Հա, այսօր ես երազ եմ տեսել շան մասին։
Նա քար էր լիզում, իսկ հետո վազեց գետի մոտ եւ սկսեց նայել ջրին։
Տեսնես ինչ-որ բան տեսնո՞ւմ էր այնտեղ։
Ինչո՞ւ է նա նայում ջրին։
Ես վառեցի ծխախոտս։ Մնաց երկուսը։
Դրանք էլ կծխեմ ու էլ չեմ ունենա։
Փող էլ չկա։
Որտե՞ղ եմ այսօր ճաշելու։
Առավոտյան կարող եմ թեյ խմել․ դեռ մի քիչ շաքար ու մի բուլկի ունեմ։ Բայց պապիրոս էլ չի լինի։ Եվ ճաշելու տեղ էլ չկա։
Պետք է արագ վեր կենալ։ Արդեն երկուսն անց կես է։
Ես վառեցի երկրորդ պապիրոսը եւ սկսեցի մտածել, թե ոնց ճաշեմ այսօր։
Ժամը յոթին Ֆոման ճաշում է Տպագրության Տանը։ Երեւի ճիշտ ժամը յոթին գնամ Տպագրության Տուն, հանդիպեմ այնտեղ Ֆոմային եւ ասեմ նրան․ «Լսիր, Ֆոմա Անտոնիչ, կուզենայի, որ այսօր ինձ ճաշ հյուրասիրեիր։ Էսօր պիտի փող ստացած լինեի, բայց խնայդրամարկղում փող չկա»։ Կարելի է պրոֆեսորից մի մի տասանոց պարտք անել։ Բայց պրոֆեսորը երեւի կասի․ «Աստված սիրեք, ես եմ ձեզ պարտք, իսկ դուք ուզում եք ինձնից պարտք անել, բայց ես հիմա տասը ռուբլի չունեմ։ Ես ձեզ երեք կարող եմ տալ»։ Կամ ոչ, պրոֆեսորը կասի․ «Ես հիմա ոչ մի կոպեկ չունեմ»։ Կամ չէ, այդպես չի ասի, այլ այսպես․ «Ահա ձեզ մի ռուբլի եւ էլ ոչինչ ձեզ չեմ տա։ Գնացեք եւ լուցկի առեք ձեզ համար»։
Վերջացրի ծխելը եւ սկսեցի հագնվել։
Զանգեց Վոլոդյան։ Տատյանա Ալեքսանդրովնան ասել էր իմ մասին, թե չի կարողանում հասկանալ՝ ի՞նչն է իմ մեջ Աստծուց, իսկ ինչը՝ հիմարությունից։
Հագա ճտքավոր կոշիկներս։ Աջի ներբանը բացվել է։
Այսօր կիրակի է։
Քայլում եմ Լիտեյնու վրայով, գրախանութների կողքով։ Երեկ ես խնդրում էի, որ հրաշք լինի։ Հա, հա, այ եթե հիմա հրաշք լիներ․․․
Սկսվում է ոչ այն է անձրեւ, ոչ այն է ձյուն։Ես կանգ եմ առնում գրախանութի մոտ ու սկսում նայել ցուցափեղկին։ Կարդում եմ գրքերի մոտ տասը վերնագիր եւ անմիջապես էլ մոռանում դրանք։
Ձեռքս մտցնում եմ գրպանս, որ պապիրոս հանեմ, բայց հիշում եմ, որ էլ չունեմ։
Դեմքիս գոռոզ արտահայտություն եմ հաղորդում եւ արագ քայլում դեպի Նեւսկի՝ ձեռնափայտովս կտկտացնելով։
Նեւսկու անկյունի տունը ներկվում է զզվելի, դեղին գույնով։ Ստիպված եմ անցնել փողոցը։ Դիմացից եկող մարդիկ ինձ հրմշտում են։ Նրանք բոլորը վերջերս են եկել գյուղերից եւ դեռ չեն կարողանում փողոցներով քայլել։Դժվար է տարբերել նրանց կեղտոտ զգեստներն ու դեմքերը։
Նրանք դես ու դեն են նետվում, գոռգոռում ու բրդբրդում են։
Պատահաբար իրար բախվելով՝ չեն ասում «ներողություն», այլ անպարկեշտ բառեր են բղավում։
Նեւսկու վրա ահավոր հրմշտոց է մայթերին։ Իսկ փողոցը բավականին հանգիստ է։Երբեմն բեռնատարներ են անցնում եւ կեղտոտ մարդատարներ։
Տրամվայները լեփ-լեցուն են։ Մարդիկ թառած են ոտնատեղերին։ Տրամվայի ներսում միշտ հայհոյանք է։ Բոլորն իրար ասում են «դու»։Երբ դռները բացվում են, վագոնից տաք գարխահոտ է փչում։ Մարդիկ ընթացքի ժամանակ ցատկում են դուրս ու ներս։ Բայց դա դեռ լավ չեն անում։ Հաճախ ինչ-որ մեկը պոկվում է եւ ճչալով ու հայհոյելով նետվում տրամվայի անիվների տակ։ Միլիցիոներները սուլում են սուլիչներով, կանգնեցնում են վագոնները եւ տուգանում ընթացքի ժամանակ ներս թռածներին։ Բայց հենց տրամվայը շարժվում է, նոր մարդիկ են վազում ու ներս ցատկում ընթացքի ժամանակ՝ կառչելով բռնատեղից։
Այսօր ես արթնացել եմ ցերեկը երկուսին։ Եվ պառկել եմ անկողնում մինչեւ երեքը՝ ի վիճակի չլինելով վեր կենալ։ Ես վերլուծում էի իմ երազը․ ինչո՞ւ էր շունը նայում ջրին եւ ի՞նչ տեսավ այնտեղ։ Համոզում էի ինձ, որ շատ կարեւոր է իմ երազը քննել մինչեւ վերջ։ Բայց ես չկարողացա հիշել, թե հետո երազումս ինչ եմ տեսել եւ սկսեցի այլ բանի մասին մտածել։
Երեկ երեկոյան ես նստած էի սեղանի մոտ ու հա ծխում էի։ Իմ առջեւ թուղթ էր դրված, որի վրա պիտի գրեի։ Բայց ես չգիտեի՝ ինչ գրեմ։ Նույնիսկ չգիտեի՝ բանաստեղծությո՞ւն պիտի լինի, պատմվա՞ծք, թե՞ խոհեր։Ես ոչինչ չգրեցի ու պառկեցի քնելու։ Մտքումս թվում էի բառարվեստի բոլոր տեսակները, բայց չգտա իմ տեսակը։ Դա կարող էր մի բառ լինել, իսկ միգուցե ես պիտի մի ամբողջ գիրք գրեի։ Ես Աստծուց հրաշք էի խնդրում, որ հասկանամ, թե ինչպիտի գրեմ։ Բայց արդեն ծքելս եկավ։ Մոտս ընդամենը չորս պապիրոս կար։ Լավ կլինի գոնե երկուսը, չէ, երեքը թողնել առավոտվա համար։
Ես նստեցի մահճակալին ու ծխեցի։
Ես Աստծուց ինչ-որ մի հրաշք էի խնդրում։
Այո-այո, հրաշք է պետք։ Կարեւոր չի՝ ինչ հրաշք։
Ես վառեցի լամպն ու նայեցի շուրջս։ Ամեն ինչ առաջվա նման էր։
Բայց ոչինչ էլ չէր փոխվելու իմ սենյակում։
Պիտի փոխվեր իմ մեջ։
Ես նայեցի ժամացույցին։ Երեքն անց յոթ։ Նշանակում է՝ պիտի քնեմ ամենաքիչը մինչեւ տասնմեկն անց կես։ Արագ քնե՛լ։
Անջատեցի լամպն ու պառկեցի։
Ոչ, ես պիտի ձախ կողքի պառկեմ։
Պառկեցի ձախ կողքի ու սկսեցի քնել։
Ես նայում եմ պատուհանին ու տեսնում՝ ոնց է փողոցն ավլողը ավլում փողոցը։
