1
Նա նստում էր լոտոսի դիրքով, դեպի վեր պարզած ափերը դնում ծնկներին, բութն ու ցուցամատը իրար միացնում, փակում աչքերը և լիաթոք ներշնչումների ու արտաշնչումների հերթագայման միջոցով փորձում ձուլվել մայրաքաղաքի շնչառությանը։ Չորս վայրկյան նա խոր ներշնչում էր, տասնվեց վայրկյան օդը պահում թոքերում և ութ վայրկյանում սահուն արտաշնչում՝ քաղաքի գլխավերևում ծանրացած թունավոր ամպին միացնելով սեփական արտադրության ածխաթթուն։
Արդեն բավական ժամանակ էր, ինչ նա չէր կարողանում լսել իր հոգու ձայնը։ Քաղաքի աղմուկը թույլ չէր տալիս կենտրոնանալ որևէ բանի վրա։ Նա բարձրացնում էր հեռուստացույցի ձայնը, փորձում էր աղմուկը խլացնել երաժշտությամբ, բնության ձայներով ձայնասկավառակներ միացնում, բայց աղմուկը ծածկում էր երաժշտությունը, ալիքների ձայնը, անտառում ապրող թռչունների դայլայլը, գետակի քչքչոցը։ Նա փորձում էր փոխել ուշադրության շրջանակը, սահմանափակել այն բնակարանի պատերով, բաղդատում աղմուկը առանձին ձայների, փորձում կռահել դրանց աղբյուրը, ապա ընտրում պարբերաբար կրկնվող ու թույլ մի ձայն՝ փորձելով չկորցնել այն լսադաշտից։ Բոլոր մյուս ձայները փորձում էր ընկալել որպես կողմնակի խզզոցներ, որ խանգարում են լսել իր ընտրած ձայնը։ Համոզում էր իրեն, որ գոյություն ունի միայն իր ընտրած ձայնը, մինչև իսկապես էլ այդ ձայնը անորոշ աղմուկի մեջից սկսում էր լսվել առավել հստակ ու պարզորոշ։
Նա արթնանում էր վաղ առավոտյան, լույսը դեռ չբացված։ Ատամների, բերանի խոռոչի, քթի, միզապարկի ու աղիների մաքրումից հետո թարմացնող ցնցուղ էր ընդունում, հետո մոմի տրատակա էր անում, որին հետևում էին շնչառական վարժությունները, ապա ասանները։ Առավոտից երեկո նա փորձում էր հաշտվել աղմուկի հետ, ընդունել այն որպես տրված մի բան, որպես սրտի բաբախյուն ու ժամացույցի տկտկոց, որոնց վարժվում ես ու դադարում լսել։ Նա պախկվոցի էր խաղում աղմուկի հետ, խորամանկում ու փորձում հիմարացնել նրան, ասես աղմուկը կենդանի արարած լիներ՝ կանգնած իր և պայծառացման արանքում։
Նա փորձում էր փոխատեղել պատուհանի տակով հոսող պողոտան անտառի մեջով հոսող գետակի հետ։ Կամ լեռների արանքում ծփացող ծովի։ Մեքենաների աղմուկը լսել որպես անտառային թռչունների վաղորդյան դայլայլ, որպես խոնարհված ուռենու տակով հոսող գետակի քչքչոց, որպես ծովի ալիքների մեղմիկ բախյուն ժայռերին և լազուր երկնքում ճախրող ճայերի կռինչներ։ Առավոտվա կողմ, լույսը դեռ չբացված, պողոտայով սուրացող հատուկենտ մեքենաների ձայնը առանց հատուկ ներշնչման էլ կարելի էր ընկալել իբրև ալիքների ձայն, պատկերացնել՝ ոնց են գիշերվա մեջ ալիքները բախվում ափին ու հեռանում։ Նրան նույնիսկ հաջողվում էր երևակայել, որ ինքը մի փոքրիկ գլաքար է՝ ծովափին ընկած, որին չեն դիպչում ուրախությունն ու վիշտը և ոչ մի մարդկային ապրում, միայն երբեմն՝ ծովի ալիքները, որ ինչ-որ ժամանակ իրեն նետել են ափ։ Ժամանակ առ ժամանակ նա իրեն նույնացնում էր ծովի հետ՝ հզոր ու խաղաղ օվկիանի, որի արևափայլ, հարթ մակերեսը երբեմն կնճռոտում է քամին, իսկ ծոցում դանդաղ ու համբերատարորեն հղկվում են գլաքարերը։ Բայց ցերեկը իսկական փոթորիկ էր սկսվում, և չնայած աղմուկով արգելակող, շչացող, ցմփցմփացող այդ զարհուրելի մետաղյա արարածների փնչոցներն ու ճռնչյունները կարող էին ընկալվել որպես տարաշխարհիկ թռչունների ու կենդանիների ձայներ, դրանք ամենևին չէին նպաստում մկանների թուլացմանը, ինչպես բնության ձայներն են անում, դրանք տագնապ ու սրտխփոց էին հարուցում։
Նա հաճախ հարցնում էր իրեն՝ արդյոք անտառի բնակիչների համար անտառային ձայները կարո՞ղ են ռելաքսացիայի աղբյուր լինել և արդյոք դրանք չե՞ն արագացնում նրանց սրտի աշխատանքն ու տագնապահար անում նրանց։ Մեզ՝ վաղնջական ժամանակներում ծովից դուրս եկածներիս ու անտառից անվերադարձ հեռացածներիս համար չէ՞ միայն, որ բնության ձայները կորցրած հանգստության իմաստն ունեն, և արդյո՞ք այդ իմաստը կեղծ չէ՝ պայմանավորված զուտ անդարձ կորցրածի կարոտախտով։ Կամ երբեք չունեցածի։ Քանզի ի՞նչ է կարոտախտը, եթե ոչ կարոտը անցյալում մնացած երազանքի հանդեպ, կարոտը բաց թողած հնարավորությունների հանդեպ, որոնք վերհիշելը անբացատրելի հաճույք է պատճառում՝ պայմանավորված ոչ այնքան նրանով, որ մեզ հնարավորություն է եղել տրված, որքան նրանով, որ մենք բաց ենք թողել այն։ Կարոտը ոչ թե մարդկանց, առարկաների ու իրադարձությունների հանդեպ, այլ նրանց ուղեկցած մանրուքների ու հանգամանքների՝ երբեմն զուրկ որևէ իմաստից ու կատարելապես անպետք։ Եթե ախտ և հիվանդություն է այն զգացումը, որ արտահայտվում է կարոտախտ բառով, ապա ոչ ավելի, քան թեթև մրսածությունը, որ ավելի շատ առիթ է վաղ աշնան առավոտյան անկողնում, վերմակի տակ ծուլության մատնվելու։
Նա սիրում էր պառկել անկողնում ու նայել առաստաղին։ Մաքուր, արդուկած, արևի հոտ շնչած անկողնում, բժշկի այցելությանը սպասող հիվանդի պես։ Նա սիրում էր ծանրաբեռնել անկողինը գրքերով, անկողնում պառկած հեռուստացույց դիտել, թեյ խմել, հաց ուտել։ Անկողնում պառկած՝ նա սիրում էր անգամ հյուրեր ընդունել, չնայած հյուրասեր չէր և միշտ տհաճությամբ էր մտածում հնարավոր հյուրերի մասին։ Բայց այդ ժամանակ հյուրերն ասես դադարում էին հյուր լինել, վերածվում էին հիվանդին տեսության եկած այցելուի։ Եվ թեպետ անկողնում ապրելու երջանկությունը ներանձնական էր ու լիակատար լինելու համար կիսվելու կարիք չուներ, բայց վաղ աշնան արդեն մի քիչ ցրտած առավոտներին նա հաճույքով էր մտածում ուրիշի մարմնի ջերմության մասին։ Կարոտախտով, որ մաշում էր հոգին, բայց՝ զգուշորեն ու քնքշանքով, ինչպես ծովն է մաշում գլաքարի անհարթությունները։
2
Յոգայով հետաքրքրությունը կապված էր մի տղամարդու հետ։ Ամեն բան նրա կյանքում կապված էր որևէ տղամարդու հետ։ Վաղ պատանեկության տարիներին, երբ կիրքը ելք է որոնում ու, թվում է, անսպառ է, պատահել էր, որ աղջիկների սիրահարվեր։ Նա հիշում էր՝ ինչպես էր մանկության ընկերուհուն սովորեցնում համբուրվել, հիշում էր՝ ինչպես երկուսով ցայվում էին ցնցուղի տակ՝ լկստվելով ու կատակով ձեռ գցելով իրար, դիպչում իրար մերկ մարմիններով։ Նա հիշում էր իր սիրած աղջկան նավակի մեջ՝ արևն աչքերում, ատամների վրա, ու հիշում էր, որ իրեն թվում էր՝ ինքն է այդ աղջիկը։
Բայց տղամարդկանց յուրահատուկ դեր էր վերապահված նրա կյանքում։ Տղամարդիկ ասես ճակատագրի սուրհանդակները լինեին, նրանք գալիս էին ու գնում՝ հիմնովին փոխելով իր կյանքի հունը։ Նրան հետաքրքրում ու հրապուրում էր ոչ այնքան տղամարդը, որքան փոփոխությունները, որ անխուսափելիորեն հետևելու էին նրա հայտնությանը։ Տղամարդը նրա համար ճանապարհորդ վաճառական էր, որ գեղեցիկ, տարօրինակ, չտեսնված ապրանքներ էր բերում իրեն անհայտ երկրներից։ Ու երբ տղամարդը զարմանահրաշ պատմություններ էր պատմում այդ երկրներից, երբ կրծքավանդակի խորքում խլրտոց էր զգում, նա չէր հարցնում իրեն՝ ինչպիսին կլինի այս տղամարդու սերը՝ բուռն ու կարճատև՞, թե՞ հանդարտ ու երկար, ինչպիսի՞ երեխաներ կծնվեն նրանից, արդյոք լավ կսովորե՞ն դպրոցում, արդյոք ընդունակ ու գեղեցկատես կլինե՞ն, տղամարդը կնվիրի՞ իրեն բարեկեցիկ կյանք, հավատարիմ կլինի՞ մինչև վերջ, թե՞ կլքի երիտասարդության պես ու երիտասարդության հետ։ Նա գիտեր, որ աշխարհում ոչ մի մնայուն բան չկա. ինչպիսին էլ լինի սերը, այն անցնում է, անցնում է ամեն բան և եթե ինչ-որ բան մնում է, ապա միայն հետքը։ Ինչպիսի՞ն կլինի հետքը՝ դա էր նրան մտահոգում։ Ինչպիսի՞ն կլինի ինքը բաժանումից հետո։ Եվ ո՞վ կլինի։
Հազիվ հանդիպած՝ նա արդեն երազում էր բաժանման մասին։ Նրա սիրտը անկուշտ վամպիրի նման նորանոր փոփոխություններ էր ուզում՝ ինքնության անդադար թարմացում։ Շատ կզարմային տղամարդիկ, եթե իմանային՝ ինչ դերակատարում են ունեցել նրա կյանքում։ Սովորաբար նրանք հեռանում էին նրա կյանքից չհասկացած ու չհասկացված, անժամանակ ընդհատված հաճույքի չպարպված մնացորդով, թալանվածության և մեղավորության անդուր զգացողությամբ, ասես ոչ թե հեռանում էին, այլ հեռացվում։ Տղամարդիկ մղում էին նրան նոր հորիզոններ անկախ իրենց կամքից ու գիտությունից՝ հաճախ խոչընդոտելով և ոչ թե օգնելով, և հիմնականում դժվար, գրեթե անհնար էր լինում հայտնաբերել այն կապը, որ կար տվյալ տղամարդու ու նոր ինքնության միջև։
Տղամարդը, ում հետ կապված էր իր կյանքի այս վերջին շրջադարձը, գուրու չէր։ Իր տղամարդկանցից յուրաքանչյուրին բնութագրելիս կարող էր ասել, թե հատկապես որ հատկանիշների համար էր նրանց առանձնացրել տղամարդկային բազմությունից, բայց այդ տղամարդու մեջ այդպիսի հատկանիշ չկար։ Այդ տղամարդն ասես ընդհանրապես զուրկ լիներ որևէ հատկանիշից։ Նա այդպես էլ չկարողացավ իմանալ այդ տղամարդու ցանկությունները, միգուցե որովհետև տղամարդը վարպետորեն թաքցնում էր դրանք, միգուցե որովհետև չուներ այդպիսիք։ Հնարավոր է՝ չափազանց մեծ էր տարվածությունը նրանով, և դա թույլ չէր տալիս թափանցել նրա հոգու խորքը, հնարավոր է՝ նրա հոգին ընդհանրապես խորք չուներ։ Միգուցե նրա ամբողջ գաղտնիքը մակերեսի՞ մեջ էր։
Տղամարդը երբեք չէր խոսում զգացմունքներից։ Երբեմն նա իրեն այնպես էր պահում, որ կարող էր մտածել՝ թանկ է նրա համար, իսկ երբեմն չէր նկատում իր ներկայությունը։ Նա հասկանում էր, որ տղամարդը խաղում է իր հետ, գայթակղում այնպես, ինչպես կանայք են սովորաբար գայթակղում տղամարդկանց, բայց դա նրան չէր վանում, հակառակը՝ բորբոքում էր։ Արդյոք խաղը, որ գայթակղելու ցանկության արտահայտությունն էր, չէ՞ր վկայում, որ նա ցանկանում է նույնպիսի կախվածության մեջ գցել իրեն, ինչպիսի կախվածության մեջ հայտնվել է ինքը։ Արդյոք գերելով նա չէ՞ր ցանկանում ազատել ինքնիրեն գերությունից։
Տղամարդն անընդհատ պլստում էր ու սպրդում։ Ամեն անգամ, երբ նրան թվում էր, թե ամուր գրկել է տղամարդուն, պարզվում էր, որ ինքն իրեն է գրկել։ Այդ պատճառով էր, որ թեպետ իր հոգու բոլոր բջիջներով ցանկանում էր տղամարդու կողքին լինել, երջանկությունը հնարավոր էր միայն տղամարդու բացակայությամբ։ Մենակության մեջ, երբ պատկերացնում էր իրեն տղամարդու գրկում կծկված, տղամարդը անզոր էր պղտորել իրենց երջանկությունը, նա բաց էր ու խոցելի, թոթափած ծանր զրահները, վայր դրած զենքերը, հանձնված, նվաճված…
Նա քիչ էր հանդիպել տղամարդուն իրականում և շատ՝ երազներում։ Ճիշտ է՝ երազների միջոցով շատ բան կարելի է իմանալ, բայց արդյո՞ք սեփական երազում հնարավոր է ճանաչել ուրիշին։ Չէ՞ որ երազներն ավելի շատ մեզ մեր մասին են պատմում։ Նա մանրակրկիտ կերպով գրանցում ու վերլուծում էր իր երազները՝ հասկանալու համար, թե ինքն ինչ է ուզում։ Նա խճճվում էր իր ցանկությունների մեջ, ասես դրանք իրենը չլինեին, այլ տղամարդունը։ Եթե հնարավոր լիներ հայտնվել տղամարդու երազներում, կկարողանար գլուխ հանել տղամարդու ցանկություններից։ Երբ մնում էր գիշերելու տղամարդու հետ, բաց չէր թողնում նրա երազների մեջ սողոսկելու առիթը։ Նա զսպում էր քնելու ցանկությունը, և երբ դանդաղում էր տղամարդու շնչառությունը, նա սկսում էր շնչել տղամարդուն համաձայն, ուշադիր նայում էր փակ կոպերին ու