Մաթեմատիկայի դասատուն ոչինչ կյանքից ու սիրուց չէր հասկանում, բայց գումարում ու հանումից էր խոսում, բազմապատկումից էր խոսում, ինչից ասես, որ չէր խոսում, ամեն ինչից էր խոսում։ Նման պահերին ուզում էի գոռալ ու ասել, որ լռի՛, որ ինքը բացարձականապես ոչինչից չի հասկանում, որ ինքը ոչինչ է, որ դպրոցը ոչինչ է, որ աշակերտները ոչինչ են, որ․․․ որ․․․ Մեկ, երկու, մեկ, երկու․․․ էլի քայլերս եմ հաշվում ու այդ հաշիվների մեջ նորից այնքան-այնքան եմ խառնվել, որ ինքս ինձ էլի չեմ գտնում, նորից։
Երբ մի օր ամեն ինչ ուրիշ լինի, գուցե նորից հանդիպենք, մամ, գուցե նորից գամ, որ գրկես ինձ, մա՛մ։ Գիտեմ, այնտեղ, որտեղ թողել եմ քեզ, որտեղ ինձ չեն սիրում, որտեղ ես անելիք ու ինձ սպասող չունեմ, այդ գյուղի փոշիների մեջ, այնուամենայիվ, դու սպասում ես ինձ։ «Աղջկադ հետ հո չե՞ս խոսում»,-անընդհատ հարցնում է Վաղոն՝ հերս, էլի։ Դու գլուխդ կկախես ու կմկմալով՝ թե բա ի՞նչ ես ասում, չէ՛, բայց ես գիտեմ՝ սպասում ես, սպասում ես, որ գուցե ես կզանգեմ ու քեզ թեկուզ իմ ձայնը լսելու հնարավորություն կտամ։ Դու կդողաս հուզմունքից, ցավից, սիրուց ու, ձայնիդ խիստ տոն տալով, միաժամանակ փորձելով թաքցնել հուզմունքդ, կասես՝ «Թաղեմ արևդ, էս ի՞նչ արեցիր»։ Մենք երբեմն կորցնում ենք մեր դեմքն ու էլ ոչինչ, բացարձականապես ոչինչ ի զորու չէ օգնելու մեզ, որ գտնենք մեզ․․․ Ես մի օր հավերժ կփակեմ իմ թիկունքում բաց մնացած դուռը ու գուցե առաջ գնամ, հը՞։
Ծխախոտը վառելիս միշտ այնպիսի զգացողություն եմ ունենում, որ մատներում սեփական կիսատությունս եմ վառում, որ չզգամ, որ կիսատ եմ, որ չզգամ, որ թերի եմ, պակաս։ Ես գիտեմ, թե մարդիկ ինչ են զգում ամենավերջում՝ այն կետում, երբ այլևս ոչինչ փոփոխելի չէ։ Մի օր, օրերից մի օր, երբ հերթական անգամ քայլերս կհաշվեմ, կպատկերացնեմ, որ այդ քայլերը քեզ են մոտեցնում, որ հիմա հասնելու եմ, գրկեմ քեզ, ու դու էլ՝ ամուր-ամուր փաթաթվելու ես, որ չկորցնես ինձ, որ էլ չթողնես, որ հանկարծ գնամ։
Հարևան Սոնա տոտան ինչպե՞ս է, էլի քեզ ջա՞ն է ասում, որ հետևիցդ ինձ բամբասի ու խղճա քեզ։
