Մենք պիտի դադարենք կարծել, որ Covid-19 ի համավարակի տարածման գագաթնակետից հետո ամեն բան աստիճանաբար կվերադառնա ի շրջանս յուր։ Ճգնաժամը շարունակվելու է։ Բայց դա չի նշանակում, թե իրավիճակն անհույս է։
Մարքս եղբայրների «Բադի ապուրը» կինոկատակերգության մեջ Գռաուչոն (որպես փաստաբան, որ դատարանում պաշտպանում է իր հաճախորդին) ասում է. «Նա կարող է ապուշի նման թվալ, կարող է խոսել ապուշի նման, բայց մի թողեք հիմարացնի ձեզ, նա իսկապես ապուշ է»։
Այսպիսին պիտի լինի մեր արձագանքը այն մարդկանց, որ անվստահություն դրսեւորեցին պետության քայլերի նկատմամբ եւ սահմաանփկումներն ընկալեցին որպես դավադրություն պետական իշխանության կողմից, որը համաճարակն օգտագործում է որպես մեզ հիմնարար ազատություններից զրկելու պատրվակ. «Պետությունը պարտադրում է մեզ մեկուսցում, որը մեզ զրկում է մեր ազատություններից եւ ակնկալում, որ ենթարկվելով իր այդ հրահանգին՝ մենք կվերահսկենք մեկս մյուսիս, բայց դա չպիտի խաբի մեզ, մենք իսկապես պիտի հետեւենք մեկուսացման հրահանգին»։
Հարկ է նկատել, որ սահմանափակումները վերացնելու կոչերը հնչում են ավանդական քաղաքական սպեկտրի հակառակ բեւեռներից: ԱՄՆ-ում դրանք առաջ են մղում աջ ազատականները, մինչդեռ Գերմանիայում փոքրիկ ձախ խմբավորումներն են պաշտպանում այդ տեսակետը: Երկու դեպքում էլ բժշկական գիտելիքը քննադատվում է որպես գործիք, որ մարդկանց կարգապահություն է պարտադրում՝ վերաբերվելով նրանց որպես անօգնական զոհերի, որ պիտի մեկուսացված լինեն իրենց իսկ բարօրության համար: Դժվար չէ այս քննադատական կեցվածքի տակ նկատել գիտենալ չցանկանալու դիրքորոշումը․ եթե մենք անտեսենք սպառնալիքը, այն այդքան սարսափելի չի թվա, եւ մենք կկարողանանք անցնել դրա միջով․․․
ԱՄՆ-ի աջ ազատականները պնդում են, որ սահմանափակումները պիտի թեթեւացվեն մարդկանց վերադարձնելու համար ընտրության ազատությունը։ Բայց ի՞նչ ընտրության մասին է խոսքը:
Ինչպես գրել է Ռոբերտ Ռեյխը. «Թրամփի Աշխատանքի վարչությունը որոշում է կայացրել, որ ազատված աշխատակիցները «պետք է ընդունեն» գործատուի՝ աշխատանքի վերադառնալու առաջարկը և, հետևաբար, զրկվեն գործազրկության նպաստներից, անկախ Covid-19-ից … Անմարդկային է ստիպել մարդկանց ընտրություն կատարել Covid-19-ով վարակվելու եւ հանապարզօրյա հացը կորցնելու միջեւ»: Այնպես որ, այո, սա ընտրության ազատությունն է՝ սովամահության և կյանքը վտանգելու միջև … Իրավիճակը, որում գտնվում ենք, հիշեցնում է 18-րդ դարում բրիտանական ածխահանքերում ստեղծված իրավիճակը (երանի միայն սա լիներ հիշելու), որտեղ աշխատելը բավականին լրջորեն վտանգում էր կյանքը։
Բայց կա բացահայտ տգիտության մի այլ տեսակ, որն ապահովում է արգելափակումների խիստ պարտադրումը: Այնպես չէ, թե պետական իշխանությունը համաճարակներից օգտվում է տոտալ վերահսկողություն պարտադրելու համար. ես ավելի ու ավելի շատ եմ հակվում մտքին, որ այստեղ սնահավատորեն սիմվոլիկ արարքն է գործում․ եթե մենք զոհաբերության ժեսթ ենք անում, որն իսկապես ցավ է պատճառում եւ դադարեցնում մեր ամբողջ հանրային կյանքը, մենք գուցե կարող ենք ողորմություն ակնկալել:
Ե՞րբ կավարտվի համավարակը եւ ի՞նչ կլինի հետո
Զարմանալի փաստ է, մենք (ներառյալ գիտնականները) որքան քիչ բան գիտենք այն մասին, թե ինչպես է գործում համավարակը։ Բավականին հաճախ մենք հակասական ցուցումներ ենք ստանում իշխանություններից։ Մենք ստանում ենք ինքնամեկուսացման խիստ հրահանգներ, որպեսզի խուսափենք վարակվելուց, բայց երբ վարակակիրների քանակը նվազում է, աճում է վախը, որ այդպիսով մեզ ավելի խոցելի ենք դարձնում վարակի երկրորդ ալիքի գրոհի համար։ Թե՞ հույս ունենք, որ մինչեւ երկրորդ ալիքը պատվաստանյութը պատրաստ կլինի։ Բայց եթե արդեն վիրուսի տարատեսակներ կան, պատվաստանյութը կարո՞ղ է մեզ պաշտպանել բոլորից։ Ի դերեւ են ելնում արագ հանգուցալուծման բոլոր հույսերը (ամառային տապ, հանրային իմունիտետի արագ տարածում, պատվաստանյութ․․․)։
Հաճախ կարելի է լսել, որ համաճարակները մեզ՝ Արեւմուտքում ապրողներիս, ստիպելու են փոխել մեր վերաբերմոնքը մահվան հանդեպ, հաշտվել մտքի հետ, որ մենք մահկանացու ենք եւ մեր գոյությունը փխրուն է՝ վիրուսը հայտնվում է ոչ մի տեղից, եւ գալիս է մեր կյանքի վերջը։
Ահա թե ինչու, մեզ ասում են, որ Արևելքում մարդիկ համաճարակները շատ ավելի հեշտ են տանում `որպես կյանքի մի մաս, ինչչպես եւ պետք է լիներ։ Արևմուտքում ավելի ու ավելի քիչ ենք ընդունում մահը որպես կյանքի մաս, մեզ համար դա օտար մի բանի ներխուժում է, որը կարելի է անվերջ հետաձգել, եթե առողջ կյանք վարենք, մարզանք անենք, հետևեք սննդակարգին, խուսափեք վնասվածքներ ստանալուց…
Ես երբեք չեմ վստահել այս պատմությանը: Ինչ-որ իմաստով մահը կյանքի մաս չէ, դա աներևակայելի մի բան է՝ ինչ-որ բան, որ չպիտի կատարվի ինձ հետ: Ես երբեք իսկապես պատրաստ չեմ մեռնել, բացառությամբ՝ անտանելի տառապանքներից խուսափելու համար: Ահա թե ինչու այս օրերին մեզանից շատերը ամեն օր կենտրոնանում են նույն մոգական թվերի վրա ՝ քանի նոր վարակ, որքան լիարժեք վերականգնում, որքան նոր մահ… Բայց արդյո՞ք սարսափելի են այդ թվերը, մի՞թե դրանց նկատմամբ մեր բացառիկ ուշադրությունը չի ստիպում մոռացության մատնել մարդկանց շատ ավելի մեծ քանակ, որ նույն այդ պահին մահանում է քաղցկեղից կամ սրտի ինֆարկտից։ Եթե վիրուսը մի կողմ դնենք, մեր շուրջը միայն կյանքը չէ, կա նաեւ մահ։ Ի՞նչ կասեք թվերի համեմատության մասին՝ թե որքան մարդ է այսօր վարակվել կորոնավիրոսով եւ որքան մարդու են քաղցկեղ ախտորոշել։ Որքա՞ն մարդ է մահացել վիրուսից եւ որքան՝ քաղցկեղից։ Որքան մարդ է բոժվել վիրուսից եւ որքան՝ քաղցկեղից։
Մենք այստեղ պետք է փոխենք մեր երեւակայությունը եւ դադարենք ակնկալել մեկ մեծ, հստակ ընդգծված գագաթնակետ, որից հետո կյանքը կվերադառնա նախկին վիճակին։ Համաճարակներն այսքան անտանելի դարձնողն այն է, որ նույնիսկ եթե ամենակործան աղետը վրա չի հասնում, իրավիճակը ձգձգվում է, մենք տեղեկանում ենք, որ հասանք պլատոյի, ապա ամեն ինչ մի փոքր ավելի լավ է ընթանում, բայց… ճգնաժամը պարզապես ձգվում է:
Ինչպես գրել է Ալենկա Զուպանիչը, աշխարհի վերջի հետ կապված խնդիրը ճիշտ նույնն է, ինչ Ֆուկույամայի «պատմության ավարտը». վերջն ինքն իրեն չի ավարտվում, մենք պարզապես խրվում ենք տարօրինակ անշարժության մեջ։ Մենք ունենք միայն մեկ նվիրական երազանք բոլորի համար՝ այն, ինչի մասին անընդհատ մտածում ենք. ե՞րբ է այս ամենն ավարտվելու։ Բայց այն երբեք չի ավարվելու։ Ավելի լավ է երկարատեւ համավարկները դիտարկել որպես բնապահպանական խնդիրների նոր մակարադակի հռչակում։Դեռ 2017 թվականին BBC -ն ցույց տվեց, թե ինչ կարող ենք ակնկալել շրջակա աշխարհին միջամտելով․ «Կլիմայի փոփոխությունը հանգեցնում է հավերժական սառույցի հալոցքին, որը սառել էր հազարավոր տարիներ առաջ, եւ հալոցքին զուգահեռ, այդ պրոցեսի հետեւանքով ազատագրվում են հնագույն վիրուսներն ու բակտերիաները, որոնք քնի վիճակից կյանքի են կոչվում»։
Սինգուլյարության հնարավոր աճը
Այս՝ «թունելի վիճակում լույս չկա» իրավիճակի հեգնանքն այն է, որ համավարակը սկսվեց այն ժամանակ, երբ գիտահանրամատչելի ԶԼՄ-ները հատկապես մտահոգված էին առօրյա կյանքի թվայնացմամբ։ Մի կողմից, շատ են գրում կապիտալիզմի նոր փուլի մասին, այսպես կոչված վերահսկող կապիտալիզմի, որ ենթադրում է մեր կյանքի լիակատար թվային վերահսկում պետական կառույցների եւ մասնավոր ընկերությունների կողմից։ Մյուս կողմից, նույն այդ զանգվածային լրատվամիջոցները հրապուրված են «ուղեղ-մեքենա» (փոխանցիչ ուղեղ) անմիջական ինտերֆեյսի թեմայով։
Նախ, երբ մեր ուղեղը միացված է թվային մեքենաներին, մենք կարող ենք իրերն ու երեւույթները կյանքի կոչել՝ պարզապես մտածելով նրանց մասին։ Այնուհետեւ՝ երբ ուղեղն ուղղակիորեն կապված է այլ ուղեղի հետ, մյուս անհատը կարող է անմիջականորեն վերապրել իմ փորձը։ Չափազանց էքստրապոլացված փոխանցիչ ուղեղը բացում է մի հեռանկար, որը Ռեյ Կուրցվեյլն անվանել է սինգուլյարություն՝ համընդհանուր գլոբալ գիտակցության աստվածատիպ ոլորտ։ Ինչպիսին էլ լինի այս գաղափարի (առայժմ վիճելի) գիտական կարգավիճակը, ակնհայտ է, որ դրա իրականացումը կազդի մարդու հիմնական հատկանիշների վրա՝ որպես խոսող/մտածող արարածի։ Սինգուլյարության հնարավոր աճը կդառնա ապոկալիպտիկ՝ բառի մեկ այլ իմաստով. դա կնշանակի հանդիպում իրականության հետ՝ թաքնված մեր սովորական մարդկային գոյության մեջ, այսինքն մուտք դեպի նոր՝ հետմարդկային չափում։
Հատկանշական է, որ վերահսկման միջոցների լայն կիրառումը հանգիստ ընդունվեց․ անօդաչու թռչող սարքերը օգտագործվում էին ոչ միայն Չինաստանում, այլեւ Իտալիայում ու Իսպանիայում։ Ինչ վերաբերում է Սինգուլյարության հոգեւոր տեսլականին, ապա մարդու ու աստվածայինի նոր, անմիջական միասնությունը, երանությունը, որի մեջ մենք դուրս ենք գալիս մեր հանցավոր գոյության սահմաններից, կարող է վերածվել նոր մղձավանջի։ Քննադատական տեսանկյունից դժվար է որոշել, թե որն է ավելի վատ (որն է մարդկության համար ավելի մեծ սպառնալիք), ոչնչացումը հերթական վիրուսի՞ց, թե՞ մեր անհատականության կորուստը Սինգուլարության մեջ։ Համաճարակները հուշում են մեզ, որ մեր գոյությունն իբրեւ մարդ դեռեւս ամուր կառչած է մեր մարմնից՝ դրանից բխող բոլոր վտանգներով։
Մենք ստիպված ենք նոր կենսակերպ գտնել
Արդյո՞ք դա նշնակում է, որ մեր իրավիճակն անհույս է։ Բոլորովին։ Առջեւում մեզ մեծ, աներեւակայելի անախորժություններ են սպասվում, միլիոնավոր նոր գործազուրկներ եւ այլն։ Նոր կենսակերպը պիտի գտնվի։ Պարզ է մի բան՝ մեկուսացման մեջ մենք ապրում ենք մթերքի հին պաշարների հաշվին, այդ պատճառով հիմա դժվար խնդիրը կարանտինից դուրս գալն է եւ չանհետացած վիրուսի հետ ապրելու նոր կերպը գտնելը։
Մտածեք միայն, թե ինչպես կփոխվի երեւակայականի ու իրականի հարաբերակցությունը։ Ֆիլմերն ու սերիալները, որոնց գործողությունները տեղի են ունենում մեր ամենօրյա իրականության մեջ, որտեղ մարդիկ ազատ քայլում են փողոցով, ձեռք սեղմում, գրկում իրար, կդառնան կորուսյալ աշխարհի նոստալգիկ պատկերներ, մինչդեռ մեր իրական կյանքը կլինի Սեմյուել Բեքետի ուշ շրջանի պիեսներից մեկի՝ «Խաղի» նման, որտեղ մենք տեսնում ենք երեք նույնանման մոխրագույն սափորներ, յուրաքանչյուրից մի գլուխ է ցցված, իսկ պարանոցը պահվում է սափորի վզիկով։
Սակայն եթե մի քիչ միամիտ հայացքով նայենք տեղի ունեցողին որոշակի հեռավորությունից, ապա պարզ կդառնա, որ մեր գլոբալ համակեցությունը ունի բավարար ռեսուրսներ մեր գոյապահպանմանն ուղղված ջանքերը համատեղելու եւ առավել համեստ կյանք կազմակերպելու համար, այդ դեպքում մթերքի տեղական դեֆիցիտը կարող էր փոխհատուցվել միջազգային համագործակցությամբ, իսկ գլոբալ առողջապահությունը կարող էր ավելի լավ պատրաստվել հաջորդ վտանգներին։
Ունա՞կ ենք արդյոք մենք նման բան անել։ Թե՞ թեւակոխում ենք բարբրաոսության նոր փուլ, երբ մեր ուշադրությունը առողջապահության ճգնաժամի նկատմամբ պարզապես թույլ կտա հին հակամարտություններին (ինչպես սառը, այնպես էլ թեժ) հեռանալ միջազգային հանրության տեսադաշտից։ Ուշադրություն դարձրեք Չինաստանի եւ ԱՄՆ-ի միջեւ բռնկված սառը պատերազմին, էլ չասած Սիրիայում, Աֆղանստանում եւ այլ վայրերւոմ փաստացի թեժ պատերազմների մասին, որոնք գործում են վիրուսի նման՝ նրանք պարզապես ձգվում են տարիներ․․․ (Ուշադրություն դրաձրեք, որ Մակրոնի՝ համավարակի ընթացքում համաշխարհային զինադադարի կոչը հիմնավորապես անտեսվեց)։ Որոշումը, թե ինչ է պետք անել, չի վերաբերում ոչ բժշկությանը, ոչ գիտությանը, այն քաղաքական է բառի բուն իմաստով։
Թարգմանությունը՝ Արփի Ոսկանյանի
Աղբյուրը՝ այստեղ։
