Դիանա Անփիմիադի/Պարի դասեր. ¾ ռիթմ 

Դիանա Ամփիմիադին (ծնվ․՝ 1982թ.) բազմաժանր գրող է՝ բանաստեղծ, արձակագիր, մանկագիր, ինչպես նաև ներառական կրթության ջատագով ու գրական գործիչ։ Հեղինակ է բազմաթիվ գրքերի, այդ թվում պոեզիայի չորս ժողովածուի («Շոկոլադ», «Ամփոփ առասպելաբանություն», «Կարճատեսության հետագիծ», «Ստվերի խզում»), մեկ տասնյակից ավելի մանկական և մի քանի այլ գրքերի։ Հետաքրքրությունների լայն շրջանակը ներառում է նաև խոհանոցը և գաստրոլինգվիստիկան։ Այս թեմայով նույնպես հեղինակել է գրքեր, մասնավորապես՝ «Անձնական խոհարարություն», «Մարգարեություն մուրաբայով», «Վրացական համ» և այլն։ Որպես ներառական կրթության ջատագով՝ Վրաստանի ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման կենտրոնի համար համահեղինակել է կրթական գրքեր, իսկ 2022-ին լույս են տեսել կրթությանը վերաբերող նրա վերջին երկու գիրքը՝ «Գրագիտության լաբորատորիա», «Աուտիզմը տանը և դպրոցում»։ Կրթությամբ լեզվաբան է, Իվանե Ջավախիշվիլու անվան Թբիլիսիի պետական համալսարանի քարթվելական լեզուների բաժնի մագիստր, որտեղ և ներկայումս աշխատում է իր դոկտորական թեզի վրա։ Միջազգայնորեն ճանաչված հեղինակ է, գործերը թարգմանվել են ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն, չեխերեն, լեհերեն, լիտվերեն, ուկրաիներեն, հունարեն և հայերեն: 

Իր առաջին իսկ բանաստեղծական գրքի համար արժանցել է Վրաստանի ամենահեղինակավոր գրական «ՍԱԲԱ» մրցանակի՝ տարվա լավագույն դեբյուտ անվանակարգում (2009 թ․)։ Այնուհետև  ստացված բազմաթիվ տեղական և միջազգային մրցանակների շարքում հատուկ հիշատակման է արժանի Անգլիական ՓԵՆ-ի կողմից 2019-ին նրան շնորհված թարգմանչաց մրցանակը (English PEN Translation Award ( 2019)- Why I No Longer Write Poems)։ Պոեզիայի հրաշալի թարգմանիչ և զգայուն խմբագիր Դիանա Անփիմիադիին ենք նաև պարտական 2021-ին Նոդար Դումբաձեի հրատարակչության լույսընծայած «Հայ պոեզիայի անթոլոգիայի» հաջողության համար (համաթարգմանիչ՝ Ասյա Դարբինյան)։ 

Օգտվելով առիթից՝ Հայաստանի ՓԵՆ կենտրոնի անունից մեր երախտագիտությունն ենք հայտնում Դիանա Ամփիմիադիին՝ հայ ժամանակակից պոեզիան հավուր պատշաճի վրացերեն հնչեցնելու հեևողական ջանքերի համար։ 

Դանայա

«Ձեզ արգելվում է մայրանալ», – ասում են ինձ: 

Գյուղը, ուր ես եմ ապրում, 
մռայլ է:
Անցիր այդտեղով, 
եթե, իհարկե, ուզում ես պատմություններ լսել
այն մասին,
թե ինչպես մի առավոտ
հարևանի երեխային ես ինձ հետ տարա, 
ու կավե ջրամանը փշրվեց, 

թե ինչպես եմ ես ծալում հագուստներս
և նրանց ինչ անուններ եմ տալիս՝ 
Կասիոպեա, 
Մեծ արջ,
Եղնիկի ցատկ,

թե ինչպես բրնձե դաշտերում
մորեխներ ցանեցի, ու հետո
մնացինք ձեռնունայն. բերք չկար,

թե ինչպես եմ օժիտիս սնդուկում
թաքցնում թանկագին քարեր՝ 
քրիզոլիթ, սուտակ ու տոպազ,
օտար ու փայլուն բառեր,
և ափսոս, որ օժիտիս սնդուկում 
այդպիսի քարեր չեն փայլում,

և թե իբր մուշտակս արջենի 
փափուկ է ու սպիտակ այդքան,
քանի որ մաշկած է արջից,
երբ արջը դեռ չի եղել սատկած,

և իբր մարմինն այս, որ իմն է,
սարսափելի դեռահաս է ու խակ՝
ցամաքի պես, որ զատվեց ջրերով

և այս ծիտ-պարոնները բոլոր՝
հավաքված փորիս մեջ,
կտցող պտուղը իմ՝
սաղմս…

թպրտացող ծիտ-պարոնները այս
և այս բոլոր մահճակալները
ես այնքան հեշտ եմ լքում,
այդպես դեղին քարերն են թողնում ճահճի ափին,
ուր դաշտն է հայրիկիս,

և հայրիկս ահա
երկինք ու ցամաք իրար է խառնել
ու հավաքում է 
մորեխ կերած արտում 
ցորենը փրկված,

և քեզ ինչ է մնում, եթե ոչ հավատալ
այս բոլոր ասքերին, հեքիաթներին բոլոր, 
և գլուխդ պիտի ոսկեզօծես
ու լսես, թե ինչպես են պատմում
հազար ու մի տարօրինակ պատմություն, 
հազար ու մի տարօրինակ պատմություն, 
հազար ու մի տարօրինակ պատմություն, 
ու բոլորն էլ՝ 
ճիշտ:

Էվրիդիկե

Գետնախնձորի բերքն այս տարի փչացավ,
անձրևներ եկան հեղեղի պես, 
ու հիմա նեխած նարգիզներ են
իմ տան շուրջը:
Իմ հարմարավետ տան շուրջը նարգիզներ են նեխած,
և մեղուների հարսնյակները խեղդված
լողում են ջրի երեսին:

Իսկ ես մտածում էի՝ կխնամեիր դու ինձ, կասեիր տաք բառեր,  
բայց դու կամաց ասացիր՝ nomen omen, այսինքն`քարացիր…
և եթե պատահեին այլ բաներ, 
բարակ մատները կիջնեին վերևից վար
պատատուկի պես․․․

Բայց դու այլ բաներ ցանկացար,
և մարմնիս վրա տուն տնկվեց,
և բուխարին ծխաց,
և ծուխը թունավոր էր, բարակ օձ․․․

Իսկ ես մտածում էի՝ կխնամեիր դու ինձ, կասեիր տաք բառեր,
բայց դու կամաց ասացիր՝ nomen omen, այսինքն`քարացիր…

Ախր կույր ես առանց ինձ,
հասկանո՞ւմ ես արդյոք,    
բրալյան գրերը մրջյունների պես
վազվզում են դեսուդեն,
և հին հույնի քո զգեստը սպիտակ, անկարելի շա՛տ է սպիտակ,
պետք էր մի բան մտածել,
որովհետև մտածում էի՝ կխնամեիր դու ինձ, կասեիր տաք բառեր, 
բայց դու կամաց ասացիր՝ nomen omen, այսինքն`քարացիր…  

Այստեղ՝ այս դարբնոցում՝ սրտում հողի,
մենք թխեցինք կավե ծաղկամաններ,
հողե խմորեղեններ մենք թխեցինք,
ու երբ մտածում էի՝ շարժվեցինք առաջ,
մենք կանգ առանք,

որովհետև վախենում էիր դու,
որովհետև մտածեցիր՝ քեզնից ի՜նչ առաջնորդ

Իսկ ես մտածում էի՝ կխնամեիր դու ինձ, կասեիր տաք բառեր,  
բայց դու կամաց ասացիր՝ nomen omen, այսինքն`քարացիր…

Գետնախնձորի բերքն այս տարի փչացավ,
անձրևներ եկան հեղեղի պես, 
ու հիմա նեխած նարգիզներ են
իմ տան շուրջը:
Իմ հարմարավետ տան շուրջը նարգիզներ են նեխած,
և մեղուների հարսնյակները խեղդված
լողում են ջրի երեսին:

Պարի դասեր. ¾ ռիթմ 

Պատկերացրու՝ Անտարկտիդայի սառույցները փշրվում են ու միանում,
այ հենց այդպես ոտքդ ոտքիս դիր
ասես հենց նոր գտար,
ասես փնտրում էիր,
մի պարզ կանոն կա. ուսին հենվիր,
ձգվիր, 
ողնաշարդ երկարացրու, հասիր առաստաղին
և կտրուկ, ինչպես զառիթափով կիջնես,
ցած իջիր,

ձեռքդ նրա ուսին դիր,
ինչպես շեշտը՝ բառի վրա

նրա ձեռքը՝ ոլորվող քո մեջքի շուրջը
բաղեղի պես ամառային

մի քայլ այս կողմ
մի քայլ՝ այն

ջուր դարձիր
ծարավ մարդու հայացքի մեջ
ու ծարավ թող
 

մի կանոն էլ. նայիր աչքերի մեջ
թեկուզ Գորգոն Մեդուզայի
և հարմարվիր նրան․
այդպես հարմարվում են սեղմող ու նեղ կոշիկին
ու առաջ քայլում 

