Մեռելը և ես դուրս եկանք տնից ու ծխախոտ վառեցինք: Ես նայեցի նրան. իսկական դիակի տեսք ուներ: Պատին հենած դագաղի կափարիչի վերևից եկող վառ լույսը ավելի էր ընդգծել նրա գունատությունը, անսովոր կերպով սրված քիթը, փոս ընկած այտերը, սառը, չռված աչքերը, աչքերի տակի կապույտ շրջանակները: Մարդիկ անընդհատ ներս ու դուրս էին անում և կիսաբաց դռան միջից մեզ էին հասնում կանանց՝ դուդուկի դառնացնող հնչյուններով ուղեկցվող լացուկոծը: Մեռելը ձեռքը դրեց ուսիս ու ասաց.
– Էս ձեներից գլուխս ցավեց, արի քայլենք:
Մենք քայլեցինք մինչև խաչմերուկի ցայտաղբյուրը: Թեև ձայները մեզ չէին կարող հասնել, աղմուկը մեր ականջներն էր լցվել, մեր գլխի մեջ էր: Մենք հենվել էինք պատին ու լուռ ծխում էինք: Ծխախոտի կրակը, ծուխը ներս քաշելիս, թույլ լուսավորում էր նրա դեմքը: Աչքերը չէի տեսնում, բայց զգում էի, որ ինձ է նայում: Մեզանից քիչ հեռու մի անտեր շուն լուսնահաչ էր տալիս: Լուսինը չկար, լուսինը մահմեդական կնոջ պես քողարկվել էր սև ամպերով և կարծես սգում էր հանգուցյալի մահը, բայց շունը գիտեր նրա տեղը և գլուխը վեր բարձրացրած ոռնում էր: Շան լուսնահաչը, լուսնի բացակայությունը, նրա ինձ զննող հայացքը, ականջներիս միջի դժժոցը, մահվան հետ ծանոթությունը, վատորակ ծխախոտի դառնահամը, կեսօրին դատարկ փորիս խմած մի քանի բաժակ օղին մոտս սրտխառնուք էին առաջացնում: Ուզում էի վերադառնալ, ուզում էի նրան առաջարկել, որ վերադառնանք, բայց այդ ժամանակ մեզ երկու հոգի մոտեցան: Նրանց ոտնաձայները, նրանցից մեկի գետնին շրմփալը, նրա՝ չոր ասֆալտին ու իր փանոսությանը հասցեագրած հայհոյանքները դեռ հեռվից էինք լսել ու արդեն պարզ էր, որ հարբած են: Երկուսից ավելի երիտասարդը, որ ձախ ձեռքով տրորում էր ասֆալտի հետ հանդիպած ճակատը, աջով գազայրիչը գրպանից հանեց, վառեց ու մեր դեմքերի մոտ պահելով հարցրեց.
– Դու Մեռելը չե՞ս:
– Հա, Մեռելն եմ,– ասաց Մեռելը,– վեր եմ կացել՝ ծխեմ, գնամ, նորից պառկեմ:
Երիտասարդը մի պահ լռեց, չհասկացավ Մեռելի ասածը, հետո, դագաղի լուսավորված կափարիչը նկատելով, բարձրաձայն ծիծաղեց: Կափարիչի մոտ խմբված մարդիկ շրջվեցին մեր կողմը: Կարծում էի, որ կգան ու այդ երկուսի հետ կռիվ կսարքեն, բայց նրանք երկար նայեցին ու տեղներից չշարժվեցին՝ որոշեցին շառից ու փորձանքից հեռու մնալ:
– Ամոթ ա,– ասաց տարեցը և, մեզ բարի գիշեր մաղթելով, երիտասարդի թևն ընկավ, գրեթե ուժով տարավ նրան:
– Մեռել,– հեռվից գոռաց երիտասարդը,– քելեխդ ե՞րբ ա:
Մեռելը նրան մի քանի հայհոյանքով պատասխանեց, և մենք վերադարձանք դագաղի կափարիչի մոտ:
