– Դա կարող էր լինել միայն Հայաստանում,- ասում ենք մենք։
– Դա կարող էր լինել միայն ձեզ հետ,- ասում են մեր ընկերները՝ համարելով, որ երկու գրողի համատեղ կյանքը պիտի որ առնվազն կինո լինի։
ՊՈՄՊԵՅԻ ՎԵՐՋԻՆ ՕՐԸ
Հայաստանում աղջիկներն ուզում են ամուսնանալ, իսկ տղաներն ազատ սեքս են ուզում, եւ հաճախ իրենց ցանկությունների իրականացման ճանապարհին նրանք շահարկում են սերը։ Բայց աղջիկների համար սիրո միակ անառարկելի ապացույցը ամուսնության վկայականն է մնում, իսկ տղաների համար՝ ազատ սեքսի պատրաստակամությունը։ Արդյունքում սերը մնում է անապացույց, ցանկությունները՝ չբավարարված։ Մեր դեպքում ամեն ինչ այլ էր, մենք սիրո մասին ընդհանրապես չէինք խոսում, սիրո ապացույցներ չէինք փնտրում, չորս տարի իրար հետ էինք, մեզ լավ էր իրար հետ, ու երեւի հենց դա է սերը։ Բայց հարաբերությունները հասունանում են, եւ գալիս է մի պահ, երբ դրանք փոփոխվելու անհրաժեշտություն են զգում։ Եթե մենք ամուսնացած լինեինք, կբաժանվեինք, բայց մենք ամուսնացած չէինք, բաժանվել չէինք կարողանում, եւ մեզ մնում էր ամուսնանալ։
Զագսի ճանապարհին աղոտ զգացում ունեինք, որ հնաոճ մի բան ենք անում, եւ մեր այդ զգացումն առավել սրվեց զագսում, որը վերջին անգամ սովետական տարիներին էր վերանորոգվել։ Պատերը զարդարված էին մի շարք խունացած վերատպություններով, որ Սովետական Հայաստանի քաղաքացու բնակարանների ներքին հարդարման պարտադիր ատրիբուտ էին՝ «Անծանոթուհին», «Վերնատունը», «Իվան Գրոզնին», «Իններորդ ալիքը» եւ այլն։ Զագսն ասես խորհրդային «ռեմոնտի» թանգարան լիներ։
Սեղանի վերեւում, որի վրա մենք հուզմունքից դողացող ձեռքերով լրացնելու էինք դիմումները, կախված էր «Պոմպեյի վերջին օրը», եւ իմ մտքով անցավ, որ երեւի դա այն է, ինչ տեղի է ունենում զագսավորումից հետո։ Բայց անմիջապես էլ աչքս ընկավ քիչ հեռու կախված «Վերնատանը», եւ սփոփեցի ինձ, թե մեր ընտանեկան կյանքն ավելի շուտ դրան նման կլինի։
Դիմումները գրված էին, ամուսնության օրը՝ որոշված, բայց սպասման մեկ ամիսը կատարյալ ավելորդություն թվաց. մենք մեր որոշմանը հանգել էինք ուղիղ չորս տարվա ընթացքում, իսկ մեկ ամիսը շատ երկար ժամանակ է մի մտքի մնալու համար… Բայց ամիսն արագ ու աննկատ անցավ, չհասցրինք ոչ միայն մտքափոխվել, այլեւ շոր, կոշիկ, մատանի առնել ու մնացած կազմակերպչական հարցերը կարգավորել՝ բոլորը թողնելով վերջին օրվան։ Այդ օրն էլ զանգեցինք մեր ընկերներին ու ծնողներին՝ տեղեկացնելու, որ ամուսնանում ենք։ Ինչ-որ մեկն ասաց, որ վաղը մեռելոց է, ու թեպետ մենք գիտեինք, որ մեր «բարեպաշտ» իշխանությունները մեռելոցները ոչ աշխատանքային են հայտարարել, զագսին վերաբերել դա չէր կարող։