քա՛յլ,
ու լուսինը պայթեց,
քա՛յլ,
ու ոտքերդ փշրվեցին,
ու գլուխդ պտտվում է բարակ ու նուրբ երիզի պես
ի շուրջ 
ձողի

ինձ 
ռիթմ է պետք
ու մի քիչ էլ 
ուրիշ մի բան
բեր՝ բաժակս բաժակիդ չխկացնեմ
ու ամեն ինչ
սկսենք
նորից

Հեղինե

Այս քաղաքը՝ 
երկու տուն, 
մի փողոց,
դուռ, 
դռան զանգ,
դռան տակի շոր
և աքսորը՝ պարտադիր,
ինչպես պատռված պարկից
բրնձի հատիկների փախուստը

ես շիլա կեփեմ, սիրելիս,
ու հաց կտամ հյուրերին,
ու գոլորշին բարձրացող կթաքցնի հետքը քո
 

և ինչ է պատերազմը՝
երկու թուր ու մի ձի 

զրահիդ կապել եմ մազերիցս մի փունջ,
ու թե արձակես
ձվից դուրս եկած Աստծո որդու պես,
բոլոր կանայք դեպի քեզ կվազեն
քո տասը տարվա պաշարումից հետո, 
տասը տակ ծալված իմ փեշի տակից:

Եվ ինչ է կինը՝
երկու ծիծ ու մի ծակ,
այս փոշոտ ճամփեքին
ես քարշ եմ եկել որպես շրջազգեստ 
և ուրիշ ոչինչ,
որպես հեկզամետրը
բանաստեղծության փոշիների մեջ:

Օրորոցային մահվանից առաջ

Ցավ չեմ զգում,
և քունն էլ աղավնի է վախլուկ:
Երգում եմ: Ձայնս կտրվում է:  
Հուզմունքից չի, ավելի շուտ՝ սովորություն:

Ես զգուշորեն տեղավորվում եմ տաք անկողնուդ մոտ,
որ պահպանեմ քո քունը, լինեմ զգոն,
պահակություն անեմ. ահա իմ նոր հատկանիշը ձեռք բերած…

Եվ գայլերը՝ արյան հոտից գազազող,
կաթի հոտն են առել, գալիս են,
ինչ-որ մեկն ասում է՝
եթե սիրում էիր, չէիր թողնի,
ինչ-որ մեկը չի,  ձայնն է կաթիս:
Դավաճա՛ն:

Ես մարմինս փաթաթեցի տոգայով,
հավաքեցի վերնաշապիկներդ բոլոր
(դրանց առաջ իմ մայրության իրավունքն եմ պաշտպանում ես),
և նա, ով ծնունդ է տալիս, միջնորդն է կյանքի ու մահվան,
ու սա չէի կարողանա առանց քեզ
հասկանալ,
և արյունը՝ կիսատ,
չորանում է դանդաղ, ու շատանում են
արյան սպիտակ գնդիկները
երակներում։

Մեծացավ, չի մայրանա, ասում են,
չվախենաս, ասում են, չես վարակվի,
մայրությունը գեներով չի ժառանգվում։

Աչքերս
կարճում են հեռավորությունները բոլոր,
ինքս ինձ ստիպում եմ տեսնել,
ու թեկուզ ամենակարճատեսը լինեմ,
կարևորը քեզ տեսնելն է, պնդում եմ,
մնացածը
մի կերպ
կհիշեմ:

 
Ոսկորները՝ փխրուն կավիճ,
չորչորուկ ու բարակ,
պահեցի իմ ներսում ինն ամիս,
ու կոտրվող ես դու, թանկարժեք ճենապակի,
ու մի օր էլ կփշրվես, կգնաս,
ու ձեռքերը, որ քեզ կրեցին,
հիմա պիտի ճանապարհ ընկնեն,
ետ մի նայիր,
գնա:
Գնա:

Ես թողնում եմ ցավացող թոքերս,
երբեմն՝ ջրով լիքը, երբեմն էլ՝ օդով,
ես  քայլեցի տարբեր ջրերի ափերով
ու եթե հիմա դնդնեմ այդ մասին,
լուսնի պես զգուշորեն ու հոգնած կնստեմ տաքուկ անկողնուդ մոտ
ու կսովորեցնեմ քեզ, թե ոնց պաշտպանվել հայրենիքից,
որ էլ հանկարծ չուզես անձնապուրծ լինել:
Ու այս բեռը դնում եմ ուսերին քո
մինչ դու քնած ես խաղաղ ու լուռ,
դու՝ տերը նորածին ու տարօրինակ մի գանձի… 

Հ.Գ.- Եվ հետո քնիդ մեջ՝ բազկաթոռում, և ապա խաղաղության մեջ,
և ապա դղյակում քնի ու նորից լռության մեջ
ես տեղավորվում եմ կամացուկ
ու ցավ չեմ զգում,
ու քունն էլ աղավնի է վախլուկ: 

Առասպելաբանություն

Ես սպանեցի մարդուն, 
երբ ինքն ինձ պիտի սպաներ: 
Մեռնել չստացվեց: Սպանեցի:
Բայց ուզում էի հողոտ աչքերով լիզել փոշին
և արաբական դաշույնի նման
լեզուս անել կեռ: 

Երբ աստված մարդ դարձավ, 
Մարդն՝ աստված, 
էլ իմաստ չկար մարդկային լինել նորից ու նորից: 
Այստեղից ու այնտեղից եկածներն իրար արցունք խմեցին,
Այնկողմից ու այսկողմից եկածներն իրար արյուն թափեցին,
ու ես կերա խնձորը, 
խնձորն էլ ինձ կերավ, 
Եվ խնձորի սրտում ես որդ էի՝ փակի տակ, 
Ձեռքերդ՝ սպի՝ ճյուղի պես մարմնիս վրա, 
Հիմա կանգնած ես ու ծղանաձև 
Քո ձեռքերն ես կլպում վրայիցս:

Երբ գինին քացախ դարձավ,
ջուրը՝ գինի, 
…իննամսական փորիս վրա 
տաք կաթիլներով մոմ են կաթացնում,
իմ փորի մեջ պառկում է երեխան
մոմի պատրույգի պես… 

Սուզվում եմ ալիքներում, 
ալիքները սուզվում են իմ մեջ: 
Փակում եմ աչքերս: Բացում: Ինչ կույր եմ ես: 

Երազները ծանրանում են, իրականությունը՝ նույնպես,
երազներն ու իրականությունը ծանրանում են վրաս,
ինչպես յոթ տարվա առատ բերքը
և յոթ տարվա երաշտը միաժամանակ: 

Ես սիրեցի քեզ, երբ այլևս չէի սիրում, 
ոսկին պղինձ էր աչքիս, արծաթը՝ երկաթ, 
ծեծում եմ երկաթը կատաղած,
դու դեռ կենդանի ես, դու կաս,
դու հասել եմ բանաստեղծության վերջին տողին
ու մի քիչ հետո կհասկանաս՝ 
մինչև դու ինձ սպանես, ես արդեն կլինեմ քեզ սպանած:

Աղոթք լոգանքից առաջ

Իմ վեց զավակի
երեսունվեց թոռան
հազար երկու հարյուր ծոռը
շնորհակալություն են ասում քեզ:
Քեզ, ում մաշկն ավելի շատ է, քան այս երկրի բոլոր թղթերը,
քեզ, ում մարմինն ավելի լայն է, քան այս երկրի շիրիմները բոլոր, 
Եվ քեզ, ում ձեռքերի ողորկ մաշկին
թռչունների ձվերի հնագույն գրությունն է:

Շնորհակալություն տաք հոսանքի համար,
տաք քարերի,
գոլորշու կաթնաթույր ամպերի
և լոգասենյակի վարագույրներից այն կողմ
սպիտակ փրփուրների  համար:
Լոգասենյակի սպիտակ ափերի մոտ
քարերը դարձրիր լորի ձու,
ցորենի տաք արտում բույն դրեցիր
փրփուր ճուտիկների գուլպաների համար:
Մանեցի ու կրկին գզգզվեց:

Քանի որ ամեն առավոտ ես կույս եմ
և քանի որ ես մայր եմ ամեն առավոտ,
մաշկի վրա ծիածանի արտացոլքը,
հետքը հպումների,
դաշնը կրկին ուժի մեջ է․


Ամեն երեխա բանաստեղծություն է,
ամեն բանաստեղծություն՝ երեխա,
և ուրեմն ես հրաժարվում եմ երեխայից`
գոլորշու մեջ ծաղկի նման բացված
օճառի նրբագույն բողբոջ:


Պարտք տալու պես ասացի ներողություն,
որովհետև սաղմնավորեցի կրկին,
տաք ջրով ցողեցի մարմինս
ու հիմա ավելի լավ եմ։
Ահա և ամենը: Վերջ:

Թարգմանությունը՝ Ասյա Դարբինյանի, Հասմիկ Սիմոնյանի