Բանտախցում ժամանակը դանդաղ էր շարժվում։ Չորրորդ օրն էր՝ ինչ բանտախցի սալահատակին նստած էր ու սպասում էր, որ կկանչեն հարցաքննության։ Դրանից հետո կամ բաց կթողնեն, կամ կաքսորեն Սիբիր։ Երկու դեպքում էլ պիտի վերադարձնեն վեպը։ Հավանաբար կարդացած կլինեն ու ինչ-որ հարցեր կտան։ Նրա համար տհաճ էր պատկերացնելը, որ սեւագիրը կարդալու են։ Վեպի ամեն տողը, ամեն բառն ու տառը նա հանում էր ասես իր մարմնի մեջից, բայց սեւագիրը ոչ այնքան ապրող նորածնի, որքան սաղմի նման էր։ Այն դեռ պիտի խմորվեր, վերանայվեր, վերաշարադրվեր, որ ամբողջական ու կենսունակ դառնար։ Հիմա այն խոցելի էր, հիմա ինքն էր դեռ խոցելի այդ սեւագրի մեջ։ Ի՞նչ է ի վերջո գրողի աշխատանքը։ Քո թույլ, խոցելի կետերը թղթին հանձնելը ու հետո դրանք բառերի ու նախադասությունների կույտով զրահապատելը։ Իսկ հիմա նրանց ձեռքին էր հայտնվել իր մերկ հոգին, իր տրոփող սիրտը։
Բայց այդ ամենը՝ բոլոր այդ հույզերն ու մտորումները, նրա մտքում էին։ Եվ իրականության մեջ ավելի կարեւոր բան կար՝ որ վեպը վերադառնա իրեն առանց կորստի։ Ինքը կկարողանար վեպի բառերի արանքից հատ-հատ հանել ու դուրս շպրտել օտարի հայացքը։ Չէր նմանվի ձագերին սպանող ճագարի։ Միայն թե վեպը վերադառնար իրեն։ Միայն թե չկորչեր։ Էջերը, որ հասցրել էր գրել հինգ օրում, գուցե շատ չէին, բայց անվերականգնելի էին։ Որքան էլ փորձեր նմանությամբ վերականգնել դրանք, միեւնույնն է՝ կմնար ինչ-որ կեղծիք․․․
Բանտապահը բացեց դուռն ու սալահատակին դրեց օրվա կերակուրը։ Պատրաստվում էր դուռը փակել, երբ Զապլը վազելով հասավ նրան ու բռնեց թեւքից․
– Կեցիր, ի՞նչ նորությոն կա, ի՞նչ կխոսին, ե՞րբ պիտի ինծի կանչեն քննության։
– Ընկերուհի, բաց թող ձեռս,- կոպտորեն ասաց կինը,- ես ոչինչ չգիտեմ, ես էստեղ ուտելիք բաժանողն եմ։
Զապելը նայեց ուտելիքին, նույնն էր, ինչ երեկ ու նաեւ առաջին երկու օրերին՝ խաշած ձավար եւ ապակյա բաժակի մեջ՝ ջուր։ Առաջին երկու օրը նա կերակուրին մոտ չէր գնացել, չափազանց հուզված էր, ու սպասման վիճակը թույլ չէր տալիս սով զգալ։ Երեկ սով էր զգացել, փորձել էր ձավարն ու հասկացել, որ չի կարող ուտել։ Առանց աղ ու յուղ պատրաստված այդ կերակուրը, որի տեսքին նայելիս մտածում էիր, որ մյուս բանտարկյալների մի քանի օրվա թերմացքների խառնուրդն է, համով չէր զիջում իր գործած տպավորությանը։ Զապելին թվաց, որ այդ կերակուրը ոչ թե իր մեջ կյանքը պահպանելու միջոց է, այլ նվաստացման ու կտտանքի միջոց, որից հրաժարվեց։
Բայց այսօր քաղցն ուժգնացել էր։ Նա հասկացավ, որ պիտի անցնի այդ կտտանքի ճանապարհով եւ վերցրեց մեծ, անճոռնի գդալը, որ խրած էր շիլայի մեջ։ Գդալով խառնեց կերակուրն ու տեսավ մազը։ Երկար մազ էր, հավանաբար բանտի խոհարարի մազը։ Նա փորձեց պատկերացնել այդ կնոջը, նրա արտաքինը, նրա մտքերը․․․ «Խեղճ կին»,- չգիտես ինչու մտածեց խոհարարի մասին, ասես նա լիներ բանտարկյալը եւ ոչ թե ինքը։
Հաղթահարելով զզվանքը՝ մատներով բռնեց, դուրս քաշեց մազը մածուցիկ շիլայի մեջից ու սկսեց ուտել։ Տարօրինակ էր, բայց այս անգամ շիլան նրան նույնիսկ համեղ թվաց։ Ինչ-որ հազիվ զգալի համային երանգ, որ տանում էր նրան իր մանկություն, Սիլիհտար, մորական տատին հիշեցնող ինչ-որ բան՝ Յողաբեր մրաքրոջը, Երանիկ մորաքրոջ միշտ փակ ու երանելի սենյակը, որտեղ իրեն մուտքն արգելված էր․․․ Բոլորին էր արգելված, բայց մորաքույրը երբեմն թույլ էր տալիս իրեն մտնել։ Ի՞նչ կար այդ սենյակում, որ այն այդպես առանձնացնում էր ամբողջ տնից, դարձնում այդքան ցանկալի։ Նույն սպիտակ պատերն էին, նույն սպիտակ հատակը, սպիտակ վարվագույրները, սպիտակ անկողինը։ Ոչ մի արտառոց բան։ Սենյակ էր՝ ամբողջությամբ կահավորված մեծ մոր՝ Տուտուի ճաշակով։ Բայց այնուամենայնիվ տարբեր էր ամբողջ տնից, դա լռության մի փոքրիկ օազիս էր աղմկոտ ու մարդաշատ տան մեջ։ Մի տեղ, որտեղ սիրում էր առանձնանալ մորաքույրը, որն ընտանիքի անդամների շարքում ճնշվածն ու անտեսվածն էր։ Ինչո՞ւ չէին հարգում նրան տնեցիները, ինչո՞ւ էր նա հաճախ նրանց անչար ծաղրի առարկան դառնում։ Նույնիսկ հիմա՝ շատ տարիներ անց, Երանիկ մորաքրոջ մասին մտածելիս նրա սիրտը նվաղում էր, ասես հենց ինքն էր այն ամբողջ ընտանիքը, որ իր մարմնին այդքան մոտիկ պահելով՝ օտարել էր նրան, խորթացրել։ Ինչո՞ւ էր այդպես արել, ով իմանա։ Ինչո՞ւ է համայնքը ընդոնում կամ մերժում մեկին։
Բանտախցի պատուհանից, որ տեղադրված էր պատի վերնամասում, որից նայել ու փողոցը տեսնել հնարավոր չէր, երեւում էր միայն երկինքը։ Ծառերի բաղարթների կանաչ գագաթներ ու կապույտ երկինք․․․ Երկինքը, որ թվում է ամեն տեղ նույնն է, բայց նաեւ տարբեր է ամեն տեղ։ Երբեք չէր խառնի Պոլսի ու Փարիզի երկինքը։ Երեւանի երկինքը առաջին անգամ էր տեսնում, մինչդեռ նոր չէր այստեղ։ Ինչո՞ւ երբեք չէր նայել Երեւանի երկնքին։ Ինչո՞ւ պիտի առաջին անգամ տեսներ այն բարձրադիր ու ճաղապատ պատուհանից, որտեղից այլ բան չէր էլ երեւում։
Նա հիշեց Փարիզի երկինքը, որում ապրոմ էին աղավնիներ ու հեքիաթներ․․․ Պոլսի երկինքը՝ մուգ, լի մզկիթների ոսկու հրավառությամբ։ Հիշեց աննման մայրամուտները, որոնց նմանը երբեք ոչ մի այլ տեղ չէր տեսել։ Հիշեց մանուշակագոյնի ամենատարբեր երանգները, որոնցով ողողվոմ էր Սիլիհտարի երկինքը․․․ Հիշեց գորտերի կռկռոցը մթնշաղներին․․․ Հիշեց տատի տան սպիտակ պատերն ու սպիտակ սալահատակը, սպիտակ սփռոցներն ու սպիտակ վարագույրնեը, սպիտակ անկողիններն ու իրենց սպիտակ գիշերանոցները, եւ այդ համատարած սպիտակի մեջ՝ տատիկի սիրած կարմիր վարդերը․․․ Հիշեց գույներով լի տարաները ներկարարության համար առանձնացրած սենյակում, որ թվում էր՝ մեկնումեկը հիմա անզգույշ կլինի, շուռ կտա, ու գույները կողողեն ամբողջությամբ սպիտակ այդ տունը, որ ասես նկարչի սպիտակ կտավ լիներ, պատրաստ արարչության․․․
Նա նայում էր բանտախցի պատուհանից դուրս ու մտածում՝ ինչպիսի՞ն է Երեւանի երկինքը։ Ինչո՞վ է այն տարբեր Փարիզի կամ Պոլսի երկինքներից։ Կապույտն այստեղ սաստիկ չէր, երանգները շատ չէին։ Դա սովորական երկինք էր՝ երբեւէ իր տեսակ միակ սովորական երկինքը։ Սովորական, ինչպես կյանքը։ Բոլորովին զուրկ էր կախարդանքից․․․