Մեռելին առաջին անգամ էի հանդիպում, բայց նրա մասին շատ էի լսել: Ասում էին, որ նրա մականունն անատոմիկում հայտնվելուց հետո էին Մեռել դրել, ասում էին, որ ինքն է իրեն այդպես անվանել, ասում էին, որ նա անատոմիկում չի եղել, որ այդ պատմությունը նրա հորինածն է, ասում էին, որ նրան դեռ երեխա ժամանակվանից են այդպես կոչել, ուղղակի անատոմիկում գիշերելուց հետո այլևս ոչ ոք, նույնիսկ ինքը՝ Մեռելը, չէր «հիշում» իր իսկական անունը: Իսկ անատոմիկ Մեռելին տարել էին այն ժամանակ, երբ այնտեղ ասեղ գցելու տեղ չկար, երբ նախ երկրաշարժը, իսկ հետո սովը, ցուրտը, պատերազմը չէին թողնում, որ մեռելի պակասություն զգացվի, երբ մահացածների թիվն արագորեն աճում էր, իսկ ողջերինը՝ պակասում, երբ մահվան գերանդին բթացել էր հունձքի առատությունից, երբ շունը տիրոջը չէր ճանաչում, և տերերը լափում էին իրենց շների փայը, իսկ քաղցած շները անտեր մեռել գտնելու հույսով ոհմակներ կազմած շրջում էին մութ փողոցներով և հուսախաբ չէին լինում: Այդ ոհմակներից մեկի ընթրիքը պիտի դառնար հարբած, սառը ասֆալտի վրա քնած Մեռելը, եթե շտապ օգնության մեքենան նրան անտեր մեռելի տեղ դնելով չտեղափոխեր անատոմիկ:
– Ցուրտ էր: Էդ տեսակ ցրտից արյունդ երակներիդ մեջ սառչում է, ձեռքերդ և ոտքերդ փայտանում են, ուղեղդ սառցագնդի է վերածվում. էդ տեսակ ցրտի պայմաններում դիակները շաբաթներով մնում էին ու չէին հոտում: Միակ փրկությունը օղին է՝ տնական թունդ օղին: Օղի կար, բայց խմելու ժամանակ չկար, որովհետև բերում էին ու բերում. կարծես բոլորը խոսքերը մեկ էին արել այդ գիշեր մեռնել: Սկզբում ռազմաճակատից զոհվածների հերթական խմբաքանակը բերեցին, իսկ հետո մնացածներին՝ ցրտահարվածներին, նամշած կաթի փոշուց և վատորակ ձեթից թունավորվածներին, իշխանության մեքենայի տակ ընկածներին, դրախտի ճամփեն բռնած Եհովայի վկաներին, թոքախտավորներին, օգնության կաթի փոշուց ու ձեթից զկվածներին… ո՞ր մեկին ասեմ: Այնքան շատ էին, որ զույգ-զույգ էինք պառկեցնում՝ ոտուգլուխ: Երբ մեռելների հոսքը դադարեց, մենք հավաքվեցինք իրար գլխի, որ մի բաժակ բան խմենք, բայց շշի կեսն ել չէինք խմել, երբ մեռելներից մեկը պառկած տեղից նստեց ու ասաց. «Մի հարյուր էլ ինձ լցրեք, գլուխս տրաքում է»: Մենք բաժակներս ձեռներիցս գցեցինք և միմյանց հրելով դուրս թռանք դիահերձարանից,– տարիներ անց հարյուր անգամ պատմած պատմությունը նորից պատմել էր պահակը հոգեբուժարանի նորանշանակ գլխավոր բժշկին: Իսկ երբ նա վերջացրել էր պատմությունը, բժիշկն ասել էր,– չափազանցնում ես,– ասել էր,– ճիշտ է, ծանր օրեր էին, բայց ոչ այդքան,– ասել էր,– մեռելները հարություն չեն առնում:
– Դու ի՞նչ գիտես, դու այդ ժամանակ տաք վառա- րանի մոտ նստած Ֆրոյդ էիր կարդում:
Պահակը անհավատ գլխավորին հայհոյել էր և ինքնակամ ձեռքը դեմ էր արել, որ նա հանգստացնող սրսկի:
– Նա մեռած էր, չէր շնչում: Ես ստուգեցի նրա զարկերակը, հորս գերեզմանով եմ երդվում, մեռած էր,– փորձում էր արդարանալ շտապ օգնության մեքենայի վարորդը:
– Հա, հիշում եմ այդ գիշերը: Վերևներից հրաման էր եկել քաղաքը մի քանի օրով բոմժերից ազատել, որովհետև միջազգային կառույցներից ինչ-որ մարդիկ պիտի գային: Առավոտյան մենք քաղաքը ծայրից ծայր ոտքի տակ առանք, բայց ոչ մի բոմժ չգտանք: Ցուրտը մեր գործն արել էր: Չգիտեմ՝ դա ձեզ պետք է, թե չէ, բայց գիշերը մի զավեշտական բան եղավ. անատոմիկից զանգեցին, թե՝ բա հասեք, մեռելները վեր են կացել ու խմելու բան են ուզում,– ասել էր ոստիկանության կապիտան Գասպարյանը «Ազատ մամուլ» թերթի լրագրողին:
– Բոլոր մեռելները մեռած էին: Ոչ ոք ոչ մի պահանջ մեզ չներկայացրեց: Այդ հիմարներն այնքան էին խմել, որ խելքները թռցրել էին,– հաջորդ օրն անատոմիկի տնօրինությանը զեկուցեցին փոխարինման գնացած սանիտարները:
– Նա աչքերը բացեց…– ասել էր բժշկական ինստիտուտի ուսանողուհի Աննան իր հոգեբանին և չէր կարողացել շարունակել. երեսն ափերի մեջ առնելով արտասվել էր:
– Աչքերս բացեցի ու տեսնեմ՝ էդ տականքը ուզում է եղած-չեղածս դուրս թափել: Ասի՝ էս ուզում ես ինձ ճղե՞ս, քո մերը… Ես որ խոսացի՝ սա տեղնուտեղը փռվեց գետնին և հետն էլ՝ մի երկու աղջիկ: Մնացածները ղժղժալով դուրս փախան: Պզուկոտ մի լակոտ էլ չոքեց դեմս, թե՝ բա օղորմած պապս ո՞նց էր: Ասի՝ լավ էր, բարևում էր, ասի՝ փողի կարիք ուներ: Էս գյադեն պաշտոնյայի տղա էր, գրպանից երեք հատ ճռճռան հարյուրանոց հանեց, թե՝ կտաս պապիս: Ես փողը վերցրեցի, փասափուսես հավաքեցի ու անատոմիկից դուրս թռա: Մեռելին այդքան էլ հեշտ չի թաղել: Մե- ռելի հետ գործ բռնողը թող գնա իր փոսը փորելու,– սովորաբար Մեռելն այսպես էր ավարտում իր պատ- մությունը:
Ես, Գագոն, Մեռելը, հանգուցյալի եղբորորդին՝ Արտակը, և նրանց ազգականներից մի ծերուկ, գիշերը պահակ մնացինք: Արտակը քաջության համար, իսկ գուցե և սովորույթի համաձայն՝ երկու շիշ օղի բերեց: Մենք չորսս նստեցինք պատուհանի մոտ դրված փոքր սեղանի շուրջ և ծերուկին էլ առաջարկեցինք մեզ միանալ, բայց նա ձեռքի շարժումով հրաժարվեց, և դա առաջին ու վերջին անգամն էր, որ նա արձագանքեց մեզ: Ծերուկը նստել էր հանգուցյալի մոտ դրված աթոռին և աչքերը փակ թզբեհ էր քաշում: Ժամը մեկ, շվեյցարական ժամացույցների ճշգրտությամբ, նա, աչքերը բացելով, շփոթված ու զարմացած շուրջն էր նայում՝ ասես այլ մոլորակ էր ընկել, և մենք էլ այլմոլորակայիններ էինք, խոնարհվում էր հանգուցյալի վրա, ինչ-որ թաքուն, միայն նրա համար նախատեսված բաներ էր շշնջում ականջին, ապա աչքերը փակելով՝ նորից նստում էր աթոռին, և մենք հասկանում էինք, որ մի ժամ էլ գլորեցինք դեպի առավոտը տանող ճանապարհով: Ես մեր միջի ամենաջահելն էի և օղին լցնելու պարտականությունը ինձ վրա վերցրեցի: Մի քանի բաժակ խմեցինք իրար հետևից՝ առանց երկարաշունչ կենացների: Ամեն բաժակից առաջ Մեռելը կամ Գագոն մի երկու բան էին ասում. հավանաբար հանգուցյալի հոգուն հանգստություն էին ցանկանում, բայց բառերը սահում էին ականջներիս կողքով և ոչինչ չէի հասկանում: Աշխատում էի հանգուցյալին չնայել, չմտածել մահվան մասին, բայց սև կնգուղ հագած գերանդիավոր մահվան պատկերը և այն միտքը, որ մի օր էլ ես եմ այդպիսի դագաղի մեջ պառկելու, ինձ հանգիստ չէին թողնում: Շշի կեսից ավելին խմելուց հետո կարճատև դադար տվեցինք: Չորսս էլ ծխախոտ վառեցինք և սենյակը լցվեց ծխով: Ես մոտեցա սպիտակ սավանով ծածկված պատուհանին, սավանն իջեցրի, բացեցի լուսամուտի փեղկը և, գլուխս ու աջ ձեռքս ճաղերի արանքից դուրս հանելով, շարունակեցի ծխել: Թարմ օդը մահվան մասին մտքերը ցրեց: Շունը դեռ ոռնում էր, բայց նրա ոռնոցն ինձ արդեն խորհրդավոր չէր թվում. սոված շուն էր՝ ոռնում էր: Նայեցի մութ երկնքին: Լուսինը դեռ չէր հանել չադրան, բայց համատարած մութի մեջ լույսի երկու շող էին կայծկլտում՝ ինչպես մուսուլմանուհու կրակոտ աչքերը: Անաստղ երկնքում փորձում էի աստղ գտնել ու մի երեք հատ գտա: Աստղաֆիզիկան թողեցի, երբ ցուցամատիս ու միջնամատիս արանքում այրվածք ստացա: Մինչև զտիչի կեսը մոխրացած սիգարետը ներքև նետեցի և պատուհանի փեղկը փակելուց և այն սավանով ծածկելուց հետո վերադարձա սեղանի մոտ, որտեղ ինձ էին սպասում դատարկ բաժակները: Արտակը, որ դեռ երեսուն տարեկան էլ չկար, ճերմակող գլուխը թափահարեց և զարմացած, մեղավոր տեսք ընդունելով, ասաց.
– Քունս տանում է:
– Գնա քնի,– ասաց Մեռելը:
– Գնա, քո մնալը պարտադիր չի,– մի քանի տեղից ջարդված քիթը քչփորելով՝ ասաց Գագոն:
– Լավ, էս մեկն էլ խմեմ, նոր:
Խմեցինք: Գագոն դատարկ շիշը դրեց սեղանի տակ և այնտեղից հանեց երկրորդը: Այդ տեղափոխությունից Մեռելը երեխայի պես ուրախացավ.
– Մի շիշ էլ կա:
– Գնամ մի ժամ քնեմ՝ գամ,– նստած տեղից վեր կացավ Արտակը:
Իմ քունն էլ էր տանում, նստած տեղը աչքերս փակվում էին, բայց քնելու տեղ չկար և այդ պատճառով է, որ պահակ էի նշանակվել: Ծուլորեն հորանջելով դեպի փափուկ անկողինը գնացող Արտակին և իր հագով սարքված լաքապատ դագաղի մեջ խաղաղ քնած հանգուցյալին նախանձում էի: Արդեն զղջում էի իմ այդտեղ գալու համար: Հանգուցյալը ոչ բարեկամս էր, ոչ էլ ազգականս՝ հորս մանկության ընկերն էր, և, քանի որ հայրս չէր կարող ներկա լինել նրա հոգեհանգստի արարողությանը, որովհետև քաղաքում չէր, ես էի եկել: Սկզբում որոշել էի, որ մի քանի ժամ կմնամ ու տուն կգնամ, բայց հետո մտքափոխվեցի, որովհետև հաջորդ օրը թաղմանն էի մասնակցելու և մի քանի ժամվա համար չարժեր գնալ գալը:
Դռան ճռռոցն ինձ կտրեց բադի բմբուլով բարձի մասին մտասևեռումներից: Մնացինք ես, Մեռելը, Գագոն, ծերուկը և հանգուցյալը: Պատուհանի մոտից գալուց հետո ես աթոռս տեղափոխել էի և թիկունքով նստել ծերուկին ու հանգուցյալին, բայց հիմա էլ նրա անընդհատ աշխատող համրիչի ձայնն էր ինձ նյար- դայնացնում: Երբ Մեռելն ու Գագոն իրար հետ ինչ-որ բան էին խոսում կամ կենաց էին ասում, և ես չէի լսում համրիչի ձայնը, ինձ թվում էր, որ ծերուկը քնել է, բայց քիչ անց վերականգնվում էր լռությունը և համրիչի հատիկների շփումներից ծնված բիջ ձայները՝ բութ, ատամները ծռված սղոցով նորից գրոհում էին նյարդերիս վրա:
Արտակի գնալուց հետո մենք մի քանի բաժակ էլ խմեցինք և երեքս էլ հարբեցինք: Գագոն ու Մեռելը կարծես մոռացել էին, թե որտեղ են և բարձրաձայն էին խոսում, իրար հայհոյում: Հերթական բաժակը դատարկելով՝ Գագոն ուշադիր նայեց Մեռելի դեմքին ու ասաց.
