Թաղման թափորն արդեն գերեզմանից հետ էր գալիս։Մենք սեղանն արդեն պատրաստել էինք։ Վարդը լուռ ջուր էր լցնում մարդկանց ձեռքերին, երբ աչքս ընկավ բաց պատուհանին։ Միանգամից մտածեցի, որ հոսանք է ուրեմն սենյակում, ու Ալիսը կմրսեր։ Ճիշտ էի։ Շտապեցի պատուհանը փակել։ Ալիսն անտարբեր նստել էր ու նայում էր ինչ-որ կետի։ Ուզեցի ինչ-որ բան ասել, բայց ձայն չհանեցի, լուռ մոտեցա ու որոշեցի ջերմությունը ստուգել․ վերջերս անընդհատ հիվանդ էր ու լավ չէր։
– Պետք չի,- ատամների տակից նետեց։
«Ոնց կուզես»,- ուզեցի ասել, բայց ինձ զսպեցի ու դուրս եկա։
Թաղմանը երևի այդքան մարդ չկար, ինչքան հոգեհացն ուտելու էին եկել։
– Ցավակցում եմ,- հա լսում էի։
– Շնորհակալ եմ,- հազիվ արտաբերում էի ու շտապում էի գործս շարունակել։
Մարդիկ դեռ հա գալիս էին, ու նույնիսկ արդեն անհանգստանում էի, որ խաշլաման բոլորին չէր հերիքի։
Հանկարծ այդ ամբոխի մեջ տեսա Ալիսի գունատ դեմքը։ Զայրույթից ներսումս ինչ-որ բան գլուխ էր բարձրանալու, բայց փորձեցի ինձ տիրապետել։
– Հիվանդ չի, ինչի՞ է,- Լուսյան էր։
Հայացքով սաստեցի ու քայլերս ուղղեցի դեպի Ալիսը։
Սենյակում արդեն անտանելի էր։ Սկսեց ձայնը գլուխը գցել, իզուր փորձում էի հանգստացնել․
– Ալի՛ս, վերջ տուր։ Պառկի՛ր։
– Իմ որդին էդքան չկար, հա՞, որ մարդավարի թաղեիք։
Ներսիս կպավ։ Թուքս կուլ տվեցի։
– Մայրդ է մահացել,- այնուամենայնիվ, սուր նետեցի։
Չկպավ։ Չազդեց։ Անողոք շարունակեց․
-Քանի՞ տարեկան էր․․․ դարն ապրած։
Այդ պահին ներսս ավելի ծակեց։ Մորաքրոջս մահվան ցավը կարծես նոր գիտակցեցի, կարծես նոր զգացի ու դրանից միաժամանակ բթացա։ Թվաց, թե շունչս հիմա կկտրվեր, ու ես ոչինչ անել չէի կարողանա։ Աչքիս առաջ միայն մորաքրոջս պատկերն էր՝ բարի այն կնոջ, որն ինձ պահել ու սիրել էր, որը մայրություն էր արել, երբ․․․ Կարծես նոր գիտակցեցի այն մեծ ողբերգությունը, որ տեղի էր ունեցել։ Մի՞թե այդ բարի կինն այլևս չկար, մի՞թե․․․․ Մորս հավասար մեկին էի կորցրել․ ցավն անցավ միջովս, ու երևի առաջին անգամ սկսեցի հեկեկալ, առաջին անգամ սկսեցի լաց լինել։
Ալիսը զարմացած նայում էր։ Չէր հասկանու՞մ, թե ինչ էր կատարվում, չգիտեմ, բայց բութ հայացքից մի բան էի հասկանում․ իր աշխարհում միայն ինքն ու իր ցավն էին։ Իսկ մյուսները՝ իր աչքի գրողը՝ նրանք, ովքեր չէին զգում այն, ինչ ինքն էր զգում։
– Իմ որդին․․․
– Լռի՛ր։- Չդիմացա ու դուրս եկա։ Դաժա՞ն էի։ Ինքն էլ էր, չէ՞, դաժան։
Հարևան Անոն ընդառաջ վազեց։ Եկել էր, որ Ալիսին սրսկեր։
– Հիմա չէ,- առանց բացատրության, կտրուկ վրա բերեցի։ Տարօրինակ նայեց ինձ ու հետ շրջվեց։ Իսկ մարդիկ հա գալիս էին։
– Հազար օղորմի Ասիային,- լսվում էր աջ ու ձախ կողմից։
– Օղորմի՛,- կամաց, հազիվ լսելի, կարելի է ասել՝ ինքս ինձ համար, ես էլ արտաբերեցի ու մի քանի անգամ էլ կրկնեցի, -Օղորմի՛, օղորմի՛։
***
Եղանակը ցուրտ էր ու մռայլ։ Ասում էին, որ ձյուն էր գալու։ Ալիսը փակվել էր իր սենյակում և նորից ոչ մեկի հետ չէր խոսում։ «Ավելի լավ։ Ջահնդամին խոսի»,- մտածեցի ես ու գնացի մորաքրոջս սենյակ։Պետք է մաքրեի ու կարգի բերեի։ Ինչ մահացել էր, ոչ մեկը ոտք չէր դրել մորաքրոջս սենյակը։ Փոշին հաստ էր ու մատնում էր մորաքրոջս չգոյությունը։ Սիրտս կծկվեց, կարծես փոքրացա ու կուչ եկա։ Քայլերս հազիվ առաջ տանելով՝ մոտեցա պահարանի հայելուն։ Սպիտակ սավանով ծածկված էր։ Ասում էին, որ դեռ պետք է մնար, մինչև քառասունքը լրանար։ «Սուտ բաներ են»,- մտածեցի ես ու սավանը հետ քաշեցի։ Հայելին գծագրեց ինձ ու հետևումս տեղադրված անշուք մահճակալը։ Սկսեցի ուշադիր զննել։ Հայելու միջից թե՛ ես, թե՛ սենյակը լրիվ ուրիշ էինք, մի տեսակ խորհրդավոր, չգիտեմ։ «Կնճիռներս շատացել են»,- հանկարծ նկատեցի ես ու նորից հիշեցի մորաքրոջս։ Ավելի մոտեցա հայելուն։ Մազե՜րս։ Սպիտակն էլ էր արդեն շատ․․․ Դռան ճռռոցը սթափեցրեց։ Շուռ եկա։Եթե չվախեցրեց էլ, ապա անակնկալ էր։ Ալիսն էր։
– Ինձ կտանե՞ս մորս գերեզմանին։
Ձայն չհանեցի։ Լուռ գլխով արեցի։
Ձյունը շատ էր, իսկ մեր քայլերը՝ դանդաղ։ Թեև մեքենայով կարող էինք ավելին գալ, բայց նախընտրեց քայլել։ «Երևի որդու մասին է մտածում, որն այդպես էլ գերեզման չունեցավ»,- մտածեցի ես։ Իսկ Ալիսը լուռ էր։ «Գոնե մի բան ասեր»,- ատում էի լռությունը։
– Ինքը չթողեց, որ գնայինք որդուս հետևից, հետո ինչ, որ․․․․
– Ալի՛ս․․․
– Տեսնողներ են եղել, ասում էին, որ Նարեկը․․․․
– Ալի՛ս։
– Ինքը չթողեց։
– Բայց ինչի՞ չթողեց,- չդիմացա։
Հարցս , ինչ խոսք, նետի նման խոցեց։
– Տարածքն արդեն թշնամունն էր, այնտեղ գնալը հեշտ էր, հա՞։ Ինչո՞վ էր դա վերջանալու, մանավանդ․․․ – թուքս բառերս կուլ տվեցին, կոկորդս սեղմվեց։
Ալիսը ընկավ ձյան մեջ։ Շտապեցի օգնության։ Ծկներն էին ծալվել, ակամայից գրկեցի գլուխը։ Միանգամից սկսեց հեկեկալ։ Այդ պահին նա այնքան փոքրիկ թվաց։ Հիշեցի, երբ փոքր էինք, ու մի բան այն չէր լինում, միշտ գրկում էի, իսկ ինքն այսպես հեկեկում էր։ Չէ՛, այսպես չէ։ Հիմա գրկումս այն փոքրիկ աղջիկը չէր, այլ ցավից կուչ եկած կին, որը կորցրել էր որդուն ու մոր մահն անգամ ցավ չէր տալիս․ վատագույն ցավն արդեն զգում էր ու միշտ էր զգալու։
«Դու էլ մորդ էրեխեն էիր»,- ուզում էի ասել, բայց լեզուս կծեցի։ Բայց Ալիսը, կարծես, կարդում էր մտքերս․
– Մերս բախտավոր էս աշխարհից գնաց։ Աչքը չոր։ Էրեխու մահ չտեսավ։
Անտանելի ցուրտ էր։ Իսկ ձյունը շարունակում էր տեղալ։ Տեղալ ու գրկել աշխարհը։ Տեղալ ու նստել իմ ու Ալիսի սպիտակած մազերին, միայն թե մեր ու ձյան սպիտակը խիստ տարբեր էին․ ձյունը գեղեցիկ էր ու խաղաղ, մենք սպիտակ էինք ու խաղաղ չէինք։ Մենք ձյուն չէինք, մեր սպիտակը աշխարհը չէր գրկելու, մեր սպիտակը մեր բանտն էր ու դատավճիռը․․․․ Կնճռիռներիս հայտնված ձյունը սառն էր ու միաժամանակ միախառնված արցունքին ու ցավին։
– Վեր կաց,- շշնջացի Ալիսին։
Ալիսը մի պահ շփոթված ինձ նայեց, կարծես միտքս չընկալեց, իսկ հետո լուռ ենթարկվեց։
Խունկը դժվարությամբ վառվեց։ Տեղացող ձյունը խանգարում էր։ Աչքս ընկավ Ալիսի հավաքած, բայց գանգրությունը մատնող սպիտակ մազերին։ Հանկած աչքիս առաջ պատկերը փոխվեց։ Մորաքույրս ջահել, ես ու Ալիսը մի մատ ճստոներ, որոնք միայն խաղալ ու անկարգություններ անել գիտեին։ Աշխարհից ուրիշ բան տեղյակ չէին։ Լրիվ հիմարիկ էին ու երջանիկ։ Եվ այդ հուշերից ներսումս մի տաք բան բարձրացավ։ Ցուրտն անգամ այդ պահին չէի զգում։ Հա՛, էլ չէի մրսում։ Արդեն տաք էր։
– Հիշու՞մ ես, երբ մաման բարկանում էր, հողաթափը նետում էր, բայց միշտ այնպես, որ մեզ չկպներ ու հրամայում էր՝ բերե՛ք,-Ալիսն էր։ Ո՜նց էլ հիշեց։
– Հա՛,- ու սկսեցի ակամայից ծիծաղել։ Ալիսն էլ։
Հետդարձին արդեն ձյուն չէր գալիս։ Եվս մի քանի քայլ ու մեքենային կհասնեինք։