***
Վաղոյի ձեռքերը դողում են, երբվանի՞ց։ «Էլ ջահել չեմ, վաղու՜ց»,- դառը հոգոցով կասի։ Արուսն էլ ամեն գիշեր շուռ է գալիս անկողնու մեջ ու էլ սիրուն, գրավիչ կին չի։ Հեչ առաջվանը չի, է՜հ, շատ է ծերացել։ Հա՛, առաջվանը չի ու էլ երբեք առաջվանը չի լինի։ Ու Վաղոն տխրում է այս մտքից, երկար հոգոց հանում, դողացող ձեռքերով վառում հերթական ծխախոտն ու․․․ Պետք է սուրճ եփել, դա ամեն նոր օրվա անբաժան մասն է։ Երբեք Արուսը դա չի արել, մի տեսակ դա Արուսի գործերի մեջ չի մտել, միշտ ինքն է եփել, դեռ հին ժամանակներից՝ էն, որ մի ժամանակ ջահել էին, այդ ժամանակներից եկած ավանդույթ էր։ Դողացող ձեռքերով վառում է գազը․․․ էլի թափվեց, ինչպես միշտ. «Մենք սեր չունեցանք, ու բացի թափվող սուրճից ուրիշ սեր չտեսնաք»,- կմտածի Վաղոն ու սուրճը լցնելիս՝ ինքն էլ այն կթափի, իսկ անկողնու մեջ շուռ եկող Արուսը, հերիք չի` էլ ջահել չի, դեռ մի բան էլ պետք է փնթփնթա, որ սուրճը էլի թափել է, որ գազօջախի հետ սեղանն էլ է հետը կեղտոտել, որ սուրճը էլի դառն է ստացվել, որովհետև Վաղոն շաքարի հարցում էլի քձիբություն է արել, որ սուրճը էլի սառն է բերել, որ սուրճը էլի էն չի․․․ «Մեր կյանքն էն չի, -իր հերթին էլ կփնթփնթա Վաղոն,- բա աղը, Արուս, որ ճաշի մեջ․․․»։ «Է՜հ, Վաղո՛, մեր կյանքում միշտ սերն է պակասել, սե՛րը, դու աղից ես դժգոհում: Ի վերջո, մեր երեխեն է մեզ պակասում, դու՝ աղը հա աղը։ Աղն է, որ շատ է մեր կյանքում, չե՞ս նկատել»,-ու նման պահերին Արուսը միշտ ուզում էր լաց լինել, բարձր, գոռալով ու հեկեկալով։ Այո՛, հենց այդպես։ «Ի՞նչ է եղել, աղջի՛»,- կողքից, եթե Վաղոն նկատեր՝ սա էր ասելու, ուրիշ ասելիք չուներ ու ոչ էլ նրբանկատություն։ Երբեք նրբանկատ չէր եղել ու հիմա էր դառնալու, հա՞, կյանքի մայրամուտին։ Բայց Արուսը, այնուամենայնիվ, հոգոց կհաներ ու կպատասխաներ՝ հե՜չ։ Ու կանցներ-կգնար, որովհետև Վաղոն դրան ավել նշանակություն չէր տալու, որովհետև Վաղոն հեռու էր նման բաներից ու մանավանդ կանացի արցունքներից զզվում էր, նյարդայնանում։ Արուսը դա լավ գիտեր ու դրա համար միշտ շտապում էր իրեն հավաքել, սրբել արցունքներն ու անցնել խոհանոց։ «Աղը նորմալ կանեմ»,- կմտածի նա, բայց մեկ է՝ Վաղոն էլի դժգոհելու էր աղից, ինչպես միշտ։ «Աղամանը չեմ մոռանա»,- ինքն իրեն կհիշացնի Արուսը, բայց թարսի պես` էլի ու էլի աղամանը կմոռանա։ Վաղոն դա չի հասկանա, չի հասկանա, թե ինչի է միշտ նույնը ստացվում, ինչի է միշտ ճաշը անալի․․․ «Ճաշ եփել էդպես էլ չսովորեցիր»,- կուզի ասել ամեն անգամ, բայց լեզուն նորից կկծի, որովհետև խղճի խայթը միշտ ներսում արթնանում էր նման պահերին, որվհետև հոգու խորքում էլ հո գիտեր, որ մի ձև անարդար էր Արուսի նկատմամբ։ Բայց դե լռելն էլ մի տեսակ չէր լինում, հիմա դե ճաշի մեջ մի բան պակաս էր ու թերի, հիմա դե էսպես ուտել չէր լինի, կուլ չէր գնա, չէր ծամվի։ Բա այդպես ո՞նց ուտի։ Մի օր կուլ տա, երկու օր կուլ տա…. Ինչքա՞ն կուլ տա։ Վաղոն թուքը հերթական անգամ կուլ կտա, որ կոպիտ չասի, որ հանկարծ հերթական անգամ Արուսին չնեղացնի, որ հանկարծ նորից այնպես չստացվի, որ ինքն էլի դժգոհ է, իսկ Արուսն էլ նորից փնթփնթա, որ ինքն «անշնորհակալ է», որ միշտ, իրեն կերակրողի ձեռքի եփածին միշտ անուն է դնում, որ ճաշի համից չի, այլ իր բերանից է, իրենից է։ «Հա՛, խնդիրը քո մեջ է, Վաղո»,- ու ամեն անգամ, չգիտես որտեղից, որ սարից ու քարից, որ հեռու քամիներից բերած այս միտքը կրծում էր կոկորդը, սեղմում ներսն ու թուքն անգամ դժվարությամբ էր ստիպում կուլ տալ, որ հանկարծ․․․ Եվ այս ամենը՝ ինչ է թե հանկարծ Արուսը․․․ Իսկ Արուսը հաճախ Վաղոյին էր նայում ու մտածում՝ «Սերը ի՞նչ է, չտեսանք, այ Վաղո»։ Հա՛, սեր չտեսան։ Ու նման պահերին Վաղոն սկսում է նյարդերի վրա ահավոր ազդել, անգամ, եթե ուղղակի քայլում է, շնչում, վերցնում բաժակը, ծխախոտը վառում․․․ անգամ, եթե սուրճն է եփում։
Ցավեց․․․ նորից։ Նորից ցավն անցնում է ամբողջ մարմնով մեկ, գրկում ոսկորներն ու էնքան է սեղմում, որ զգում է սեփական ոսկորների փխրուն լինելը, սեփական փոքրությունը, որ մի տեսակ կիսատ է ապրել իր կյանքն ու կարծես տարիներն ուղղակի բաց է թողել։ Մենակ թե՝ տարիների «բաց թողնելը» ժամանակը էլի թիվ է հաշվել, աննկատ չի թողել։ Հայելին վկա, ծերացած է, շա՜տ։ Ես փոքր եմ»,- ներքին ձայնն է, թե ինչ, Արուսը գլուխ չի հանում, բայց սեփական փոքրությունն, անճար լինելը զգում է։ Բայց ցավ ինչի՞ էլ չի զգում, ինչի՞։ Արի՛, Վաղո՛, նման պահերին արի ու էլի սկսիր բարձր ձայնով փնթփնթալ, արի ու ասա, միայն թե ուղիղ, որ Արուսը ճաշ եփել չգիտի, որ իրականում ոչինչ չգիտի, որ տան կնիկ այսքան տարիների ընթացքում այդպես էլ չդարձավ, որ․․․ Ի վերջո, աշխարհում գոյություն ունեն աղամաններ, որոնք ունեն իրենց տերերն ու դերերը։ Իսկ Արուսը դա էլ է մոռանում, ու դրա համար հացի սեղանը միշտ թերի ու պակաս է, միշտ․․․ Շուկայից աղ շատ կգնեն։ Համ էլ թող տանը միշտ աղը լինի, որ Վաղոն բողոքելու տեղ ունենա, որ բողոքն արդար լինի, այնքան արդար, որ անգամ գոռալու իրավունք ունենա, որ դրանից Արուսը նեղվի ու փոքրանա, մի բուռ դառնա, կուչ գա, իրեն անճար զգա, խառնվի իրար, գնա, որ աղը բերի ու չգտնի։ Իսկ աղը աղամանում շարունակում է միշտ պակասել ու քչություն անել։ Բայց մեկ է՝ աղն է շատ, որ շատ է կյանքում, սերն է քչություն անուն, Վաղո՛։ Տեսնես դա Վաղոն երբևէ կհասկանա՞։
Չստացած թոշակի համար Արուսը նեղվեց, բայց ձայն չհանեց։ Ի՞նչ ասեր։ Գիշերն էլ լուռ շուռ եկավ պատի կողմն, ու Վաղոն լսում էր միայն նրա ծանր շնչառությունը։ Ուզեց ձայն տալ՝ Արու՛ս, բայց լռեց, ոնց որ պատը հենց իր ու Արուսի մեջտեղում էր եկել-տեղավորվել։ Հայացքը հանկարծ ընկավ տան առաստաղին։ Ի՜նչ բարձր է։ Երբ սենյակի լույսն էլ մարեց, լուսնի լույսն էլ միանգամից տերը դարձավ ամբողջ սենյակի խղճուկ պատկերի արտացոլմանը, որ Վաղոն նայի ու սիրտը ճնշվի, ճնշվի, որ ահա նորից գիշեր է, որ ինքը նորից շուռումուռ է գալու անկողնու մեջ ու այդպես էլ չի կարողանալու քնել։ Ամեն ինչ այքնան-այնքան ուրիշ է միշտ թվում նման պահերին, փոխվում։ «Սա է իմ տունը, հա՞, իմ սենյակը»։ Նման մտքերից նույնիսկ պահ է լինում, որ սկսում է թվալ, թե առարկաները ոնց որ հավաքվեն ու ցրիվ գան օդում, փլվեն Վաղոյի ու Արուսի վրա ու ճնշեն, ճնշեն․․․ Վաղոն էլ է Արուսի պես սկսում ծանր շնչել նման պահերին, մի տեսակ խեղդվում է․․․ օդը չի հերիքում։ Նորից ուզում է ձայն տալ Արուսին․․․ Արու՛ս, մի՞թե Արուսը այսչափ խորն է քնում, մի՞թե Արուսը, իրոք, միշտ այսպես հեշտ է քնում, մի՞թե չի հասկանում, ի վերջո, չի զգում, որ Վաղոն կողքը տանջվում է, ու աչքերին քուն չի գալիս։ Արուսը քնած չի ու այս մտքից՝ ուզում է գոռալ, ճչալ․ «Անզգա՛ կնիկ, որ ճաշ եփել էլ չգիտես, որ․․․ ոչինչ չգիտես․․․ անզգա՛․․․ որ երեխա էլ չկարողացար դաստիարակել»: Չի գոռում, բայց ներսում մի բան անգթորեն խաղում է ու հանգիստ չի տալիս։ Չէ՛, հիմա չի պայթի, վաղը, հերթական անգամ, երբ ճաշը Արուսը կդնի սեղանին, մի րոպե կսպասի, որ սառի, հետո դեռ գդալը բերանին չտարած ու մի կում չառած, Վաղոն կգոռա, չէ՛, այս անգամ ուղղակի չի փնթփնթա, կհիշի ամենը, ամեն-ամենն ու հենց կգոռա, որ Արուսը ճաշ եփել չգիտի․․․ անգամ աղի անուն չի տա, որովհետև հարցը աղը չի, որովհետև․․․ Ու ոչինչ, թող էլի մեղավորն աղը լինի։ Ու այստեղ հանկարծ Վաղոն ավելի հեռուն կգնա․ «Աղջի’, դրա հետ խոսում ես, հա՞»։ Արուսը կուչ կգա այդ հարցից, կփոքրանա, հայացքը կփախցնի ու մեղավորի նման․ «Չէ՛, ի՞նչ ես ասում, չէ՛, Վաղո՛»։ Ու Վաղոյի դարդերին ստեղ ամոթի զգացողությունը կգումարվի ու կհիշի անցած վերքերը, կհիշի այն ժամանակները, երբ «աղջկադ պատճառով, Արու՛ս», Վաղոն գլուխը սկսեց կախ ման գալ։ «Փչացա՛ծը»,- նման պահերին ֆշշում էր Վաղոն ու բառը կպնում էր Արուսի սրտին, հա՛, Արուսի սրտից նման պահերին արյուն էր կաթում ու ուզում էր գոռալ, որ Վաղոն լռի, որ համենայնդեպս «մեր էրեխեն է»։ Բայց ձայն չէր հանում ու, կոկորդը քերելով, թուքը բառերի հետ կուլ էր տալիս։ Վա՜յ, Մանե, վա՜յ, թաղե՛մ արևդ։ Որտե՞ղ սխալվեցին, որտե՞ղ։ Լա՞վ մայր չի եղել Արուսը, հը՞։ Մեկ-մեկ մտածում է, որ գուցե շատ սիրելուց այդպես եղավ, որ գուցե երխային պետք չի շատ սիրել՝ «Կթքի բուռդ»։ Ու Արուսը էլի ցավ է զգում։ Գուցե իրո՞ք Մանեն մեղավոր չէ, գուցե իսկապե՞ս չի ուզել։ «Իր ոտով գնացել է մոտը, ասում ես՝ չի ուզել»,- ու Վաղոյի ասածները միանգամից զնգում են ականջների մեջ։
«Թո՜ւ, ես քու մարդ ասողին,- համարյա դատարկ ամանի միջից Վաղոն քերեց վերջին գդալ սուրճը,- թող մենակ Արուսը խմի»։ Համարյա ամեն ինչ վերջացել էր։ Բացեց նաև աղամանի բերանը։ Աղն էլ էր վերջանում։ Ներսը սեղմվեց։ Ոնց որ մեկը ուժեղ դանակով խփեր թիկունքին, աղն էլ էր վերջանում, հա՞, բա Արուսը ի՞նչ է անում էդքան աղը, որ համ ճաշի մեջ է քչություն անում, համ ամանի։ Ուզեց գոռալ․ «Արու՛ս, Արու՛ս, աղը ի՞նչ ես արել, աղջի՛։ Ամեն անգամ միշտ առել ենք ու ամեն անգամ ճաշին չես քցել, բա ու՞ր է աղը, ինչի՞ չկա, ինչի՞ է վերջացել»: Ու սուրճի թափվող ձայնը կտրում է մտքի թելը, որ Վաղոն իրեն ավելի անզոր զգա, որ հիմա էլ սկսի սեփական մտքերը կուլ տալ, որ թքի հետ քերելով անցնի կոկորդը։ «Ես քու մարդ ասողի»,- ու բաժակը էլի կիսատ է լցվում։ Իրեն էլ դե չէր եփել, սուրճը չէր հերիքել, իսկ Արուսի մի բաժակն էլ․․․ գոնե այս անգամ պետք է չթափեր․․․
-Բա քե՞զ,- սուրճի բաժակը վերցնելով՝ մի տեսակ հարցրեց Արուսը։
-Խմել եմ,- դեմքը արագ շուռ տալով պատասխանեց Վաղոն։
Արուսը ավելի տարօրինակ նայեց Վաղոյին, հետո ուզեց հարցնել՝ էլի թափել ես սուրճը, հա՞։ Բայց չասեց։ Հետո ուզեց ասել՝ էլի շաքարը քձիբություն ես արել, հա՞։ Բայց էլի չասեց։ Բայց Վաղոն լսեց այս ամեն ինչը, հա՛, Արուսը բան չասեց, բայց Վաղոյին բառեր պետք չէին, որ հասկանար այս ամենը։ Ու սիրտը սեղմվեց։ Ահավոր թախիծ ու տխություն զգաց։ Բայց, անուամենայնիվ, Վաղոն շնորհակալ էր, շնորհակալ էր Արուսից, որ գոնե բան չասեց։ Սա առաջին դեպքը չէր։ Հա՛, Արուսը գիտեր ու շնորհակալ էր։
«Ցավը գրկելու սովորություն ունի, մա’մ»,- Մանեն էր հաճախ ասում։ Արուսը նեղվում էր նման արտահայտություններից ու ամեն անգամ զարմանում, թե ինչի էր Մանեն այսքան ուրիշ, տարբերվող։ Այնքան երկար սպասեցին երեխայի լույս աշխարհ գալուն, որ երբ ծնվեց, ուրիշ երեխաների նման չեղավ։ Դեռ փոքրուց էր տարբերվում․ մի մատ էրեխա էր, է՜հ, մի մատ։ Ի՜նչ լավ ժամանակներ էին։ Բայց ուրիշ էր, ուրիշ։ Ու այդ ուրիշությունը վանում էր բոլորին, կամ էլ՝ հեչ էլ ուրիշ չէր, սովորական երեխա էր, էլի, ուղղակի փոքր-ինչ հետաքրքրասեր, փոքր-ինչ չհարմարվող գուցե։ Չհարմարվո՞ղ։ Ամեն ինչից դժգոհ էր միշտ, ամեն ինչից բողոքող։ Հետո՞։ Հետոն չկար։ Ի՞նչ հետո։ Հետոն էլ՝ սա է, էլի, ներկան, այս ցավը, այս․․․ մեկ-մեկ սեփական փոքրությունդ զգալն ու գետինը ոտքերիդ տակ չզգալը։ Ու Արուսը իրեն փոքր էր զգում, Վաղոն էլ, Մանեն էլ։
Գուցե մի օր, հա՛, Մանեն նորից կգա։ «Ինչի՞ համար պետք է ինձ ներեք կամ չներեք, ես հո մեղավոր չեմ»,-նորից Մանեի ձայնը։
***
Երբ հերթական անգամ սուրճը Վաղոն թափի ու բաժակն էլ կիսատ լցվի ու ոչ միայն դրանից տհաճություն զգաս, մամ, այլև սուրճի դառը համից, հիշի՛ր , որ Վաղոն մեղք չունի․․․ Վաղոյի տված սուրճից չէ, որ․․․ Բայց որ դառնահամ էլի զգաս, քեզ փորձիր ներշնչել՝ թե բա իբր սուրճը դառն ես սիրում։ Դա, իհարկե, չի օգնի, բայց մարդ ես․․․ Իսկ սուրճը․․․ սուրճը թափվելու շատ գեշ սովորություն ունի։ Սիրտս ցավում է, ամեն անգամ, ամեն ինչի համար․․․ անգամ մաթեմատիկայի դասատուի համար, ով դեռ աշխատում է, որ իր խղճուկ աշխատավարձի թվերի օրինակով աշակերտներին դասը բացատրի։ Խղճուկի՛ մեկը։ Թվերը ոչինչ են, դատարկ, ու ամեն ինչն է դատարկ։ Ու մաթեմատիկայի դասատուն գրատախտակի վրա նորից ու նորից ինչ-որ թվեր կգրի, կխոսի կոտորակների ու այլ շատ ուրիշ բաների մասին, իսկ հետո ակնոցը կընկնի աչքերից ու․․․ ինչպես միշտ։ Մի տեսակ միշտ ամեն ինչ նույնն է, չե՞ք նկատել։
Ես մրսում եմ, մա՛մ, սարսափելի մրսում եմ ու ուզում եմ գամ, որ գրկես ինձ, փաթաթվես, որ էլ չմրսեմ, որ էլ․․․ Մեկ-մեկ գիտես, ինքս ինձ հետ եմ խոսում, ինքս ինձ ասում՝ աղջի՛ ու ծիծաղում։ Ինձ վրա։ Դեմքիս դատարկ ու պաղ արտահայտության վրա, հայելու մեջ արտացոլվող մարմնիս վրա։ Մի՛ մոռացեք ինձ, մա՛մ։ Հա՛, գիտեմ, դու հիշում ես, բայց ուզում եմ, որ Վաղոն էլ չմոռանա։ Ու խնդրում եմ՝ մի ատեք ինձ, մոռացե՛ք, թե ինչ են ասում բոլոր Սոնա տոտաները։ Լսե՛ք ինքներդ ձեզ ու կտեսնեք, կզգա՛ք, որ սիրում եք ինձ, որ հավատում եք ինձ, որ․․․
Աղամանն էլի սեղանին չես դնում, մոռանում ես, հա՞։ Մի՛ դիր, մոռացի՛ր։ Թող ճաշն անալի լինի, որ աղի պակասությունը զգացվի․․․ Վաղոյին էլ բարևիր, հա՞։ Ասա՛, որ ճիշտ է, հիմա գլուխ չեմ հանում՝ սիրում եմ իրեն, թե չէ, բայց կուզեմ, որ հասկանա, որ աղի պակասությունից չէ, որ ինքն ամեն անգամ նեղվում է, այլ աղի շատությունից, որ աղը երբեք քչություն չի արել, ու դրա համար է, որ աղամանները շարունակում են դատարկվել։ Կուզեմ հավաքել աշխարհի բոլոր աղամանները, կուզեմ, որ աղի շատությունից էլ երբեք, ոչ մեկը չնեղվի․․․ Աղը շատ է, ահավոր է, թու՛։ Չէ՛, ես ձեր պես բառերը կուլ չեմ տալիս, ես աղի համը բերանս զգալու չափ տհաճություն եմ զգում նաև բառերից ու թքում եմ բառերը, որ աղի համը դուրս գա բերանիցս․․․ ֆու՜։ Զզվում եմ աղից։
Մամ, արի՛ ու գտիր ինձ, սրբիր արցունքներս ու մազերս հետ տար։ Արի՛, որ նորից մեկ լինենք, արի՛, բռնի՛ր ձեռքս, որ նորից միասին փողոցն անցնենք, ինչպես այն հին ժամանակներում, երբ լրիվ երեխա էի, ու դու դեռ ինձ համար երգեր էիր երգում։ Մի՞թե չես գալու, մա՛մ, որ ինձ փրկես։ Հիշու՞մ ես, հիշու՞մ ես , թե իմ հետ ինչպես վարվեցին․․․ Իսկ լացս հիշու՞մ ես։ «Լռի՛ր, լռի՛ր»,- կգոռաս դու, որ լռեմ, որ չհիշես, որ նորից ձայնս չլսես, որ նորից․․․ Սիրտդ ցավում է, հա՞։ Չեմ լռի՛, Վաղոյին էլ դա փոխանցիր։ Բա իմը ո՜նց է ցավում, ես եմ անցել այդ ամեն ինչի միջով․․․ Հապա նայիր հայելու մեջ։ Ի՞նչ ես տեսնում։ Սեփական մերկությունդ չի՞ պատմում իմ մասին։ Քո մարմինը, լսու՞մ ես, քոնը չի, ոչ էլ իմը։ Ես վաղուց է, ինչ քո արգանդից պոկված ու քեզնից մերժվածն եմ։ Ծիծաղում եմ հիմա, գիտե՞ս, դեմքս ապուշ ու պաղ արտահայտություն ունի։ Ես ատում եմ այդ դեմքը, դեմք, որը իմ մորթված իրականության կնիքն է կրում։ Երբ խոհանոցում աղամանը կփնտրես ու աչքդ կընկնի հայելուն, խփի՛ր հայելուն, խփի՛ր, որ փշրվի, խփի՛ր, որ պատկերդ կտորների վերածվի, խփի՛ր, որ ոչնչանամ, խփի՛ր, որ ես չլինեմ ու քո մեջ էլ չխոսամ, որ երազներումդ չգամ։ Մրսում եմ։ Դու էլ, հա՞։ Երբ նման պահերի թևերովդ ինքդ քեզ կգրկես, հիշի՛ր, որ ոչ թե ես էլ չկամ, այլ դու, դու չկաս, ավելի ճիշտ՝ երկուսս էլ չկանք։ Հապա ինքդ քեզ փորձիր գրկել․․․ Չես զգում քեզ, չէ՞, որովհետև ինձ ես զգում, ինձ։ Չէ՛, ես քեզ չեմ սիրում, ես քեզ էլ չեմ սիրում , մա՛մ, որովհետև չեմ ներում։ Հաճախ նայիր հայելու մեջ, Վաղոյին էլ կանչիր, թող ինքն էլ նայի։ Նայեք ու հիշեք, հիշե՛ք, որ դուք իմ խեղաթյուրված իրականության դեմքն եք․․․ ծաղրանկարը։ Ատում եմ ձեզ։ Դե հիմա գնացեք ու ձեր կես բաժակ մնացած սուրճը խմեք, բայց հիշեք, որ սեփական կիսատությունն եք խմում։
Սուրճը միշտ թափում եմ։ Սուրճը բաժակում կիսատ է լցվում, ու բաժակը կիսով չափ դատարկ է մնում, որ ինձ հիշեցնի իմ սեփական կիսատությունը։ Ես կիսատ, պակաս ու թերի եմ առանց ձեզ։ Ես զգում եմ ձեր բացակայությունն ու այդ բացակայությունից հետո այն կարոտը, որը դեռ խորանալու է։
Վաղոն թոշակը կստանա ու իրար հետ շուկա կգնաք։ Աղը չմոռանա՛ք։ Գիտե՞ք, ատում եմ ձեզ։ Վա՜յ, արդեն սկսե՞լ եք չամաչել ու փողոց դուրս գալ իմ արածից հետո։ Ի՞նչ եմ արել ես։ Գրողի ծոցը գնացեք։ Ինձ հետ կատարված բռնությունն այնքան սարսափելի չէր, ինչքան ձեր՝ ինձ թաղելը։ Ինձ թաղեցիք, որ Սոնա տոտաների հետ սուրճ խմեք․․․ Գո՞հ եք։ Հուսամ՝ հա՛։ Մի օր երևի կմեռնեք։ Ձեր շիրմաքարին այցի չեմ գա։ Կամ կգամ, որ աղ ցանեմ, որ Վաղոն վերջապես աղի համը առնի․․․
***
Արուսի ճնշումը մի օր բարձրացավ, ու վատացավ։ Վաղոն մինչ կխառնվեր իրար ու մի բան կորոշեր անել, հարևան Սոնան եկավ, որ օգներ։ Հետը թան էր բերել, մի քիչ էլ․․․ հը՜մ, ինչի՞ է նեղություն քաշել։ Վաղոն իրեն վատ կզգա ու միաժամանակ կուզի հարմար բառեր գտնել, որ շնորհակալութունը հայտնի, միայն թե բառերն այս անգամ էլ կոկորդում չմեխվեն ու քար դառնան։ Ո՛չ հիմա։ Գոնե հանուն Արուսի։
Մեկ, երկու, Վաղոն իրեն հավաքում է, մեկ էլ՝ ո՞նց, ինչպե՜ս, Սոնայի ձայնը․․․
-Դե աղջկա արածից հետո․․․
Վաղոն շնորհակալություն չասեց Սոնային։ Ոչինչ չասեց։ Բառերն էլի քարացան կոկորդում, ներսն էլ սեղմվեց։ Ու դե արի Վաղոյին հուշի, որ լսի ու ասի՛, որ Մանեն բարևում է աշխարհի բոլոր Սոնա տոտաներին։
