Մի օր, երբ փակեց դուռը ու գնաց․․․ Չէ՛, լաց չեղա։ Ուղղակի շունչ քաշեցի ու գնացի սուրճ եփելու։ Այ սուրճը թափվեց, ավելի ճիշտ՝ թափեցի։ Հետո մի տեսակ վառվածի հոտ էր գալիս։ Թափված սուրճի հոտը միշտ ուրիշ է։ Համն էլ է ուրիշ։ «Հետ չեմ գա»,- բառերն էի հիշում ու սուրճի դառնահամը զգում բերանումս․․․սրտումս։
Գարունը չեմ սիրում։ Դեպրեսիվ է շատ ու մի տեսակ իմը չի։ Համ էլ գարնանը Նա գնաց։ Չէ՛, տխուր չեմ, կամ էլ՝ մի քիչ, ոչ ավել։ Ասում են, որ ամեն պարագայում պետք է միշտ ուժեղ լինել։ Ամե՜ն պարագայում․․․ Դռան թակոցները ինձ կհիշեցնեն նրան ու խոր շունչ կքաշեմ ու կփորձեմ ինձ հավաքել, որովհետև գիտեմ, որ Նա չէ ու չի գալու։ Համենայնդեպս՝ դուռը բաց կթողնեմ։ «Ի՜նչ մի դարդ եմ անում»,- ինքս ինձ եմ ասում ու խառը դարակից փորձում եմ գտնել կարմիր շրթներկս։ Չեմ գտնում։ Հանկարծ հայացքս դարձնում եմ դեպի դաշնամուրը։ Տատական ու պապականից եկած։ Հին պատմություն ունի, շա՜տ։ Եկել է ապուպապերից, եկել ու hասել է ինձ: Ժառանգություն, որի նկատմամբ անտարբերությունս դեռ մանկությունից էի ընդգծում։
-Երաժշտական դպրոց ես գնալու ու դա չի քննարկվում,- վճռեցին մերս ու հերս և տարան։ Հա՛, տարան, որովհետև ես էդպես էլ իմ կամքով չգնացի։ Տանում էին։Չէի ուզում։ Ըմբոստանում էի, որովհետև փոքրուց լսել ու լսում էի մեր տան դաշնամուրի արժեքի ու այն դերի մասին, որը սերունդեսերունդ փոխանցվում է։ Իսկ ես այդ սերունդի մասն էի, ավելին՝ հաջորդ ժառանգը։ Խախտել չէր կարելի։ Ափսեները ամեն անգամ համաչափ սեղանին դասավորելու նման, էլի, ինչպես նաև՝ դանակը աջ կողմում, իսկ պատառաքաղը՝ ձախ։ «Բաժակները պետք է միագույն ընտրել»,-ասում էր տատս։ Ու մեր սեղանը միշտ սիրուն ու կոկիկ տեսք էր ունենում։ Միշտ։ Ու այդ ֆոնին դաշնամուրի հնչյունները։ Կարծես մեր սեղանի անպակաս մասը լիներ, դրվում էր դանակ-պատառաքաղի հետ միասին։ Տատս հաճախ էր նվագում, տատիցս առաջ էլ իր տատն էր հաճախ նվագել․․․․
Տատս մի օր, շատ սովորական մի օր, երբ փակեց դաշնամուրի կափարիչը ու գնաց քնելու, այլևս չարթնացավ։ «Երջանիկ մահով մեռավ»,-ասում էին բոլորը։ Դե ո՛չ ցավ տեսավ, ո՛չ անկողին ընկավ, ո՛չ․․․ մի բան էլ, կարելի էր ասել, նույնիսկ գեղեցիկ մահ էր։ Ընթրիքից առաջ ու հետո նվագեց իր սիրելի դաշնամուրը, իսկ հետո գնաց քնելու ու էլ չէր արթնանալու։ Հետո՞։ Անգամ տնից դիակը հանեցին սիրելի դաշնամուրի հնչյունների ներքո։ Մերս դաշնամուր նվագեց տատիս համար՝ վերջին անգամ։ Իսկ նման հողարկավորություններ, ինչ խոսք, ամեն տեղ չեք տեսնի ու լսի։ Եվ մեր ազգում բոլորն են էդպես հողարկավորություն ունեցել։ «Մենք ուրիշ ենք»,- հաճախ ասում էին հերս ու մերս ու այդ ուրիշությունը հենց դաշնամուրի գործոնով էլ բացատրվում էր։ Երբ ծամծմում էի՝ թե բա յանիմ ի՞նչ, մերս խեթ-խեթ նայում էր ու բարկանում, թե ոնց կարող եմ այդպես վերաբերվել տատ ու պապերից եկած այդ թանկ ժառանգությանը։
Ինչ-որ մի գիծ ծուռ էր գնացել ու մի փազլ, համենայնդեպս՝ չէր հավաքվում։ Ախր մենակ հո դաշնամուրը չէր։ Դաշնամուրի հանդեպ սերն էլ էր սերունդեսերունդ միշտ փոխանցվել։ Բայց արի ու տես, որ այդ սերը ինձ շրջանցել էր։ Ես ոչ միայն տանել չէի կարղանում այդ դաշնամուրը, այլև ատելություն էի զգում։ Ու ատելությունս ավելի էր խորանում, երբ առիթ-անառիթ մեր տանը շարունակաբար նվագում էին այդ․․․նույնիսկ անունը մեկ-մեկ չեմ ուզում արտաբերել։ Կարծես այն ինձնից ինչ-որ կարևոր բան էր խլում։ Մամաս էր նվագում, հետո պապաս էր նստում գործիքի առաջ, եթե տանը ազգակից հորաքույր և այլն, նաև իրենք, բոլորը, բոլորը, հերթով․․․
Երաժշտական դպրոցը հազիվ ավարտեցի։ Մի կերպ։ Ձգելով ու սպառնալիքների ներքո։ Իսկ մերս ու հերս այդպես էլ ուրիշ երեխա չունեցան, ասել է թե՝ ուրիշ ժառանգ, որ ազատվեի, պրծնեի այդ անիծյալ ժառանգության կրողը լինելու պարտականությունից։ «Գոնե երեխաներդ պետք է սիրեն դաշնամուրը»,-մերս դառը հոգոց էր հանում ու հասկանում էր, որ ինձնով դաշնամուրի ավանդույթը ավարտվում է։ Ես զարամանում էի ու այդպես էլ չհասկացա, թե ինչի էին այդչափ լուն ուղտ սարքում։ Դաշնամուր է, էլի։ «Petrof»-ը, ամենալավերից է»,-միշտ ասում էր մերս։
Մի օր էլ մերս կատաղած մտավ ներս՝ արի՛ հըլը։ Թևիցս համարյա քարշ տալով տարավ հարևանի տուն։ Հարևանի ծանոթներից հյուր էին եկել ու պարզվում էր, որ այդ ծանոթի աղջիկը գնում էր այն նույն երաժշտական դպրոցը, ինչ ես։ Մամաս սա իմացել է, ինչ՝ թե բա աղջիկս էլ է գնում։ Հարց ու փորձ, պարզվել էր նաև, որ այդ աղջիկը սոլֆեջո առարկան հենց իմ ուսուցչի մոտ էր գնում, ավելին ՝ իմ դասարանից էր։ Բայց ա՜յ քեզ բան՝ թե բա մեր դասարանում Մանե չկա։ «Ո՞նց թե չկա»,-մերս ստեղ չէր դիմացել, մի քանի բան էլ ավել էր ասել ու մի բան էլ՝ «Աղջիկ ջան, դու երևի դասերից բացակայում ես, չգիտես, բայց․․․»։ Այստեղ խառնվել է արդեն այդ աղջկա մայրը, սա էլ սկսել է լացել՝ թե բա, չէ՛, մամ, ես շատ եմ սիրում Երաժշտական դպրոցը, ես չեմ բացակայում։ Հարայ-մարայ, վերջը, մերս զգում է, որ մի բան էն չի, գալիս է ու թևիցս քարշ տալով․․․Իրար զարմացած էինք նայում, այդ աղջկան առաջին անգամ էի տեսնում։ Այդ օրը ծանր օր էր։ Մամաս լացում էր, հերս գոռում, տատս, որը դեռ այդ ժամանակ կար, տխուր հառաչում էր։ Դասերից փախնողը ես էի։ Իսկ երբ մի քիչ հանգստացավ ու արցունքները սրբեց, մերս ամենամեծ բամբաներկեքից մեկը բարի միջից հանեց ու տարավ, որ «էն էրեխու» ու մոր սիրտը շահեր։ Բայց իրենն ո՞վ էր շահելու։ Հետո արդեն ընտանիքիս ամենախիստ հսկողությամբ սկսեցի գնալ ու դասերից փախնելու ձև էլ չկար։ Այդպես էլ ավարտեցի։ Հա՛, նվագում էի, քննություններս լրիվ հանձնեցի, բայց․․․․
Սուրճը միշտ դառն եմ խմում, որ դառնահամը զգամ։ Երևի դա էլ հենց կյանքի համն է։ Սիրտս նման պահերին մեկ-մեկ սկսում է ծակել ու ուղեղումս լսում եմ այն մեղեդին, որը ամենից հաճախ էր տանը հնչում։ Հիմա նայում էի տան պատերին ու ամեն ինչ ահավոր դատարկ էր թվում։ Բայց մտքումս ու ականջներումս հնչող մեղեդին գրկում էր տան դատարկ պատերն ու տխրությունն ավելի ու ավելի էր տարածվում, որ գրկեր հենց ինձ։ Հերս արդեն վաղուց չկար, մերս էլ։ Գնացել էին միանալու իրենց նախնիներին։ Գնացել էին, որ վերջնականապես ժառանգը դառնայի այն դաշնամուրի, որը մեր գերդաստանի կնիքն էր, որը ավելին էր միշտ եղել, քան ուղղակի դաշնամուր։ Հիմա այլևս ավելին չէր։
Ինչպես տատս, հերս ու մերս էլ խաղաղ մեռան, ինչպես հավանաբար մահացել էին նրանց նախնիները։ «Գաղտնքիը դաշնամուրի մեջ է»,- ասում էր հերս։ Հետո խեթ նայում էր ինձ ու չէր խղճում․ «Դու դաժան մահով ես մեռնելու»։
Նայում էի փակ կափարիչին։ Հանկարծակի զգացի, որ քաշում է։ Ձեռքերս մի տեսակ քոր եկան։ Մոտեցա։ Կարմիր շրթներկը ձեռքիցս ցած գցեցի, որ կափարիչը բացեի։ Վաղուց էր, ինչ չէր հնչել, վաղուց էր, ինչ ստեղներին կպնող չէր եղել։ Վերջին նվագողը մերս էր եղել։ Հետո՞։ Երբ Արտակի հետ ամուսնացանք, ու նա տեղափոխվեց մեր տուն, մորս հետ ինքն էլ յոլա չէր գնում։ Ու պատճառը էլի դաշնամուրն էր։ Արտակը նեղվում էր, որ տանը հաճախ էր գործիքի ձայնը հնչում։ Սկզբում աննշան վեճեր էին․․․․ հետո չգիտեմ։ Ուղղակի թափվող սուրճի նման մեր սերն էլ անցավ, ու մնաց միայն սուրճի դառնահամը։ Իսկ մորս մահից հետ ասաց՝ արի դաշնամուրը վաճառենք։ Սիրտս հանկարծ ծակեց, բայց մի պահ ընդամենը, հետո համաձայանվեցի։ Մեր հարաբերություններն արդեն այն չէին, բայց դե ապրում էինք, էլի։ Պայմանավորվեց