Թեա Թոփուրիա/Մեռելի այցը հեռավոր զարմիկներին

Թեա Թոփուրիան (ծնվ․՝ 1977 թ․) բազմաժանր գրող է՝ բանաստեղծ, արձակագիր, մանկագիր և լրագրող։  Ժանրային առումով արմատապես տարբեր գրքերի հեղինակ է՝ «Դաղձի կալը», «Էկոցիդ», «Ինչո՞ւ շները չեն հայտնվում դրախտում» (պոեզիայի ժողովածուներ), «Երկու սենյակ Կահիրեում» (պատմվածքների ժողովածու), և վեց մանկական գրքեր՝ «Դրախտային արձակուրդներ», «Արթնացնող հեքիաթներ», «Մի երկար օր մեկ այլ մոլորակի վրա», «Ջրհեղեղ կենդանաբանական այգում», «Տուն՝ հասած ծիրանի փողոցում» և «Անտեսանելի տուն»: Նախ ստացել է լրագրողի կրթություն՝ 1998-ին ավարտելով Թբիլիսիի Իվ. Ջավախիշվիլիի անվան պետ​​համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը, ապա՝ արվեստաբանի՝ 2021-ին ավարտելով Իլիայի պետ​համալսարանի Գիտության և արվեստի ֆակուլտետը։ Աշխատել է տարբեր լրատվամիջոցներում, ներկայումս Վրաստանի «Ազատություն» ռադիոկայանի թղթակից է։ Գրական տարբեր հեղինակավոր մրցույթների հավակնորդ և դափնեկիր է: Իր մանկագրական գործերով մի քանի անգամ առաջադրվել է Աստրիդ Լինդգրենի անվան հեղինակավոր միջազգային մրցույթին։

Թեա Թոփուրիան ծնունդով Աբխազիայից է, մանկությունն անց է կացրել Սուխումում, 1991-ին ընտանիքով տեղափոխվել են Թբիլիսի։ 

Հայերենով հրապարակվում է առաջին անգամ՝ Հայաստանի ՓԵՆ կենտրոնի նախաձեռնությամբ։ Թարգմանիչ՝ Ասյա Դարբինյան։

***

Բանաստեղծության մասին եմ ուզում պատմել,

Որը սկսեցի գրել

Եվ հընթացս մտափոխվեցի։

Ասացի՝ ինչո՞ւ նվնվամ

Եվ չգրեցի երկու տող, որտեղ պիտի նվնվոց լիներ։

Ինչ խոսք, հայհոյելս եկավ, բայց զսպեցի ինձ

Եվ ևս մի քանի նախադասություն չգրեցի։

Ինքնագովասանքն ինձ վայել չէ՝ ջնջվեց հինգ տող։

Այս արտահայտությունը մեկին կլացացնի, բայց դե թող չլացեն։

Սերն էլ է պարզունակ՝ իր թախիծով, կարոտով,

Իր ամեն ինչով, ահա՛, ջնջվեց  երեք էջ,  չորրորդն էլ՝ գրեթե …

Հետո ուզում էի գրել, բայց արդեն գրված էր

Բանաստեղծություն, որում Ջեքը տուն է շինել,

Եվ ձեռ քաշեցի բանաստեղծությունից, որում Ջեքը տուն է շինել,

Եվ այն բանաստեղծությունից էլ, որ քիչ էր մնում գրեի։

***

Ի՜նչ մեղք է ուժեղ մարդը։

Եթե նեղն ընկնի, ո՞ւմ մոտ պիտի նվնվա:

Բոլորը նրա հույսին են։

Կմոլորվի ու ոչ մեկից խելք ու խրատ չի ստանա,

Ախր, ինքն է տվողը․

Թե աղքատանա, փող էլ չի կարող պարտքով վերցնել,

Իրենից են վերցնում․․․

Ո՜նց է չարչարվում ուժեղ մարդը,

Դեսուդեն է ընկնում, անհանգստանում

Ու հետո Աստծո փեշերից է կախվելու՝

Օգնի՛ր մի բանով, գոնե դու հո ինձնից առավել ես։

*** 

Ձեռքերդ բաց ուր էլ կանգնես,

Խաչդ այնտեղ կլինի՝

Քո հորիզոնն ու ուղղահայացը:

Ես նման եմ ոչխարի՝ միսն էլ, բուրդն էլ,

Ամեն ինչս էլ պիտանի է․

Քեզ կհերիքեմ, ու մի բան էլ տակը կմնա։

Ինձ մոտիկ թաղի՛ր,

Երբ նեղն ընկնես, ձայն կտաս,

Ոսկորներս մի  բան կմտածեն:

*** 

Ահա այսպիսին է սերը՝

Էշի դիմաց կախված խոտ։

Նրա համար ես կրում կյանքը

Նրա համար ես ճամփա բռնում,

Դեպի մարդը՝ մի հարյուր էջանոց,

Որ բազմիցս խճճվել է իր իսկ մտքերում։ 

Ահա այսպիսին է սերը,

Բայց մենք դեռ այն ժամանակ խաբվեցինք,

Երբ նայեցինք երկնքին,

Լույսի շողի շնորհիվ

Տեսանք աստղերը, որ այլևս չկան

Եվ ընտելացանք մեր գլխին կախված այս մեծ ստին,

Որովհետև գեղեցիկ էր։

Մեռելի այցը հեռավոր զարմիկներին

Այդպես էլ չհաջողացրի ձեզ այցելել,

Բայց այսօր եկա,

Մեռա և ազատ ժամանակ գտա։

Այլևս աշխատանքի գնալու կարիք չկա,

Ո՛չ վարսավիրանոց, ո՛չ էլ բժշկի։

Պատմե՛ք ինձ՝ ոնց եք,

Երեխեքը ինչ բանի են, 

Ընդհանրապես քանիսն ունեք, դա էլ չեմ հիշում։

Կարճ ասած, ամեն ինչ պատմե՛ք ինձ։

Հիմա կլսեմ ձեզ,

Հիմա հրաժարական տված նախագահի պես եմ․

Շատ ժամանակ ունեմ։

*** 

Որքան էլ փորձես, միևնույն է՝ դժվար է

Մնալ ճիշտ այնչափ, որ կոնկրետ առարկաներին հերիքես։

Նույնիսկ ձմռան կարճ օրը չստացվեց այնպես ապրել,

Որ միայն գործին պատկանեի։

Ամեն անգամ հին շապիկի պես լոճվում է միտքը,

Քեզ մերկացնում այն տեղերում, որ ամաչելու են

Եվ ծածկում այն մասերում, որ ոչ մեկին չեն հետաքրքրում․

Այս ամպը՝ ինքնաթիռի հետագծին, 

Ինչպես պարանների վրա փռված սպիտակ կատու,

Այս գետը՝ այնքան անշտապ, որ երբեմն ջուրը դեպի վեր է գնում, 

Եվ հազար այլ հիմարություն

Նույնիսկ մեկ ժպիտի չբավեց,

Ցնդում է, ինչպես ջերմությունն՝ անդուռ տանը,

Որտեղ բոլորս, որ մեծ ենք,

Որ ջրծաղիկ, կարմրուկ ու սեր ենք տարել,

Սառնամանիքի մեջ կանգնած ենք 

Ու տեղում ցատկոտում ենք փրկվելու համար։

Մենք պիտի

Մենք պիտի լինեինք աղջիկներ,

Իսկ հետո՝ կանայք։

Մենք պիտի գնայինք սրճարան ու կինոթատրոն։

Մեզ պիտի նվիրեին ծաղիկներ ու օծանելիք,

Պիտի նամակներ ստանայինք և պատասխանեինք,

Ամառները գնայինք Սուխում։

Մենք պիտի դասերից փախչեինք ժամադրությունների,

Անջատեինք լույսերը և վառեինք մոմերը։

Գնայինք հարսանիքներ ու մերն էլ կազմակերպեինք։

Մեղրամսին Սուխում գնայինք։

Մենք պիտի լինեինք նուրբ ու թույլ,

Անհանգստանայինք երեխայի ջերմությունը բարձրանալիս,

Իսկ թե ամուսինը մրսեր,

Ջերմացնեինք մեր իսկ մարմիններով,

Ինչպես մեղրամսին, Սուխումում։

Բայց մենք աղջիկներ չէինք,

Իսկ հետո՝ կանայք,

Այլ այրիներն էինք անհայտ զինվորների,

Որ գնացին դեռևս մեզ հետ չծանոթացած,

Որ գնացին Սուխում։

Իսկ մենք  իջնում էինք մետրո

Եվ առնետներով լի թունելներ։

Առնում էինք ծաղիկներ զոհված տղաների համար։

Դասեր չէինք անում

Եվ նստում էինք համալսարանի դիմաց,

Իսկ երբ դասի էինք նստած,

Սառած ձեռքերից շատ ավելի

Սառած ոտքերի համար էինք դարդ անում,

Քանի որ կնոջ ոտքերը չպիտի սառչեն։ 

Սև էինք հագնում, որովեհտևւ կեղտադիմացկուն է։

Հավաքած փողով առնում էինք բուլկի,

Այն ընկերոջ տանն էինք մնում,

Ում հոսանքի գիծը հիվանդանոցից էր քաշած։

Իսկ եթե լույսը մեկ է՝ անջատվում էր,

Վառում էինք մոմերը ու հաշվում՝

Քանի հիվանդ մեռավ առանց արհեստական շնչառության։

Մեր ամուսինները վաղուց են մահացել։

Նրանք այնպես զոհվեցին, որ նույնիսկ չգիտեին՝

Ինչ գույնի աչքեր ունենք մենք՝

Սև՞, թե՞ կապտավուն։ 

Առավել ևս չգիտեին,

Թե ինչ գույնի էին մեր լացած,

Նոր արթնացած աչքերը։

Չիմացան, որ ակամա հավատարիմ մնացինք իրենց,

Որ սպիտակեցին մեր մետաքսե մազերը՝

Մի շոյանքի անգամ չարժանանալով,

Որ ինքնամոռաց տրվել էինք գործին,

Որ ատեցինք հարսանիքները,

Որ ամեն գիշեր միևնույն երազն ենք տեսնում՝

Իբր գնում ենք Սուխում․․․

*** 

Երկինքը շատ չի փոխվել, երկիրը փոխվել է,

Ճանապարհները քանդված են, տները՝ այրված.

Այս տան բնակիչները երկինք  են գնում՝

Այնտեղ էլ կդիմավորեն վաղուց գնացածները՝

Տարիներ առաջ, հին պատերազմներից,

Եվ արդեն որերորդ անգամ

Դրախտի դռներն արդարներն են հրում,

Մի անգամ էլ կբացեն։