Ընկերուհիներիցս մեկը մի անգամ ասաց, թե ինքը ոչ միայն գունավոր երազներ է տեսնում, այլեւ դրանք տեսնում է սերիաներով՝ շարունակաբար: Թե որ սեզոնին է հասել, չգիտեմ, վաղուց չեմ հարցրել էդ մասին:
Գիլանցն էլ, փաստորեն, երեկ մի լավ գունավոր երազ էր տեսել: Իսկականից մեծ հաճույք ստացա էդ երազը կարդալով, մանավանդ, որ ինձ էլ կարեւոր դեր էր հատկացված:
Ես նման գունավոր երազներ չեմ կարողանում տեսնել: Երեւակայությունս չի հերիքում:
Ուստի իմ էսօրվա պատմությունը, հարգելի սեղանակիցներ, ոչ թե երազում տեսած է, այլ իրական, ավելի քան իրական՝ առանց չափազանցությունների: Դե լավ՝ մի քիչ, ընդամենը մի քիչ գեղարվեստական չափազանցություն կլինի: Պատմությունն իմ ապրած առաջին կարանտինի մասին է:
1980 թվականի հոկտեմբերին, հենց ծննդյանս օրը, ինձ տարան բանակ, համարյա աշխարհի ծերը՝ Հեռավոր արեւելք՝ Լյալիչիի ուսումնական զորամաս (ժողովրդական խոսքով՝ «ուչեբկա»):
Զորամասը անտառապատ բլրակների (сопка- ների) մեջ էր՝ աշխարհից կտրված: Ամենամոտիկ բնակավայրը հենց Լյալիչի ավանն էր՝ 12 կիլոմետր հեռավորության վրա:
Ով ծառայել է Հեռավոր Արեւելքում, հաստատ, լսել է Լյալիչիի «ուչեբկի» մասին ասույթը.
«Լյալիչիում ծառայածի համար
Բուխենվալդն անգամ սարսափելի չէ»:
Որ նկարագրեմ, կհասկանաք, թե ինչու էին էդպես ասում: Ճիշտ է՝ զորանոցները նորմալ շենքեր էին, բայց սանիտարական պայմանները ահավոր էին, ջուր համարյա չկար, առավոտները հասցնում էինք լվացվել մի կերպ, իսկ օրվա մեջ, ճաշարան գնալուց առաջ՝ ձեռքներս արագ շփում էինք ձյունով, եթե մաքուր ձյուն էինք գտնում:
Շաբաթը մեկ տանում էին Լյալիչի՝ բաղնիք: Տանելը ճիշտ չասացի. գնում էինք. անտառապատ բլրակներով երկու ժամ վազում էինք («մարշ-բրոսոկ» էին ասում) մինչեւ Լյալիչի, քրտնած տեղ էինք հասնում, վաշտ-վաշտ հերթ կանգնում, լողանում, հետո նորից վազքով հետ եւ էլի քրտնքի մեջ կորած մտնում էինք զորանոց: Լողանալն իր իմաստը կորցնում էր, բնականաբար:
Պատահում էր, որ ընթրիքը չէին հասցնում նախատեսված ժամին՝ երեկոյան յոթին: Անընդհատ ասում էին գոլորշի չեն տվել, հետաձգվում է: Հենց դառնում էր ժամը 10-ը, «օտբոյ» էին տալիս, իսկ գիշերվա 12-ին զարթնացնում, թե ընթրիքը պատրաստ է, ով ուզում է՝ թող գնա ճաշարան: Գնացող չկար՝ հենց իմանում էինք, որ էդ օրվա ընթրիքն ուշանալու է՝ «չիպոկից» մի արկղ պրյանիկ էինք առնում, բաժանում՝ մարդա մի 15 հատ հասնում էր, ուտում էինք ու քնում:
Մեր միակ ուրախությունը զորամասի ակումբն էր, որտեղ շաբաթ-կիրակի ֆիլմ էինք նայում: Իրականում՝ քնում էինք ֆիլմերի ժամանակ, մանավանդ՝ ցուցադրվող բոլոր ֆիլմերն էլ, հիմնականում պատերազմական, տեսել էինք: Հենց լույսերը հանգցնում էին եւ էկրանին երեւում էին տիտրերը, բոլորն արդեն քնած էին: Մի անգամ երկու սերիանոց ֆիլմ էր. կա~յֆ՝ երեք ժամ քնեցինք:
Զուգարանները ձմռանը սառած էին, իսկ ամբողջ գնդի համար պարսպի մոտ կառուցված երկու գյուղական «ուբոռնիներից», բնականաբար, 2000 հոգին չէր կարող օգտվել: Եվ մեր զուգարանները, գլխի ընկաք, անտառապատ լեռնալանջերն էին՝ ծածկված 1,5-2 մետրանոց ձյունով: Իսկ երբ եկավ գարունը եւ սկսվեց հալոցքը… Նկարագրելու չէ:
Նման պայմաններում հիվանդություններից խուսափելն անհնար էր: Եվ ահա մի օր՝ գարնան սկզբին, հայտարարվեց, որ զորամասում աղիքային ինֆեկցիա կա ու կարանտին է: Ով փոքր-ինչ գանգատ ունի՝ փորլուծ կամ դրա նման մի բան, դիմի «սանչաստ»:
Մեր ուրախությունը՝ ակումբը, վերածվեց կարանտինային զորանոցի ու մոտ 200-250 հոգի առանձնացրին էնտեղ: Ես էլ էի «կարանտիննիկներից»:
Արդեն տեղավորվել էինք, եկավ «սանչաստի» պետը՝ հոգնած եւ հաստատ թոշակի գնալ պատրաստվող, աշխարհից ու մարդկանցից զզված, դանդաղաշարժ մի մայոր՝ իր ասիստենտի՝ բժշկական ուսումնարանից հետո ծառայության կոչված ջահել սերժանտի հետ: Մայորն աչքիս մի քիչ էլ խմած էր, որովհետեւ բառերը մի կերպ արտաբերելով՝ հրամայեց շարվել ու մեր առաջն ընկած ուղեկցեց … դեպի անտառ:
Գարնան արեւից ձյունն արդեն հալվել էր, իսկ հողը ոչ ցեխ էր, ոչ էլ լրիվ չոր: Խոնավոտ. Էլի: Քիչ թե շատ մաքուր մի բացատ տեղ՝ լեռնալանջին, հրամայեց շարք կազմել՝ իրարից մոտ մեկ մետր հեռավորությամբ ու պպզել՝ «անալիզ հանձնելու» համար: Էդպես՝ 200 – 250 զինվոր կողք-կողքի պպզած «անալիզ» էր հանձնում արդեն ծլարձակել սկսող հողին:
Մայորը, մի ճիպոտ ձեռքին, անցնում էր մեր քամակների հետեւով՝ ճիպոտով տնտղում «անալիզը» եւ ըստ այդմ որոշում կայացնում: Բայց մինչ այդ ճշտում էր նաեւ, թե ով ով է, իսկ սանիտարը գրանցում էր հատուկ մատյանում:
– Ազգանունդ…
– Վաշտը…
Ինձնից առաջ մեր վաշտի եռյակ եղբայրներն էին՝ Ստուժուկները: Մայորը հասավ նրանց: Դե քանի որ քամակներին էր նայում՝ դեմքերը չէր տեսնում, բնականաբար, չէր կարող իմանալ, որ ջրի երեք կաթիլի պես իրար նման եղբայրների հետ գործ ունի.
– Ազգանունդ:
– Ստուժուկ:
– Վաշտը:
– Երրորդ:
Տնտղեց «անալիզը».
– Կարանտի՛ն:
Մոտեցավ հաջորդին.
– Ազգանունդ:
– Ստուժուկ:
Մի պահ լարվեց մեր մայորը:
– Վաշտը:
– Երրորդ:
Ուզեց բան ասել, բայց հայացքը «անալիզին» էր, մտքերի մեջ մի կերպ արտաբերեց.
– Կարանտի՛ն:
Իսկ երբ հաջորդն էլ ասաց. «Ստուժուկ, երրորդ վաշտ», մայորի խմածությունն անցավ.