ում հետ որ պետք էր։ Եկան բեռնատարով։ Չգիտեմ, թե ներսումս ինչ կատարվեց, բայց երբ դաշնամուրը արդեն բարձրացնում էին բեռնատարը, մեջ ընկա ու սկսեցի գոռալ՝ «Չենք վաճառում, հետ դրեք տեղը, չենք վաճառում»։ Արտակը բարկությունից իրեն ուտում էր՝ «Մանե, գժվեցի՞ր»։ Չէ՛, խելագարությունը վաճառելը կլիներ։ Կարծես նոր հասկանայի, որ դա ուղղակի դաշնամուր չէր։ Դաշնամուրը տնից հանելը նույնն էր, թե արյունս ուրանայի։ Ու ․․․․ Արտակը ուղղակի գնաց․ «Ձերոնց նման ցնդած ես»։ Ներսս ծակեց, ոնց որ ոսկորներս էնքան սեղմեին, որ ոսկորներիս փշրվելու ցավը զգացի։ Բայց բան չպատասխանեցի։ Թող գնա։ Գնաց։ Չի գալու։
Փոշին սրբում եմ, որ ․․․դո, ռե, մի, ֆա․․․ մոռացել եմ, ինչ գիտեի․ պետք է նոտաները գտնել։ Խառը դարակներից գտնում եմ նոտաների ինչ-որ գրքեր։ Իմ Երաժշտական դպրոցի երաժշտական համարներից են։ Մատներս սահում են ստեղնաշարի վրայով։ Չգիտեմ, թե երբևէ այսքան վատ ինչ-որ մեկը նվագե՞լ է։ Ես ախր չէի նվագում։ Ես հեռու եմ լավ նվագելուց, իսկ դպրոցը վաղուց էի ավարտել ու ինչ էլ գիտեի, մոռացել էի։ Նեսումս հանկարծ այնքան մեծ ատելություն զգացի, որ մատներս չանչ արած սկսեցի խփել գործիքին։ Կողքից երևի ահավոր աղմուկ էր լսվում։ Խփում ու խփում եմ, ա՛ռ քեզ, ա՛ռ քեզ․․․
***
Մեկ ամիս էր արդեն, ինչ Արտակը գնացել էր։Վերջնականպես որոշեցի, որ դաշնամուրը վաճառում եմ։ Ավելի ճիշտ՝ ամեն ինչն եմ վաճառում ու մեկնում եմ արտերկիր։ Ամեն ինչ թողնելու ու նորը սկսելու այնպիսի մեծ պահանջ էի զգում, որ տան պատերը խեղդում էին։
Շուտով գալու էին դաշնամուրը տանելու։ Նորից այն գնորդներն էին։ Հազիվ էի համոզել, որ անցած անգամը թյուրիմացություն էր։ Շունչ եմ քաշում ու ինչ տարբերակ էլ, որ մտքովս անցնում էր՝ փորձում եմ վանել․ չի կարող պատահել, զուտ ստուգում եմ և վերջ։ Մտքումս շարունակ այն մեղեդին էր, որը ամենահաճախն էր հնչել մեր տանը։ Շունչ եմ քաշում ու նայում․․․ երկու կարմիր գիծ։ Էլի շունչ եմ քաշում։ Չէ՛, չի կարող պատահել։ Անհանգստությունից սկսում եմ քայլել։ Աչքս մեկ այդ գծիկներին եմ գցում, մեկ՝ դաշնամուրին։ Ժամանակն էլ կարծես մեխվել էր մի կետում, ու ես քարացել էի։ Բեռնատարի շարժիչի ձայնը սթափեցրեց։ Սիրտս սկսեց արագ խփել։
-Դաշնամուրը չի վաճառվում,- կտրուկ հայտարարեցի ու դուռը փակեցի,-ոչ էլ տունն է վաճառվելու,-արդեն ինքս ինձ հետ խոսելով։
Դաշնամուրը ժառանգ էր ունենալու։ Ժառանգն էլ կորոշեր դաշնամուրի ճակատագիրը։
Ժպտում եմ։