Ես կանգնած եմ փողոցն ավլողի կողքին եւ ասում եմ նրան, որ նախքան ինչ-որ բան գրելը պետք է իմանալ բառերը, որոնք պիտի գրես։
Իմ ոտքով լու է բարձրանում։
Ես պառկած եմ փակ աչքերով, դեմքս՝ բարձի մեջ խրած, փորձում եմ քնել։ Բայց լսում եմ՝ ինչպես է լուն սլանում, հետեւում եմ նրան։ Եթե շարժվեմ, քունս կկորցնեմ։
Բայց ահա պետք է բարձրացնեմ ձեռքս եւ մատով դիպչեմ ճակատիս։ Ես բարձրացնում եմ ձեռքս ու մատս հպում ճակատիս։ Եվ քունն անցավ։
Ցանկանում եմ շրջվել աջ կողքի, բայց պետք է պառկեմ ձախի վրա։
Հիմա լուն քայլում է մեջքովս։ Հիմա կկծի։
Ես ասում եմ․ «Օ՜հ, օ՜հ»։
Փակ աչքերով տեսնոմւ եմ, թե ոնց է լուն վազվզում սավանի վրա, մտնում է ծալքի մեջ եւ այնտեղ զգաստ նստում, ինչպես շունը։
Ես տեսնում եմ իմ ամբողջ սենյակը, բայց ոչ կողքից, ոչ վերեւից, այլ ամբողջությամբ։ Բոլոր իրերը նարնջագույն են։
Ես չեմ կարողանում քնել։ Փորձում եմ ոչնչի մասին չմտածել։ Հիշում եմ, որ դա անհնար է եւ աշխատում եմ չլարել միտքս։ Թող մտածվի ինչ պատահի։ Ահա, ես մտածում եմ հսկայական գդալի մասին եւ հիշում թաթարի առակը, որը երազում տեսնում է կիսել, բայց մոռացած է լինում հետը գդալ վերցնել։ Իսկ հետո տեսնում է գդալը, բայց մոռացած է լինում․․․ մոռացած․․․ մոռացած․․․ Այդ ես եմ մոռացել, թե ինչ էի մտածում։ Կարո՞ղ է արդեն քնած եմ։ Ստուգելու համար բացեցի աչքերս։
Հիմա արթնացա։ Ափսոս, չէ որ քնում էի եւ մոռացել էի, որ դա ինձ այդքան պետք է։ Ես պիտի նորից ջանամ քնել։ Որքան ջանք հենց այնպես կորավ։ Հորանջեցի։
Սկսեցի ալարել քնել։
Իմ առջեւ վառարան եմ տեսնում։ Մթության մեջ այն մուգ կանաչ է երեւում։ Ես փակում եմ աչքերս։ Բայց շարունակում եմ տեսնել վառարանը։ Այն միանգամայն մուտ կանաչ է։ Եվ սենյակի բոլոր իրերը մուգ կանաչ են։ Աչքերս փակ են, բայց ես թարթում եմ՝ առանց աչքերս բացելու։
«Մարդը շարունակում է թարթել փակ աչքերով,- մտածում եմ ես,- միայն քնածը չի թարթում աչքերը»։
Ես տեսնում եմ իմ սենյակն ու ինքս ինձ՝ մահճակալին պառկած։ Համարյա ամբողջովին ծածկված եմ վերմակով։ Միայն դեմքս է երեւում։
Սենյակում ամեն բան մոխրագույն է։
Դա գույն չէ, դա միայն գույնի կմախքն է։ Իրերը հիմնաներկված են, պատրաստված գույների համար։ Բաց գույները հանված են։ Իսկ այս սփռոցը, որ գցված է սեղանին, թեպետեւ մոխրագույն է, բայց երեւում է, որ իրականում այն երկնագույն է։ Եվ այս մատիտը թեպետեւ մոխագույն է, իրականում դեղին է։
– Քնեց,- լսում եմ ձայնը։
1931
Ռուերենից թարգմանեց Արփի Ոսկանյանը