– Էս որոշել եք ինձ ձեռ առնել, հա՞,- գոռաց ու հրամայեց,- երեքին էլ կարանտին ու «նարյադ» «սանչաստում»…
Մի տասը հոգի չկարողացավ «անալիզ» հանձնել: Չունեին մարդիկ էդ «անալիզից», ի՞նչ կարող ես անել: Բայց մայորն անդրդվելի էր՝ հրամայել էր, մինչեւ շարքերով անցնի վերջացնի՝ մի կերպ մի բան անեն: Ընդ որում՝ «անալիզների» ստուգման ամբողջ ընթացքում ոչ մեկը վեր կենալու իրավունք չուներ, մինչեւ հրաման չլիներ: Քամակներս արդեն սառում էին, իսկ մայորն ու իր սանիտարը շարունակում էին տնտղել «անալիզները»:
Իմ «անալիզը» հավանաբար մաքուր էր՝ ինձ հետ ուղարկեց զորամաս:
Էն 10 հոգուն էլ ուղարկեց զորամաս՝ հրամայելով որ հենց հնարավոր լինի՝ լուցկու տուփի մեջ բերեն իրեն:
Ամենածիծաղելին էն էր, որ վերադարձի ճանապարհին էս մայորը հրամայեց՝
– Երգե՛լ…
Ոչ մեկն, իհարկե, չենթարկվեց էդ հրամանին: Ո՞վ կերգեր էդ պայմաններում:
Հիմա որ գրեցի «էդ պայմաններում»՝ մի անեկդոտ հիշեցի.
Ուրեմն, Քյավառի գյուղերից մեկում նույն բակում երկու տուն է լինում ու մի զուգարան: Առավոտ շուտ տներից մեկից տղամարդը վազելով գնում է զուգարան, դուռը բացում ու… հարեւանը արդեն էնտեղ էր ու նստած: Շփոթված չի իմանում ինչ անի, ստիպված ասում է.
– Բարլո՛ւս…
Զուգարանում նստածը, ավանդական «չխա՛նգարա» ասելու փոխարեն, ձեռքերը լայն տարածում է, թե՝
– Հենց էս պայմաններո՞ւմ…
Վերադառնամ բանակային պատմությանս. երբ կարանտինից հետո Ստուժուկները եկան զորանոց, պատմեցին, որ «անալիզ հանձնելու» այդ պրոցեդուրան կարանտինի երեք օրերի ընթացքում օրական երկու անգամ կրկնվել է, բայց իրենք արդեն փորձառու էին՝ իրարից մի 10-15 զինվոր հեռու էին նստում, որ մայորը ազգանունների կրկնությունից չխփնվի…
Հիմա մենակ մի բան է հիշողությունիցս ջնջվել, ու էդ մասին մտածեցի հենց նոր. անկեղծ ասած՝ չեմ հիշում, այդ «անալիզ» հանձնելուց զուգարանի թուղթ բաժանե՞լ էին, թե՞ չէ…
Համարյա համոզված եմ, որ էսօրվա պարետատան գրաքննիչներն այս պատմության մեջ խուճապային տրամադրություններ հարուցող տողեր չեն գտնի:
Թերեւս, բացի զուգարանի թղթի մասին հիշատակումից:
***
Հ. Գ. ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ, ACHTUNG! ATTENTION!
Հարգելի սեղանակիցներ… էէէէ՝ ի՞նչ եմ ասում, գրչակիցներ:
Մեր, էն ոնց են ասում՝ «չելենջը» բաց է միանալու համար:
Մի սահմանափակվեք միայն Գիլանց Գեւորգի ու Հաթամաց Մեսրոպի գրածները կարդալով: Գրեք ու միացեք մեզ:
Ես հրավիրում եմ միանալու, մասնավորապես, Արփի Ոսկանյան՝ քեզ, որպես միջին սերնդի մտավորականության ավագ ներկայացուցիչ, Համբարձում Համբարձումյան՝ քեզ, որպես բոյիդ բարձունքից աշխարհին նայող մարդ եւ Ամի Չիչակյան՝ քեզ, որպես արդեն վեց ամիս ինքնամեկուսացված անձնավորություն, որ էդ մասին գրել է, բայց դեռ չի ուղարկել Արփիին…
Գիլանցն էլ ում ուզում է,թող հրավիրի…