Զագսն էր նշանակել օրը, եւ եթե սխալմունք եղած լիներ, մեզ կզգուշացնեին։ Մեռելոց օրով ամուսնանալը, իհարկե, այնքան էլ հաճելի չէ, ու դրանից վատ նախանշանի հոտ է գալիս, բայց մենք սնահավատ չենք։ Կազմակերպչական քաշքշուկից ու անհայտի սպասումից այդ օրը մեր նյարդերը տեղի տվեցին, եւ չորսամյա պատմության մեջ առաջին անգամ կռվեցինք՝ առանց պատճառի ու առիթի։ Աչքիս առաջ իսկույն հառնեց «Պոմպեյի վերջին օրվա» խունացած վերատպությունը։ Բայց դա ընդամենը մեր ոչ լեգիտիմ համակեցության վերջին օրն էր։
ՎԿԱՆԵՐ
Մենք ուզում էինք ոչ հայկական հարսանիք անել։ Զագսից հետո որոշել էինք արշավել բնության գիրկ ու արշավային պաշարով խոտերի վրա տոնական սեղան գցել։ Մեր տոնը լինելու էր ոչ միայն առանց բարեկամ-հարեւանների, այլեւ առանց ծնողների։ Դա ընկերական միջոցառում էր լինելու, որին հրավիրված էին միայն մի քանի ընկեր։ Իմ ու Համբոյի կապի մեջ միակ օրիգինալ բանն այն է, որ ես մեծ եմ նրանից վեց տարով։ Եթե Համբոն մեծ լիներ ինձնից քսանվեց տարով, դա մեր հասարակության համար նվազ օրիգինալ կլիներ։ Ընկերներն էլ մեր հասարակության մի մասն են, ու եթե մենք վերջին պահին հրաժարվեինք մեր որոշումից, դա նրանց զարմանալի չէր թվա։ Ավելին, նրանք մինչեւ վերջին պահը սպասում էին նման բանի։
Բայց մենք հայ ենք, իսկ հայը չի անի մի բան, որ կարող է արդարացնել մերձավորի ակնկալիքները։ Եվ առավոտյան, Պոմպեյի վերջին օրը մոռացած, գեղեցկացած ու տոնական պճնված, ուրախ ու երջանիկ, սպասում էինք Վարդուկին, որ խոստացել էր լինել մեր երկու վկաներից մեկը եւ իր մեքենայով տանել մեզ զագս։ Բայց նրա ճնշումն անակնկալ կերպով բարձրացավ, ու վերջին պահին sms-ով տեղեկացրեց, որ չի գալու։ Մյուս վկան Ավոն էր, որը պիտի սպասեր մեզ զագսից հարյուր մետր այն կողմ, ու քանի որ նշանակված ժամից ուշանում էինք, տեղեկացրինք, որ իր հետեւից չենք գա՝ հանգամանորեն բացատրելով զագսի տեղը, որն առանց այդ էլ բարդ չէր գտնել։
ԱՄՈՒՍՆԱԿԱՆ ԱՌԱԳԱՍՏԻՆ ԸՆԴԱՌԱՋ
Երբ տաքսին կանգնեց զագսի դռան մոտ, Ավոն չկար, իսկ սովետական, ալյումինե դռներով, մեծ ապակիներով ու առանց վանդակաճաղերի այդ հաստատությունը, որտեղ գողանալու ոչինչ ըստ ամենայնի չկար, փակ էր։ Ես թակում էի դուռը՝ հույսով, որ այն ընդմիջման նպատակով է փակ։
– Փակ ա,- ասում էին անցորդները,- էսօր մեռելոց ա։
– Աշխատանքային օր չի,- ասում էին շենքի բնակիչները պատշգամբներից։
Ավոն չէր երեւում, փոխարենը եկավ եղբայրս, որն այդ օրերին Հայաստանում էր ու, նախորդ օրն իմանալով միջոցառման մասին, եկել էր հավաստիանալու։ Նա եկել էր կնոջ ու երեխաների հետ՝ զինված ահռելի չափերի մի ծաղկեփնջով եւ տեսախցիկով, որն իսկույն միացրեց ու սկսեց նկարահանել՝ կադրից դուրս մեկնաբանություններ անելով.
– Ահա մենք եկել ենք զագս, բայց այսօր, պարզվում է, մեռելոց է։ Մեռելոցները Հայաստանում աշխատանքային չեն, եւ զագսն այսօր փակ է։
Ավոն մեկ-երկու անգամ զանգեց Համբոյին ու հարցրեց՝ հիմա ես ի՞նչ անեմ։ Համբոն ասում էր. «Արի կամ գնա, կամ սպասի, մենք կանգնած ենք ու դեռ չենք որոշել ինչ ենք անում»։
Ես շարունակում էի թակել զագսի դուռը եւ վրդովմունքս էի հայտնում եղբորս տեսախցիկի առաջ.
– Ի՞նչ իրավունքով, նրանք պարտավոր էին մեզ զգուշացնել…
Այդ պահին ես բողոքող ընդդիմադիր քաղաքացու եւ չորրորդ իշխանության ներկայացուցչի խառնուրդ էի, որ կարգուկանոն է պահանջում եւ միաժամանակ հրճվանք ապրում դրա բացակայությունից՝ նյութ հայթայթած լինելու կապակցությամբ։
– Ինչպե՞ս կարելի է այսքան անպատասխանատու լինել, չէ, որ սա պետական հիմնարկ է,-գոռգոռում էի ու քացով խփում զագսի դռներին՝ մտքումս կառուցելով հոդվածը։
– Կատաղած հարսը ջարդում է զագսի դռները,- կադրից դուրս մեկնաբանում էր եղբայրս,- նա այնքան երկար է երազել ամուսնության մասին…
Ու հանկարծ այդ պահին անհավատալի բան տեղի ունեցավ. զագսի դուռը բացվեց՝ հաստատելով ավետարանչական ճշմարտությունը։
– Հիրավի, թակեք, եւ կբացվի,- մեկնաբանեց եղբայրս…
ԳԻՆԵԿՈԼՈԳ ՏԱՏԻԿԸ
– Ինչո՞ւ եք ջարդում դուռը, չեք տեսնո՞ւմ, որ փակ է,- ռուսախոսի շեշտադրությամբ, կերկերուն ձայնով, բայց ջղայնացած՝ ասաց տատիկը։
Դա նման էր հրաշքի, եւ բոլորս մի պահ պապանձվեցինք։ Առաջինը ես ուշքի եկա.
– Էսօր մեր հարսանիքն է, օր են նշանակել, կանչել են, ո՞նց ա փակ…
Պարզվեց՝ տատիկն ապրում է զագսում, փախստական է, տուն չունի, եւ զագսի վարիչը բարություն է արել, զագսում նրան մի սենյակ է հատկացրել։ Հարսանիքը չկպավ, գոնե նյութը կկպնի՝ մտածեցի ես ու, հանելով ձայնագրիչս, սկսեցի խոսեցնել տատիկին։
– Այս տատիկն ապրում է զագսում, եւ հարսը որոշեց հոդված գրել նրա մասին։ Հարսը լրագրող է,- ասաց եղբայրս՝ տեսախցիկը մոտեցնելով մեզ։
Տատիկը, մոտալուտ աստեղային ժամը կանխազգալով, սկսեց պատմել իր կյանքը։ Նա երեք բուհ էր ավարտել, գինեկոլոգ էր եղել եւ, ինչպես պիտի պարզվեր հաջորդ օրը, օրիորդ էր։ Այդ ընթացքում Ավոն հա զանգում էր Համբոյին ու հարցնում՝ հիմա ես ի՞նչ անեմ։ Ու Համբոն էլի նույն պատասխանն էր տալիս՝ արի կամ գնա, կամ սպասի, մենք էլ չգիտենք… Տատիկն ինձ տարավ իր սենյակը, որտեղ հավաքված անկողնու վրա Մարիամ Աստվածածնի ու մանուկ Հիսուսի ապակեպատ նկարն էր դրված, եւ դա այդ զագսում միակ քիչ թե շատ ժամանակակից բանն էր։
– Տեսնո՞ւմ ես այս կնոջը, սա Մարիամ Աստվածածինն է,- ասաց տատիկը,- էն էլ իր բալիկն է։ Ես ցանկանում եմ, որ դու էլ այսպիսի բալիկ ունենաս։
Տատիկը շատ էր ուզում մեզ ինչ-որ բանով օգնած լինել եւ զանգում էր զագսի վարիչի բոլոր համարներին, բայց բոլորն ապարդյուն։
– Եկեք ես ձեզ ամուսնացնեմ,- հուսահատվելով՝ ասաց տատիկը։
Իրավիճակը զվարճալի էր, բոլորի ուրախությանը չափ ու սահման չկար, եւ ես հասկանում էի, որ հազիվ թե ավելի մեծ ուրախություն ապրեինք, եթե զագսը բաց լիներ ու վարիչը՝ տեղում։ Մի բան էր ինձ անհասկանալի՝ թե ինչու է կոկորդս սեղմվում ու լացս գալիս։ Մենակ արցունքներն էին պակաս՝ մտածեցի եւ ծիծաղի նոր պոռթկման առարկա չդառնալու համար շրջվեցի ու սկսեցի իջնել մայթով։ Համբոն եկավ իմ հետեւից, իսկ եղբորս ձայնը կադրից դուրս ասում էր.
– Հարսը հուզվեց եւ հեկեկալով փախչում է։ Փեսան կփորձի նրան սփոփել։ Մենք չենք խանգարի նրանց ու այդ հուզիչ տեսարանին կհետեւենք հեռվից։
Համբոն գրկել էր ինձ ու ասում էր, որ ամեն ինչ լավ կլինի ու նման բաներ, եւ հենց այդ պահին Ավոն նորից զանգեց։ Համբոն հեռախոսը հոգնած մեկնեց ինձ.
– Առ, խոսա ընկերոջդ հետ…
– Լսի, վկա,- բղավեցի ես,- սպասում ես, որ պատվիրակություն ուղարկե՞նք հետեւիցդ, դու շատ վատ ես կատարում քո պարտականությունները…
– Դե սիկտիր էղեք,- ասաց Ավոն։ Ու դա այդ օրվա եզրափակիչ ակորդն էր։
ԶԱԳՍԱՎՈՐՎԵԼ ՑԱՆԿԱՑՈՂՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ
Հաջորդ օրը զագսում մեզնից ոչ միայն ներողություն չխնդրեցին, այլեւ իրենք մուննաթ եկան, որ նախապես չենք զանգել-հետաքրքրվել։ Բայց թույլ տվեցին ներկայանալ առանց վկաների։
– Դուք հարսի շորո՞վ եք եղել,- հարցրեց զագսի վարիչը,- Օրիորդ Նելլին ասաց, բայց ինձ մոտ հարսանիք գրանցված չէր…
Պարզվում է՝ զագսում լինում են ամուսնության սովորական գրանցումներ եւ տոնական արարողակարգ՝ հարսանիքի շրջանակներում, որի մասին ամուսնացողները պետք է նախապես զգուշացնեն՝ դիմում գրելիս։
– Բայց մենք ի՞նչ իմանայինք, ուրեմն նախ մեզ պիտի զգուշացնեին։
– Պատահում է զգուշացնում ենք՝ շատերը նեղսրտում ու կոպտում են։
Եվ դրա համար այլեւս չեն զգուշացնում, ու ամուսնացողները երեւի հարսի եղունգին նայելով պիտի գուշակեն։
– Ոչինչ,- հեգնեցի,- հաջորդ անգամ որ գանք, արդեն կիմանանք։
– Աստված չանի,- լրիվ լուրջ պատասխանեց զագսի վարիչն ու մեզ արագ հայտարարեց ամուսիններ։ Ինձ անհայտ մնաց, թե որն է այս արարողակարգում վկաների դերակատարումը, մանավանդ եթե հնարավոր է ամենը կազմակերպել առանց նրանց։ Երեւի վկաները զբաղվում են հասարակայնության հետ կապերով, այսինքն հայտարարում են ալամ աշխարհին, որ վերջերս այսինչն ու այնինչը պաշտոնապես ամուսնացան։
Բայց վկայի կարիք, փաստորեն չունեինք էլ, որովհետեւ հաջորդ օրը «Հրապարակը» վկայեց մեր ամուսնության մասին չորս հազար տպաքանակով՝ նշելով մասնավորապես, որ մեր ամուսնությունը խարսխված է մեծ սիրո վրա։ Եթե մենք մինչ այդ կարող էինք կասկածներ ունենալ մեր սիրո չափերի վերաբերյալ, ապա այդ պահից այլեւս կասկած լինել չէր կարող, որովհետեւ «Հրապարակը» չճշտված տեղեկատվություն չի տպագրում։
Արտատպված է «Չի վաճառվում» գրքից
