյուժետիկ գծեր մտցրեցին, ուսանողական տարիների սիրային ինտրիգներ ներմուծեցին, գողականներին օգնության կանչեցին «Հարեւաններն ընդդեմ Հրաչի» գործը հանգուցալուծելու համար ու էլ ավելի աներեւակայելի բաներ։ Ու ամեն մեկը այնպես էր ոգեւորվում, այնպես պայծառ ու զվարթ էր պատմում իր բաժին գլուխը, ինչպես մենք՝ կորոնաֆուտբոլի դաշտ մտնողներս ենք ոգեւորվում մեր պասերից։ Միայն Աշոտն էր օրեցօր մռայլվում ու մեկուսի խմում։
– Ես ծեծվելուց չեմ վախենում,-ասում էր,- կարամ գնամ, ասեմ, ինչքան էլ խփի, կդիմանամ ու ոչ մի ավելորդ շարժում չեմ անի իր ուղղությամբ, եթե միայն իմանամ, որ դրանից հետո ինձ կների։
Նայելով Աշոտի տառապանքներին, ավելի շատ երեւի նրան սփոփելու համար մտքովս մի օր մի բան անցավ, որ ինչ կարգի կփոխվեր սյուժեն ու ինչ ֆանտաստիկ շրջադարձ կլիներ, եթե հանկարծ պարզվեր, որ մինչ մեզ թվում է, թե մենք ենք խաղում Հրաչի հոգու հետ, Հրաչը ինքն է հենց սկզբից որոշել խաղալ Աշոտի, հետո մեր բոլորիս հոգու հետ։ Աշոտին ասեցի միտքս, մի պահ աչքերում չարաճճի հույս կայծկլտաց, որն իսկույն էլ մարեց։
Վերջապես սրճարան եկավ նաեւ Հրաչը։ Անճանաչելիորեն փոխված էր, կարծես էկզիստենցիալ ճգնաժամի մեջ լիներ, երեւում էր, որ հոգում արժեքների ակտիվ վերանայում էր ընթանում։Դավադիր ժողովուրդը Հրաչին պատմել տվեց պատմությունը ու լսեց նույնքան ոգեւորված, որքան ամեն մեկի նոր պատմությունն էր լսում, որովհետեւ Հրաչը թեպետ բոլորիս հայտնի պատմությունն էր պատմում, բայց այն անց էր կացնիում իր միջով, շատ բաներ կրճատվել էին, իսկ շատ բաներ հակառակը՝ շեշտված ու ուռճացված էին ներկայանում։ Որոշ բաներ էլ հերոսը ինքն էր հորինել։ Նույնիսկ գրողներից մեկը չդիմացավ, բացականչեց․ «Արա, ես տենց բան չեմ ասել»։ Բայց Հրաչը ուշադրություն չդարձրեց։ Այդպես, Հրաչի պատմությունն էլ միացավ մեր կոլեկտիվ ստեղծագործությանը եւ մեր հիպերտեքստում հայտնվեցին նաեւ Ակուտագավա Ռյունոսկեն ու Ակիրա Կուրոսավան՝ միանալով այնտեղ նրանց սպասող Դոստոեւսկուն, Կաֆկային եւ էկզիստենցիալիստական գրականության այլ խոշոր ձկներին։
Այդ պատմությունը հավանաբար այդպես էլ կծավալվեր առանց հանգուցալուծման, եթե օրերից մի օր Հրաչը չորոշեր կարդալ Աշոտի համար ոստիկանների մասին գրած իր նոր շարքը, որ պատրաստվում էր տանել «Գրական թերթ»։ Անակնկալ պաթոսից զարհուրած՝ Աշոտը որոշում է պատմել ողջ եղելությունը եւ տանել գոռ բախտի պարսաքերերը եւ սլաքները։ Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է հետեում դրան.
ա) Հրաչը մի քանի մուշտի է տալիս Աշոտին, իսկ վերջինս հերոսաբար դիմանում ու ոչ մի շարժում չի անում նրա ուղղությամբ,
բ) Հրաչը լսում, լռում է ու սկսում քահ-քահ ծիծաղել, իր բարձր ու վարակիչ ծիծաղով։ Աշոտը վարակվում է, եւ նրանք միասին են ծիծաղում բարձր ու զվարթ, ապա որոշում իրականության վերադարձը նշել, դե պարզ է՝ ոնց։
Չկռահեցիք, Հրաչը պարզապես չի հավատում ու ասում է.
– Դուք բոլորդ ինձ նախանձում եք։
Կաֆկայի «Դատավարությունը» իրականություն էր դարձել ու դարձել էր Հրաչի իրականությունը, բայց լավ էր՝ գործը «Կերպարանափոխությանը» չհասավ, վրա հասավ սրճարանային սեզոնի ավարտը, ցրվեցինք տներով, եւ մեր էս եփվող, բլթբլթացող հիպերտեքստը աստիճանաբար սառեց։ Կառուցված դասական սխեմայով, որի ավարտին հերոսը վերափոխվում է հարյուր ութսուն աստիճանով, եւ ոստիկանների հանդեպ կայուն նողկանք ունեցողը դառնում է ոստիկանների երկրպագուն ու պաշտպանը, իսկ մարդկանց գլխին սարքող իրոնիկը դառնում է պաթետիկ զղջացող, այս հիպերտեքստը, որը սկսվեց որպես էկզիստենցիալիստական վեպ, շարունակվեց որպես դեդեկտիվ, համալրվեց բուլվարային սիրավեպի տարրերով եւ ի վերջո մոգական ռեալիզմի էպիկական շունչ ստացավ, ձմռան գալստյան հետ քիչ-քիչ անցավ մոռացության գիրկը, եւ միայն քսան տարի անց, երբ պատմության հերոսներից մեկն արդեն չկա, ես որոշեցի այս բանավոր էպոսը գրի առնել, եւ այն դարձավ քիփլիկ կորոնապաս՝ մեր այս նոր հիպերտեքստի մասը։