փորձում թափանցել ներս։ Նա պատկերացնում էր տղամարդու երազների աշխարհը բեմի տեսքով, և իրեն՝ կուլիսներում թաքնված, ներկայացմանը գաղտագողի հետևելիս։ Սրտի զարկերն արագանում էին այն մտքից, որ հիմա կարող է իր մուտքը լինել, որ հիմա ինքը կարող է ներխուժել վառ լուսավորված բեմ։ Միտքը, որ միաժամանակ կարող է լինել իր դերակատարն ու իր հանդիսատեսը, սուր զգացողություն էր պարգևում։ Նրա սիրտը թուլանում էր հուզմունքից, սպասումից ու վախից, որ ուր որ է կհանդիպի իրեն։ Ինչպիսի՞ դեր է վստահված իրեն՝ գլխավո՞ր, երկրորդակա՞ն, երրորդակա՞ն։ Միգուցե ինքը միայն մասսայական տեսարաններում է ներգրավված, միգուցե ընդամենը մեկ անգամ է բեմ դուրս գալիս և ընդամենը մի ռեպլիկի համար։ Իսկ միգուցե ինքը ընդհանրապես բեմ դուրս չի գալիս, այլ, ասենք, դիմահարդարն է կամ դերձակը, ռեկվիզիտորը կամ բեմական բանվորը։ Ու նա պատկերացնում էր, թե ինչպես է ետնաբեմում հարցուփորձ անում իր մասին, ինչպես է վախվորած թակում ու բացում սենյակների դռները ու, իրեն չգտնելով, ներողություն խնդրելով, փակում։ Նրա սիրտը ուժգին տրոփում էր ինքն իրեն հանդիպելու և չհանդիպելու հավասար հավանականությունից։
Հաճախ սիրո էության մասին մտորելիս նա հարցնում էր իրեն՝ արդյո՞ք սերը ուրիշ մեկի հանդեպ ընդամենը շղարշ չէ, որի տակ հմտորեն թաքնվում է արատավոր ու արգելված սերը ինքդ քո հանդեպ։ Սիրած էակի աչքերի մեջ արտացոլվող հոգի՞ն է արդյոք մեզ հրապուրում, թե՞ այդ աչքերում արտացոլվող մեր կերպարանքն է կախարդում մեզ։
Տղամարդու երազների աշխարհը նման էր անառիկ ամրոցի՝ մշտարթուն զինվորներով։ Առավոտյան, երբ նա սկսում էր պատմել իր երազները, տղամարդն անառողջ վրդովմունքով, անհասկանալի վիրավորվածությամբ, անհասցե դժգոհությամբ ասում էր, որ ինքը երազներ չի տեսնում։ Գուցե կարծում էր, որ երազի դիմաց նա մտադիր է իրենից երազ կորզել։ Իսկ գուցե զգում էր իր երազների ամրոց թափանցելու լրտեսական փորձերը։ Հնարավոր է՝ այդ ամրոցն այնքան անառիկ էր, որ տղամարդն անգամ չէր կարող թափանցել ներս։ Հնարավոր է՝ այդչափ անառիկ էր նկարագրում այն, որպեսզի ավազակներին դատապարտված թվա ներս սողոսկելու երազանքը։
Մի անգամ այնուամենայնիվ արթնացավ բեմի վրա։ Արթնացավ տղամարդու ձայնից, որ իր ականջախեցու մեջ շշնջում էր.
– Չլքես ինձ, խնդրում եմ, երբեք չլքես…
Տղամարդը գրկել էր իրեն հետևից և սեղմում էր իրեն, բայց ոչ տիրաբար, այլ պաշտպանություն խնդրող երեխայի պես։ Նա աղիողորմ էր խնդրում, ասես պատուհանի տակ կլանչող շան ձագ լիներ։ Նա այդ պահին այն փոքրիկ, անպաշտպան տղան էր, որի կերպարը ապրում է բոլոր կանանց հոգում։ Տղամարդը ոչ թե իրեն, այլ իր մեջ ննջող մայրական բնազդին էր դիմում, որ զարթնել, շոյում էր տղամարդու գլուխը մայրաբար, ասում.
– Քնիր, ամեն ինչ լավ կլինի։
Առավոտյան, երբ սովորականի պես պատրաստվում էր տղամարդուն պատմել իր երազները, կարկամեց։ Երա՞զ էր արդյոք։ Ի՞ր երազն էր, թե՞ տղամարդու։ Ո՞ւմ երազում էր արթնացել ինքը։ Արդյո՞ք երազները լինում են այդպես ճակատային։ Տղամարդը իրեն չէր պահում սիրո խոստովանություն արածի պես, ոչ մի անզգույշ շարժումով չմատնեց ոչինչ։ Իսկ գուցե մատնելու բան չկար։ Գուցե նա չար կատակ էր արել և իր համար երազ էր հորինել՝ իր երազած երազը՝ այն երազը, որտեղ ինքը վերջապես կանգնել էր դեմ առ դեմ իր ցանկությանը։ Նա իրեն բռնված էր զգում ու ծանակված, և երբ հեռանում էր տղամարդու տնից ու տղամարդուց, լռություն էր իջել ներսում, ոչ մի շշուկ չկար։ Նա հեռանում էր, հոգու վրա՝ լռության հետքը։
Նա կարոտախտով էր հիշում իր հեռանալը։ Հիշում էր աստիճանները, որոնցով իջնում էր, հիշում էր՝ ինչ գույնի էր օդը, փողոցի ձայները, որ գալիս էին շատ հեռվից ու գնալով խլանում, մինչև բոլորովին լռեցին, և փողոցի աղմուկին փոխարինած լռության մեջ հանկարծ սկսեց լսվել մի տարօրինակ զնգոց, որ քիչ-քիչ դարձավ ավելի պարզորոշ։ Ասես հազարավոր եկեղեցիների համաժամանակյա զանգերից հյուսված մի բարակ թել լիներ, որ մերթ ընդ մերթ ընդհատվում էր, հանկարծ իսպառ կորչում, ու մեկ էլ նորից էր հայտնվում՝ ուժեղացած, հուժկու… Թվում էր՝ տիեզերքի բոլոր աստղերի ու մոլորակների շարժման ձայնն էր, որ հանկարծ սկսեց լսել։ Թվում էր՝ տիեզերքն իր մեջ է, իր ներսում։ Հետո պիտի իմանար, որ այդ օրն իրեն հաջողվել էր լսել իր հոգու ձայնը՝ բան, որ տրվում է երկարատև ու համառ վարժանքներից հետո։
Էական չէր ոչինչ, ինչ եղել էր, նա չէր հիշում ոչ տղամարդու գրկում լինելու երջանկությունը, ոչ ցավը։ Տղամարդուց նա պահպանել էր միայն հետքը՝ լռությունը, որի մեջ պարզ ու զրնգուն հնչում էր իր հոգին։ Ճիշտ է՝ հետագայում, երբ սկսեց զբաղվել յոգայով, այլևս երբեք չկարողացավ այդքան բարձր ու պարզ լսել հոգու ձայնը, ինչպես այն օրը՝ տղամարդուց հեռանալիս։ Այդպես վաղ պատանեկության տարիներին մատների պատահական հպումով նա ունեցավ իր կյանքի առաջին ու ամենահզոր օրգազմը։ Չգիտեր՝ ինչ է կատարվում իր հետ, չգիտեր անգամ, որ այնտեղ, ոտքերի արանքում այլ անցք կա, բացի իր իմացած երկուսից, և վախի, անհայտի, ամոթի ու հաճույքի խառնուրդն էր գուցե, որ այդ օրգազմը իր ուժգնությամբ եղավ անգերազանցելի։ Նրա հետագա կյանքը գիտակցված փորձեր էին կրկնելու այն, ինչ եղավ այդ օրը պատահաբար, բայց ոչ տղամարդկանց հետ, ոչ կանանց, ոչ էլ անգամ ինքն իր հետ նա այլևս երբեք չկարողացավ մոտենալ այդ արդյունքին։ Նույնն էր հոգու ձայնի դեպքում։ Վարժությունների արդյունքում առավել հզորանալու փոխարեն այդ ձայնը գնալով բարակում ու նրբանում էր՝ պատրաստ ամեն պահի կտրվել։ Իսկ վերջին շրջանում ուժգնացած աղմուկը լրիվ խլացրել էր այն։
Նրան թվում էր, որ տղամարդու հետքը սկսել է ջնջվել իր հոգու վրայից։ Դրա համար էլ ավելի շատ ժամանակ էր տրամադրում հուշերին։ Նա փորձում էր թարմացնել տղամարդու հետքը։ Բայց հնարավոր չէր հիշել մեկին ու չհիշել մյուսներին։ Յուրաքանչյուրը մյուսի սկիզբն էր ու շարունակությունը՝ ինչպես օղակը շղթայում։
Նա անսահման գուրգուրանքով ու կարոտով էր հիշում իր տղամարդկանցից յուրաքանչյուրին՝ այն պահերին, իհարկե, երբ դադարում էր մոռանալ։ Միգուցե հենց մոռանալու հատկության շնորհիվ էր նա կարողանում այդպես կարոտով ու գուրգուրանքով հիշել, չէ՞ որ ամեն անգամ, երբ նրան հաջողվում էր հիշողության մեջ վերականգնել որևէ մեկի կերպարը, դա նմանվում էր հարյուրամյակներ առաջ խորտակված նավ հայտնաբերելուն։ Իր տղամարդկանց հիշելուց նա ստանում էր այն հնագիտական հաճույքը, որը ուրիշները ստանում են մեռած քաղաքակրթությունների մշակույթի նմուշները դիտելուց։
Նա նստում էր ծալապատիկ ու, թեթևակի ճոճվելով, սկսում էր հիշել։ Յուրաքանչյուրին նմանեցնում էր մի երանգի, մի ելևէջի, մի բույրի, մի ծաղկի և պատկերացնում, որ իր ճաշասեղանին դրված ծաղկամանի մեջ հավաքված են բոլոր այդ ծաղիկները և իր սենյակը լցնում են բույրով, գույներով ու երաժշտությամբ։ Նա խոր շնչում էր և արտաշնչում՝ աշխատելով անել այնպես, որ ներշնչումը փոխվի արտաշնչման և հակառակը, ու սկսում էր թեթևակի ճոճվել։ Արդյունքը այնպես ցնցող էր լինում, որ մինչև իսկ ծաղկամանի միջի ջրի մեղմ նեխահոտն էր առնում։
Ձերբազատվելով կանխակալ կախվածություններից՝ բոլոր տղամարդկանց նա հիշում էր հավասար խանդաղատանքով և հետին թվով օժտում էր նրանց հատկություններով, որ նրանք չունեին։ Միգուցե համահարթեցմամբ ցանկանում էր ոչ այնքան բարձրացնել ցածրերին, որքան նսեմացնել հրաշալիների ու առաքինիների՝ առավել բախտորոշ դերն իր կյանքում։ Չի բացառվում, որ չափազանցություն կար նաև տղամարդկանց մասին դատողություններում։ Նկարագրելով նրանց որպես բախտի սուրհանդակներ ու ճակատագրական էակներ, որպես յուրատեսակ մուսաներ՝ արդյոք չէ՞ր ցանկանում վերագրել տղամարդկանց հատկանիշներ, որ ավանդաբար վերագրվում են կանանց։ Արդյոք պարզապես չէ՞ր փոխատեղում տղամարդուն ու կնոջը, իրեն տղամարդու տեղ դնում, իսկ տղամարդկանց՝ կանանց։ Մի՞թե դա փորձ չէր կնոջն օժտել սեփական անձով ու սիրելու կարողությամբ, և արդյոք այդ ցանկությունը չէ՞ր մատնում, որ ինքն իրականում տղամարդ է։
Նա հաճախ էր մտածում, որ կանայք իրականում ծպտյալ տղամարդիկ են, իսկ տղամարդիկ՝ ծպտյալ կանայք։ Ասես պաշտպանվելու համար մեզ անհրաժեշտ էր եղել ընտրել մի դիմակ, որ ներկայացնում է նրա հակառակը, ինչ մենք ենք։ Բայց ի՞նչ է նշանակում իրականում, որտե՞ղ է իրականումը, ո՞րն է իրականը, կա՞ արդյոք այդպիսին։ Եվ արդյոք այն, ինչ մենք փորձում ենք շղարշել, ինքնին մի շղա՞րշ չէ, որ կոչված է թաքցնելու ամենախոցելին։ Եվ ի՞նչ է կինը, և ի՞նչ է տղամարդը։ Արդյոք պայմանական չէ այդ բաժանումը։ Նա այնքան երկար էր մտածում, մինչև կարիք էր ունենում նայել իր մարմնին իր սեռը վերհիշելու համար։
Նա գիտեր, որ կյանքն ավարտվում է այնտեղ, որտեղ վերանում են հետքերը։ Գիտեր, որ ապրելու համար իրեն հետքեր են պետք՝ նոր տղամարդկանց նոր հետքեր։ Բայց յոգայով զբաղվելու ցանկությունը վերացրել էր բոլոր ցանկությունները, որպեսզի մի օր ինքն էլ մարի՝ թողնելով միայն մեկ ցանկություն՝ անվերջանալի, ոչնչով չընդհատվող խաղաղության՝ այլևայլ իմաստային նրբերանգներից զուրկ, մաքուր մահվան ցանկությունը։
2007, 2015 թթ.
«Չի վաճառվում» գրքից