– Ես մարդիկ եմ ճանաչում, որոնց մականունը Գել ա, բայց նրանք իսկի ջեբի շուն էլ չկան, իսկ քոնը քեզ սազում ա, Մեռել ջան:– Գագոն՝ մեկ հանգուցյալին էր նայում, մեկ՝ Մեռելին:– Վայ, Մեռել, Մեռել, դու մեռել ես, մոռացել են թաղեն,– Գագոն բարձրաձայն ծիծաղեց:
Կիսադատարկ սենյակում նրա ծիծաղը երկար ժամանակ սավառնեց, եկավ խցկվեց ականջներիս մեջ և նրա լռելուց հետո էլ երկար ժամանակ դեռ ականջներումս էր: Այդ անբնական, մահվան ֆոնին չդիտվող ծիծաղից մարմնովս սարսուռ անցավ: Տեղափոխությունից հետո առաջին անգամ շրջվեցի դեպի ծերուկն ու հանգուցյալը և սպասում էի, որ այդ երկուսից գոնե ծերուկը հաստատ ամոթանք կտա Գագոյին, բայց նա կամ մեզ չէր լսում, կամ որոշել էր ողջերի հետ գործ չունենալ: Իսկ ժամանակը շարունակում էր պտտվել ծերուկի մատների արանքով: Ուզում էի ծերուկի ձեռքից խլել համրիչը և պատուհանից դուրս շպրտել, բայց այդ աստիճան չէի հարբել:
– Հեյ, ծերուկ,– ասացի ես,– մի կողմ դիր թզբեհդ:
– Իզուր ա,– ասաց Մեռելը,– պառավի մեռնելուց հետո նա միայն մեռածների հետ ա շփվում:
– Լցրու, ու՞մ ես սպասում,– ասաց Գագոն:
Ես բաժակները լցրեցի: Խմեցինք: Լցրեցի: Խմեցինք: Լցրեցի խմեցինք: Գագոն սկսեց հոնգուր-հոնգուր լաց լինել, հետո աչքերը ձեռքի ափով սրբեց ու հանգուցյալին նայելով՝ ասաց.
– Վայ, Վիտյա, Վիտյա, էդ խի՞ մեռար: Հիշում ես մի տաս օր առաջ իրար հետ խմում էինք:
– Հա, ոնց չեմ հիշում,– Վիտյայի փոխարեն պա- տասխանեց Մեռելը և առաջարկեց,– մի վերջին անգամ մեր ընկերոջ հետ մի բաժակ բան չխմե՞նք:
– Հա, բա ոնց՝ խմենք:
Մեռելն ու Գագոն մոտեցան հանգուցյալին, նրան դագաղի միջից դուրս հանեցին, բայց չկարողացան պահել, և Վիտյան շրմփաց գետնին: «Արի օգնի», դիմեց ինձ Մեռելը, բայց ես տեղիցս չշարժվեցի: Նրանք հանգուցյալին քարշ տալով բերեցին, նստեցրին դիմա- ցիս աթոռին և ձեռքի մեջ մի լիքը բաժակ դրեցին: Նոր միայն ես նկատեցի, թե ինչքան նման են իրար Մեռելն ու հանգուցյալը. նույն քիթը, փոս ընկած այտերն ու ցցված այտոսկրերը, նույնիսկ մազերի սանրվածքն էր նույնը՝ երկուսն էլ քաչալ էին: Մեռելն ու Գագոն իրենց բաժակները չխկացնում էին հանգուցյալի բաժակի հետ ու խմում, իսկ հետո նրանք սկսեցին հանգուցյալին համոզել, որ նա էլ խմի: Տեսնելով, որ համոզելուց բան դուրս չեկավ, Գագոն բռունցք արեց և հանգուցյալին սպառնաց մռութը ջարդել, եթե չխմի: Ինձ թվում էր, որ հանգուցյալը ուր որ է համոզվելու է, բայց էդ սրիկան չէր ուզում իր ընկերների հետ վերջին անգամ ճանապարհ ընկնելուց առաջ մի թաս բան խմեր: Տեսնելով, որ դրությունը լրջանում է, և Մեռելն ու Գագոն ուր որ է հանգուցյալի հետ տուրուդմփոց են սարքելու, ես վերցրեցի նրա բաժակը և դատարկեցի:
-Չի խմում՝ ես կխմեմ,– ասացի ես:
– Դու քո բաժինը խմիր, իսկ դու այ այդպես նստած կմնաս մինչև խմես,– աշակերտին պատժող դասատուի պես ասաց Մեռելը և սեղանին մոտենալով՝ պառկեց դագաղի մեջ:– Ստեղ միակ մեռելը ես եմ,– ասաց նա արդեն դագաղի միջից՝ ձեռքերը կրծքին խաչելով:
Գագոն ծիծաղում և անընդհատ կրկնում էր.
