Տասը օրից ավելի կլինի` մեր կորոնաֆուտբոլին կողքից եմ հետեւում:
Գիլանցը կասեր. «Բիձա մարդ ա՝ պասի սպասելով աֆսայիտում լռվել-մնացել ա» … Պի քու, արա, գրեցի «աֆսայիտ» ու մտածեցի, որ էս մեր թիմի մի մասը կյանքում առաջին անգամ է ֆուտբոլ խաղում, վայ թե տերմիններին ծանոթ չլինի: Ու որոշեցի էս մի փոխանցումը նվիրել ֆուտբոլային տերմինաբանությանը:
Բայց կներկայացնեմ ոչ թե պաշտոնական, այլ սենց ասեմ՝ ֆուտբոլաժարգոնային տերմինները: Հա, ասեմ, որ զահլա չկա բառերը բառարանագիրների նման այբբենական կարգով շարելու. որ պահին որ տերմինը հիշեմ՝ կգրեմ:
Եվ այսպես, գնացինք.
Ֆուտբոլ, արեւմտահայերեն՝ ոտնագնդակ – գնդակով (տես ստորեւ) խաղ, որ խաղում են կանաչ դաշտում (տես ստորեւ) եւ որի նպատակը գնդակը հակառակորդի վառոտ (տես ստորեւ) մտցնելն է, այսինքն գոլ (տես ստորեւ) խփելը: Որ թիմը շատ գոլ է խփում, նա հաղթում է: Հավասար գոլերի դեպքում գրանցվում է նիչյա (տես ստորեւ):
Նիչյա – Ֆուտբոլային խաղի արդյունք, երբ թիմերից ոչ մեկը գոլ չի խփում (0 – 0) կամ երկուսն էլ խփում են հավասար թվով գոլեր: Մեր լեզվին է անցել հյուսիստիզբոնյան բառապաշարից: Բակային ֆուտբոլում հազվադեպ է հանդիպում, մանավանդ եթե խաղում են «5-ից – 10-ից»…
Դաշտ, որոշ բարբառներում՝ «կալ» – Կանաչ տարածություն՝ համապատասխան գծանշումներով եւ վառոտներով: Սովորաբար ունենում է 100-ից 115 մետր երկարություն եւ 60-65 մետր լայնություն:
«Արա էսի կարտոլի դաշտ ա» – Ասվում է ֆուտբոլի այն դաշտի մասին, որը լավ խնամված չի, դարուփոսեր ունի, կամ ոնց որ իմ հայրենի Մեղրիում են ասում՝ «դունդուփոս ա» (օրինակ՝ «դու մի խոսա, քո գլուխը դունդուփոս ա»), այդ պատճառով գնդակը տեխնիկապես լավ մշակել չի ստացվում եւ այն թռվռում է անհամաչափ:
Վառոտ – Առաջացել է հյուսիստիզբոնյան ворота (բառացի՝ դարպասներ) անեզական բառից: Դաշտի երկու կողմերում երկու ուղղահայաց ձողերի (շտանգաներ) եւ մեկ հորիզոնական ձողի (перекладина) համակցություն՝ հետեւում Սեւանի ձկնորսների ցանցով փակած: Ուղղահայաց ձողերի միջեւ տարածությունը (այսինքն վառոտի լայնությունը) 7 մետր 32 սանտիմետր է, իսկ գետնի եւ հորիզոնական ձողի միջեւ տարածությունը (այսինքն վառոտի բարձրությունը) 2 մետր 44 սանտիմետր:
Վռատար, բակային ժարգոնում՝ վռո – Դարպասապահ, առաջացել է հյուսիստիզբոնյան вратарь բառից: Մարդ, որը կանգնում է վառոտում, որպեսզի թույլ չտա գնդակը մտնի վառոտ: Ամեն թիմ ունենում է մեկ վռո: Բակային խաղերում երբեմն լինում է «վռո – մեջ» խաղացող (տես Գրիգորի պասը էս մասին):
Գնդակ, որոշ բարբառներում՝ թոփ (մի ժամանակ տենց հումոր կար՝ «թոփը դրին կալի մեջտեղը») , 1960-70-ականների երեւանյան բակային ֆուտբոլի տերմինաբանությամբ՝ կամերաբալոշկա – Ռետինե փչովի զանգված՝ տեղավորված կաշվե կլոր պատյանի մեջ: Գնդակի հայտնվելը վառոտում անվանում են գոլ, իսկ իմ հայրենի Մեղրիում նաեւ «գՅոոոոոլ»:
Գոլ – Ընդհանրապես նշանակում է վառոտ, բայց ֆուտբոլում կորցրել է իր նախնական իմաստը եւ մատնանշում է այն, ինչ նախորդ բացատրության մեջ նշեցինք՝ գնդակի հայտնվելը վառոտում:
Բեկ –Բունգրաբարյան back (բէք – հետ) բառի հնչյունափոխված տարբերակն է՝ նշանակում է պաշտպան: Ֆուտբոլիստ, որի հիմնական ֆունկցիան հակառակորդի գրոհները խափանելն է: Լինում է կենտրոնական, աջ եզրային եւ ձախ եզրային՝ կախված տվյալ ֆուտբոլիստի բոյից, աջլիկ կամ ձախլիկ լինելուց:
Բեկուդառ – Կազմված է բեկ եւ հյուսիստիզբոնյան удар (հարված) բառերից: Դարպասապահի հրապարակի գծանշման աջ կամ ձախ անկյունից կատարվող ազատ հարված: Մի ժամանակ դա կատարում էին հիմնականում բեկերը, դրա համար անվանվեց բեկուդառ: Այժմ հնացած տերմին է, քանի որ այդ հարվածը կատարում են վռատարները:
Պոլզաշիտնիկ – Բունգրաբարյան՝ Midfielder կամ ժարգոնային՝ «хавбе́к»՝ անգլերենի half-back (կիսահետ) բառից: Նշանակում է կիսապաշտպան, հայերենին է անցել հյուսիստիզբոնյան полузащи́тник բառից: Կապավոր ֆուտբոլիստ, որն ապահովում է բեկերի եւ հարձակվողների անխափան կապը. մոտավորապես 60-ականների Մեղրու փոշտի կապի օպերատորի նման, որին խնդրում էինք. «Մի հատ միացրեք 1-17, էլի»…
Հարձակվող – Ֆուտբոլիստ, որի հիմնական ֆունկցիան գոլ խփելն է: Լինում է կենտրոնական, աջ եզրային եւ ձախ եզրային՝ կախված տվյալ ֆուտբոլիստի բոյից, աջլիկ կամ ձախլիկ լինելուց:
Պենալ– Մեր լեզվին է անցել հյուսիստիզբոնյան пенальти ձեւից, վերջինս էլ այն փոխառել է բուն գրաբարյան penalty բառից, որ նախնական տարբերակում եղել է death penalty (մահապատիժ): Տասնմեկ մետրանոց հարված վառոտին, որ նշանակվում է շտրաֆնոյում (տես ստորեւ) կոպիտ խախտման համար:
Կոռնել, նույնն է՝ ուգլավո(յ) – Անկյունային հարված: Առաջին տարբերակը մեր լեզվին է անցել բունգրաբարյան corner` անկյուն բառից, երկրորդը՝ հյուսիստիզբոնյան угловой удар բառակապկցության կրճատումից: Երբ պաշտպանվող թիմը գնդակը հանում է իր կիսադաշտի դարպասային գծից, նշանակվում է ուգլավո(յ), որ նույնն է՝ կոռնել:
Երեք կոռնել՝ մի պենալ – Կանոն հիմնականում երեւանյան բակային ֆուտբոլում: Քանի որ դաշտի փոքրության պատճառով հնարավոր չէր կոռնել խփել, պայմանավորվում էին յուրաքանչյուր երեք կամ հինգ կոռնել լինելու դեպքում մեկ պենալ խփել:
Ավուտ – Բունգրաբարյան oyt՝ դուրս բառի հյուսիստիզբոնյան аут տարբերակի հնչյունափոխված ձեւն է: Երբ գնդակը հատում է դաշտի եզրային գծերից մեկը: Ավուտ նաեւ անվանվում է գնդակը նույն եզրային գծից ձեռքով խաղի մեջ մտցնելու գործընթացը:
Աֆսայիտ – Բունգրաբարյան offside (խաղից դուրս) բառի հյուսիստիզբոնյան офсайд տարբերակի հնչյունափոխված ձեւն է: Իրավիճակ, երբ հարձակվող թիմի ֆուտբոլիստի մարմնի որեւէ մաս, որով հնարավոր է գոլ խփել (մի խոսքով՝ բացառությամբ ձեռքերի), գնդակի փոխանցման պահին ավելի առաջ է գտնվում պաշտպանվող թիմի ֆուտբոլիստի մարմնից: Կանանց ֆուտբոլում հարձակվողներն ավելի հաճախ են հայտնվում աֆսայիտում, որովհետեւ ոնց էլ անես հարձակվող կնոջ կուրծքը պաշտպանվող մրցակցուհու մեջքից առաջ է լինում:
Շտրաֆնո – Տուգանային հարված: Նշանակվում է խախտման դեպքում:
Շտրաֆնոյ – Տուգանային հրապարակ: Վառոտի առջեւի մեծ ուղղանկյունաձեւ հրապարակը՝ 40.32 x 16.5 մետր չափսերով:
Բալեշիկ (ունի հնչման տարբերակներ՝ բալեյշիկ, բալեշչիկ) – Հյուսիստիզբոնյան болельщик բառի հնչյունափոխված տարբերակն է: Որեւէ թիմի երկպագու: Իտալիայում երկրպագուների հավաքական անունն է՝ տիֆոզի (չշփոթել մաֆիոզիի հետ), Բրազիլիայում՝ տորսիդա (չշփոթել կորիդայի հետ):
Սուդյա – Բունգրաբարյան տարբերակում referee (ռեֆերի): Մրցավար: Մեզ է անցել հյուսիստիզբոնյան судья՝ դատավոր բառից: Իրենք՝ հյուսիստիզբոնցիները օգտագործում են նաեւ арбитр տարբերակը: Սուդյաները լինում են գլխավոր եւ եզրային:
Սուդյու նա միլո – Հյուսիստիզբոնյան բալեշիկների սիրած ճիչն է: Երբ համարում են, որ սուդյան անարդար է եղել, կանչում են «Սուդյու նա միլո…», որ նշանակում է սուդյան կեղտոտի մեկն է եւ նրան շտապ լողացնել է պետք:
Սա ֆուտբոլային մեզ լավ հայտնի տերմինաբանության խիստ համառոտ տարբերակն էր, բայց մենք աշխատում ենք մեծ հանրագիտարանային տարբերակի վրա:
Իսկ սույն համառոտ տերմինաբանությունը համարեք պաշտոնական դիմում ՀՀ լեզվի կոմիտեին եւ անձամբ հարգելի պարոն Դավիթ Գյուրջինյանին՝ որոշ տերմինների գործածությունը հորդորակի տեսքով հանրությանը ներկայացնելու ակնկալիքով:
