/վավերագրական, փորձարարական պատմվածք-էսսե/
***
լռություն՝
ողջերի
ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ։
***
Երկրորդ դասարան էի, երբ իմացա մեր քաղաք տեղափոխվելու մասին։ Անասելի կարմրել ու լացում էի, այսուայնկողմ վազում, թաքնվում ծառերի հետևում ու հավաբնի շուրջբոլորը։ Տուն չէի գնում, ամբողջ օրը ցոգոլ էի ուտում։ Սա իմ առաջին բողոքի ակցիան էր, և բարեբախտաբար ոչ վերջինը։ Հնարավոր ամեն բան մոգոնում էի, ինձ համոզում, որ դա սարսափ երազ է, և շուտով արթնանալու եմ, ամեն ինչ հօդս է ցնդելու, կյանքը շարունակվելու է ցեխերի մեջ թավալվելով, փայտերը ձիեր կարգելով, տարբեր արշավանքներով, արքունական հագուստներով ու կարգուկանոնով, իսկը հեքիաթների պես։ Բայց ավաղ, ես ռոմանտիկ չեմ, ինչպես կյանքս ու տեքստերս մասնավորապես։ Եվ այսպես՝ մենք տեղափոխվեցինք քաղաք․ բարձր շենքեր, բենզինի հոտ կամ էլ գազի, ֆու՜։ Չեմ սիրում քաղաքը, երբեք չեմ սիրել։ Անվերջանալի ծուխ, մեքենաներ, մետաղներ, խեղդող ձայներ, խլացնող լույսեր, դեմքեր, դեմքեր, դեմքեր․․․ Կուլ տվող քաղաք։ Խժռող քաղաք։ Մասնատող ու մասնատվող քաղաք։ Քաղաք՝ իմ, քո ու բոլոր մյուս մեռյալների համար։ «Ճիշտ» աշխատանքային գործունեություն ծավալելու և մռթմռթալու համար իսկական տեղ։
***
Ապրել քաղաքում՝ նշանակում է չապրել բացարձակապես։ Լինել ծառ՝ պատրաստ լինելով վերջին կործանման։ Հանուն ոչնչի, ուղղակի։ Տնեցիք ամեն օր հորդորում են զգույշ լինել։ Չէ՜, քաղաքի մասին ոչինչ չգիտեն նրանք։ Միայն ես գիտեմ նրա գաղտնիքը։ Ամեն առավոտ ժամը 07։00-ին, երբ արթնանում ու մոտենում եմ պատուհանին՝ լսում եմ նրա բարձր ու վախենալու հռհռոցը, խելագար ժպիտը արտացոլվում է աչքերիս մեջ, ու ես սպիտակում եմ, ինչպես մեռելը, որ պատրաստ է դիտապաստ ընկնել ուղիղ դագաղի մեջ, առանց երկմտելու։ Իսկ ամեն կեսգիշեր լսում եմ, թե ինչպես է անվերջ գոռում նույն նախադասությունը․
– Ապրել՝ նշանակում է սովորել մեռնել։
Ունի որդիներ, որոնց կարգել է սպասավորներ ու պահապաններ։ Սևազգեստ, թզբեհով, սև ակնոցով։ Հարց լուծող, իրար հարցի մեջ գցող, ապե-մապե գոռացող։ Դանակը գրպաններում, գրպանները կարված, միախառնված մսի հետ, որպես չերգելու պեչատ։ Նրանք միշտ շրջում են։ Չնայած ունեն կայանատեղիներ՝ տաղավարներ, որոնք անվանել են բիսետկա։
Տարածված են, ստեղծել են ռասաներ, տարբերվում են բակերով, որոնց պաշտոնական և ավելի հոգեհարազատ անունը կնքել են մայլա։ Շատերը նրանց լավ տղաներ են անվանում, իսկ նրանք շատերին՝ եղո։ Շշուկներ են պտտվում, որ դա իրենց պարազիտ բառն է։ Շատ լավ տիրապետում են քուչի լեքսիկոնին, բազմապիսի հայհոյանքներին։ Ինչն ամենակարևորն է․ սովորող, քչից-շատից խելացի ու աշխատասեր մարդիկ, որ ապրում են, սակայն ոչ մի մարմնական և հոգեբանական կապ ու աղերս չունեն մայլեքի հետ՝ դոձիկ են, հիմար, լոխ վերջիվերջո։ Նրանք սիրում են քաղաքը, սակայն ըստ մեռնող ճշտի վերջին ասպետների՝ նրա մասը չեն կազմում, փթիր են, զոհաբերման պատրաստ ապրանք, միշտ և միշտ նույն ճշտությամբ։ Հա՝ մոռացա նշել, որ ծխում են։ Դե, դա չխախտվող ավանդույթ է։ Իսկ ինչի համար են ծխու՞մ, չիմացա այդպես էլ։ Շատերը իրենց սփոփում են, թե նյարդերն են հանգստացնում, շատերը զուտ կայֆ են ստանում, մյուսները՝ Քաղաքի կամակատարները, գնում են ինքնազոհաբերման հանուն բարգավաճման, և հոր, և որդու, և իրենց հոգու՝ այսպես․
Ծխել սիրածի համար։
Ծխել մայլա մուտք ունենալու համար։
Ծխել, որ քեզ բանի տեղ դնեն։
Ծխել, որովհետև տղեն պտի ծխի։
Ծխել, որովհետև քաղաքն ա ծխում, ապեր։
Ծխել ուղղակի։
Ծխել, որովհետև լոքշ ա։
Վառել սիգարետը ու սրանից-նրանից բամբասել։
Հանգցնել բիչոկն ու դիմացինին ձեռ առնել։
Թքել գետնին ու շվցնել։ Զամիչանյա անել։
Խաղալ, խաղալ։ Լավ տղա, լավ տղա, լավ տղա
խ
ա
ղ
ա
լ լըըըըըըըըըը լլլ։
***
Քաղաքը կուտի բոլորին։ Հիշե՛ք խոսքս։ Հավատացեք ինձ, դախերս։ Ինքը ձեր հետևից էլ կգա։
***
Քայլում եմ մայթերով գիշերային Բանգլադեշի։ Գարուն է։ Երկու շուն լկստվում են փողոցի մեջտեղում, առանց ամաչելու։ Միայն նրանք են, որ չեն ենթարկվում քաղաքի խստաբարո վարքականոնին։ Իրենք այս պատմության ամենալուսավոր տողերն են, որ պատահական հայտնվեցին։ Հա, ամուր են, իսկ մարդիկ սովոր են փլվելու։ Մի քանի մաս են լինում մարդիկ։ Ամեն օր։ Ամեն ժամ իրենք ուրիշ են, որովհետև ուրիշ է քաղաքը, որովհետև քաղաքն է այդպես ուզում։ Որովհետև անհատակնությունը խեղդելը շատ հաճախ ավելի ձեռնտու գործարք է, քան բողոքի ձայն բարձրացնելը։
«Միայն ուժեղներն են պահում իրենց եսը»,- ասված է մի ախմախ գրքում։ Որովհետև միայն ուժեղներն են պատրասատ կտրուկ, գուցե ցավոտ, բայց այնուամենայնիվ փոփոխությունների։ Ճակատագրական ու այլանդակ, արյունոտ դեգերումներով տապակվող այս իրականությունը շատ խղճուկ է ու տզրուկ միաժամանակ, ու կծու, ու ծանր, ու․․․ ու պըրծ։
Ես չեմ կարողանում նայել մորս ու հորս աչքերի մեջ, ու ասել, որ կուլ չեմ գնացել քաղաքին, որ ինքը ինձ չի խժռել, որ ես ուղղակի ցավում եմ եղածի համար, որ կյանքը անվերջ ընտրությունների շարան է ու կապ չունի բացարձակ կներվեմ, թե չէ, ես ներել եմ, հոգուս խորքում ներել եմ նրանց ինձ քաղաք բերելու համար։ Չեմ կարողանում ասել, որ նույն ծուռթաթ, յոթ տարեկան, անվերջ երազանքները ուսերիցս կախ գցած, գահընկեց եղած անթագ թագավորն եմ։
Վառում եմ սիգարետը սիգարետի հետևից։ Քայլում Անդրանիկի արձանի մոտով։ Ես՝ դոձիկ, հիմար, լոխ, ապուշ՝ փչում եմ ծուխը, մխում մինչև վերջ սիգարետի խեժը ու փչում լուսամփոփների ուղղությամբ։ Ես բարձրաձայն հռհռում եմ քաղաքի վրա, ինքն էլ ինձ վրա։ Մենք երկուսս էլ հաղթող ենք ճանաչում իրար, համբուրվում, որպես ընկերության նշան, որովհետև շատ խմբագրելու ու սրբագրելու բաց տեղեր կան մեր հոգիների մեջ, որովհետև ես վառում եմ սիգարետը, վերջին անգամ վառում, ծխում, ծխում, մխում մինչև վերջին մուխը, որ այլևս, գրողը տանի, այլևս մեռնելը չլինի անխուսափելի երազանք, որ այլևս, հետայսու կամ այս պահից չգրեմ բանաստեղծություններ ծառերի կործանման մասին։