– Մեռելը մեռել ա, Մեռելը մեռել ա…
Գլխումս ամեն ինչ խառնվեց: Մարմինս ջրով լցված, ծակծկված փուչիկի պես քրտնածորում էր: Որովայնիս շրջանում սուր ծակոցներ էի զգում, իսկ կոկորդիս հավաքված հեղձուկը խեղդում էր: Գա- գոյի ծիծաղից վարակված՝ ես էլ էի հռհռում: Մեռելը սկզբում դերի մեջ էր մտել՝ մեռել էր, բայց հետո ասաց.
– Մեռելը չի մեռել, Մեռելին անատոմիկում ուզում էին մորթեին, բայց նա թքեց մահվան երեսին,– ասաց ու քրքջաց: Գերանդիով զինված մահվան պատկերը նորից հայտնվել էր, բայց արդեն առանց գերան- դիի. աթոռն նստած քրքջում էր: Ես ու Գագոն Մեռելի վրա էինք ծիծաղում, Մեռելը մահվան, իսկ մահը՝ մեր երեքի: Հետո մահը մոտեցավ Մեռելին, ծոցագրպանից հանեց ձեռնաշղթաները և իր չանչն ու Մեռելի ձեռքը ձեռնաշղթայի մեջ հագցրեց: Մենք չորսս էլ լռե- ցինք, երբ ծերուկը կանգնեց: Նա խոնարհվեց Մեռելի վրա, ինչպես նախկինում հանգուցյալի վրա էր խո- նարհվում, ականջին ինչ-որ բան ասաց և նորից նատեց աթոռին: Մեռելն անմիջապես դուրս եկավ դագաղից: Նա կանգնել էր սենյակի կենտրոնում և իր տեղը չէր գտնում: Հետո Մեռելն ու Գագոն հանգուցյալին տարան, տեղավորեցին դագաղի մեջ: Երբ նրանք վերադարձան սեղանի մոտ, ինձ թվում էր, որ իմ առաջ նստած Մեռելը հանգուցյալն է, իսկ Մեռելը պառկած է դագաղի մեջ:
– Քաֆթառ բիձա, ես քո մերը… Ախր նա ողջերի հետ չէր խոսում,– ասաց Մեռելը և դողացող ձեռքով ձեռքս բռնեց:
Ես մի կողմ հրեցի նրան և վազեցի դուրս:
Հաջորդ օրը Վիտյայի թաղմանը ես չգնացի: Իսկ երեք շաբաթ անց մահացավ Մեռելը, որ Վիտյայի թաղման օրը խելագարվել էր:
Երբ հասա նրանց տան մոտ, Մեռելին արդեն յոթ անգամ պտտել էին և թաղման թափորը շարժվում էր: Ես միացա մարդկանց բազմությանը և տխուր դեմք ընդունելով՝ ծխախոտ վառեցի: Մենք նայում էինք Մեռելին ու չէինք հավատում, որ նա մահացել է: Մենք մեր տխուր դիմակներով, մխացող ծխախոտներով, կեղծավոր ու անկեղծ լացով անշնորհք բեմադրիչի անհաջող բեմադրության տպավորություն էինք թողնում և սպասում էինք, որ գլխավոր հերոսը ուր որ է կնստի դագաղի մեջ և կասի. «Էս ինձ տանում եք թաղե՞ք, ես ձեր տատ- մերը…»: Արդեն գերեզմանոցում դուդուկի լացացնող նվագի ներքո մենք նրան իջեցրինք փոսը, սկզբում բռերով, իսկ հետո բահով հող լցրեցինք վրան, ութսունն անց մի ծերուկ երկարաշունչ ճառ արտասանեց, և վերջ. նա արդեն անցյալ էր, պատմություն, հիշողություն:
Մենք գնացինք Մեռելի քելեխը ուտելու, իսկ ծերուկը նստել էր նրա շիրիմի մոտ և աչքերը փակ, տերողորմյան ձեռքի մեջ պտտելով ինչ-որ բան էր մրմնջում:
