Գրիգոր Գրիգորյան/Քաչալ հայրենասիրություն

Առավոտյան շուտ զարթնեցի ու սովորության համաձայն դիմեցի արհեստական բանականության ծնունդ «Ալիսային»․ 

— Ալիսա՛, վկլյուչի ուտրեննեյե շոու։ 

— Դոբռըյե ուտռո վսեմ լիսիմ․ սպեցիալնը դլյա վաս գռուպա «Արիա»՝ «Յա սվաբոդեն»։

«Էս շան աղջիկը ոնց էլ գիտի, որ գլխիս համարյա մազ չի մնացել»․ սանրը ձեռքիս մտածեցի ես ու սկսեցի ավելի համառորեն սանրել չեղած մազերս։ Շատ նեղվեցի, որ նույնիսկ մազաթափությունս հսկողության տակ է, և ինչ-որ «ատյաններում» մազարմատներիս ոչ լիարժեք սնուցման մասին տեղեկություններ ունեն։ Ջղայնությունից չնախաճաշեցի, արագորեն հագա շորերս ու առանց կնոջս համբուրելու դուրս եկա բնակարանից։

Նստելով վերելակ՝ պատրաստվեցի 9-ից 1-ին հարկ տանող ճանապարհի տհաճ կանգառներին, որոնց հետ բախվում էի ամեն Աստծու առավոտ։ 6-ում վերելակը կանգնեց, աղբահավաք Բուբուլն էր։ Այն, որ Բուբուլն ինձ չբարևեց՝ նորություն չէր, բայց որ Բուբուլն իր փոքրիկ գլուխը «շուշա թրաշ» էր արել՝ ինձ բավականին զարմացրեց։ Նույնիսկ ներքուստ զվարճացա, Վահագն Գրիգորյանի ասածն անցավ մտքովս՝ ճաղատներն ընդհանուր առմամբ օգտակար են, հեչ որ չէ՝ լույս են տալիս մթության մեջ։ Արդեն ուզում էի մի կատակ անել Բուբուլի քաչալի մասով, մեկ էլ վերելակը կանգնեց 2-րդ հարկում։ 2-րդ հարկից վերելակ կանչողները մի ուրիշ կատեգորիա են, վստահ եմ, որ նրանք հատուկ են դա անում՝ ինքնահաստատվելու ու կյանքում սեփական եսն ավելի կարևորելու համար։ Կին էր, միջին տարիքի, մի քանի անգամ տեսել էի բակում։

— Բարի լույս Ձեզ, — արագորեն Բուբուլից առաջ ընկա, սակայն էս հարցում Բուբուլի հետ մրցակցությունն առհասարակ հիմարություն էր, միշտ հաղթող դուրս կգաս։

Կինը, որի գլխին տարօրինակ գլխաշոր էր ամառային լուսաբացի համար, ոչ միայն բարևս չառավ, այլ նույնիսկ իմ կողմ չնայեց։ Թեթևակի թեքվեց Բուբուլի ուղղությամբ ու մեղմիկ ասաց․

— Ինչպե՞ս եք, Լուսիկը ո՞նց ա։

— Լավ, շա՛տ լավ, — ժպտալով պատասխանեց Բուբուլը՝ շոյելով իր լերկ գլուխը։

Անհարմար դրությունս փրկեց վերելակի դռների աղմկոտ բացվելը, և ես դուրս թռա երկաթյա տուփից՝ անիծելով այն օրը, երբ ոտք դրի անաղուհաց մարդկանցով բնակեցված այս դժգույն շենքը։ Փորձելով մոռանալ «Ալիսային», Բուբուլին ու մանավանդ տարօրինակ գլխաշորով կնոջը՝ փողոցից մի էլեկտրական ինքնագլոր գտա ու շտապեցի դեպի «Բարեկամության» մետրո։ Ամբողջ ճանապարհին ինքս ինձ հետ կռիվ էի անում, ամեն անգամ որոշում էի տնից ոտքով իջնել, խուսափել անտակտ հարևաններից, բայց ամեն անգամ․․․ Հասել էի համարյա Դավթաշենի կամուրջ, երբ 2 անլվա շուն՝ ամբողջությամբ մազաթափ, հարձակվեցին ինքնագլորի վրա։ Ես առավելագույնս ավելացրի արագությունս, բայց քաչալ շան թուլեքն ավելի ջանասիրաբար էին հաչում հետևիցս։ Սրտիս զարկերը զգում էի, վախն արդեն իջել էր ծնկներիս մոտ, երբ սրանք դադարեցին վազել։ Այս քաղաքի ոչ մարդիկ են մի բան, ոչ էլ շները, մի խաղաղ առավոտ կար, դա էլ արդեն վաղուց կորցրել է իր խաղաղությունը։

Մոտենում էի մետրոյի կայարանին, երբ դիմացի մայթին նկատեցի մի քանի հոգանոց ընդվզման ակցիա։ 4-5 մարդ, բոլորը մերկ ու ճաղատ, ոչ մեծ պաստառներ վեր պարզած՝ քայլում էին ու ինչ-որ կոչեր անում․ «Ազատությո՛ւն քաղբանտարկյալներին․․․», «Վե՛րջ հալածանքներին․․․»։ Մի պահ կանգնեցի, նկարեցի հեռախոսով, մտածեցի գորընկերներիս ցույց կտամ, լավ կծիծաղենք միասին։ Մտա կայարան, ժետոնը գցեցի, կանգնեցի շարժասանդուղքին ու հանեցի գիրքս։ Կարդում-կարդում եմ, բայց կարդացածիսց բան չեմ հասկանում, մտքերս չեն կենտրոնանում գրքի վրա, ամբողջ ուշադրոթյունս փորձում եմ սևեռել գրքին, սակայն զգում եմ, որ բոլորն ինձ են խեթ-խեթ նայում։ Ես համառ եմ, չեմ կտրում հայացքս գրքից, ինքս ինձ համոզում եմ, որ պիտի կարդամ, թող ինչքան ուզում են նայեն։ «Էլ ոնց կլինի, գիրք կռծող․․․», «Սուտի ինծիլիգենտ» «Փռչոտ․․․»․․․ Վերջին լսածս ստիպեց ամեն դեպքում հայացքս կտրել գրքից ու նայել կողքերս։ Բոլորը պլշած աչքերով ինձ էին նայում, ես քայլում էի արանքներով և նոր նկատեցի, որ տղա-աղջիկ, կին ու երեխա, բոլորն անխտիր ճաղատ են։ Կային մի քանի ջահել աղջիկներ, որոնք ինչ-որ զուգագուլպա էին քաշել գլխներին, բայց ամբողջ Բարեկամության կայարանում միայն ես էի մազերով (թեկուզ ոչ մեծաքանակ), ոչ գլխարկ ունեի, ոչ «չուլկի»՝ քաշած գլխիս։ Աչքերս ծակում էր այդ համատարած լերկությունից, և ես կրկին բացեցի գիրքն ու այս անգամ գլուխս բառացիորեն մտցրի գրքի մեջ։

Գրքի հետևում թաքնված էլ անցա Հանրապետության հրապարակից դեպի մեր գրասենյակ տանող ոչ երկար ճանապարհը։ Հասա գրասենյակ թե չէ՝ փակեցի գիրքս, խոր շունչ քաշեցի ու իքնս ինձ քաջալերերով՝ մտա մեր բաժին։

— Բարի լույս բոլորին։

Ձայն չկա։ Մարդիկ կային, բայց ձայն չկար։ Ուզում էի մի անգամ էլ, բայց ավելի խիստ տոնով, կրկնել «Բարի լույսս», մեկ էլ աչքս ընկավ Լյութոյի փայլող «ճպլին»։ Կողքին կանգնած էր Հարութը՝ ձմեռային գլխարկը գլխին։ Հեռվում նստած Կարինան թունոտ հայացքով ինձ էր նայում՝ ուղղելով գլխին քաշած զոլավոր զուգագուլպան։ Այն պահին, երբ ուզում էի ամեն դեպքում կրկնել «Բարի լույսս» ու անհարմար դրությունը ցրելու համար ցույց տալ Բարեկամության կայարանի մոտ տեսած «տկլոր քաչալների ակցիայի» նկարները՝ սենյակ մտան Ռիտան ու Լիդա Արամովնան՝ երկուսն էլ ամբողջությամբ սափրած գլուխներով, առանց որևէ գլխարկի կամ «չուլկիի»։ Հասնելով ինձ՝ նրանք դանդաղեցրին քայլերն ու զզվանք արտահայտող հայացքով սկսեցին զննել ինձ՝ ոտքից գլուխ․ զննում էին ավելի շատ գլուխս, քան ոտքերս։ Տեսնելով տիկին Լիդայի ճերմակաթույր գանգը՝ ես արագորեն փոխեցի բարիլույսս կրկնելու անհեթեթ որոշումս, լուռ անցա սեղանիս մոտ, նստեցի աթոռին ու միացրի համակարգիչը։ Անմազ գոծընկերներս խմբվեցին մի անկյունում, ու ակամայից ես սկսեցի լսել նրանց կողմից եկող տարատեսակ արտահայտությունները․ «Մի ժամ հերթ եմ կանգնել վարսավիրանոցում․․․», «12:00 նիստը սկսվում ա, բոլորս հավաքվում ենք դատարանի դիմաց․․․», «Ես իմ մաշինկով էլ քաչալացրի ինձ, հետո՝ կնգաս, հետո՝ էրեխեքիս, հետո քենիս էկավ ամբողջ ընտանիքով․․․», «Պլակատը մոտս ա՝ մենք բոլորս քաչալ ենք, մենք բոլորս քաղբանտարկյալ ենք․․․», «Ներսից ասում են՝ 2 ամիս փակելու են, հետո էլ փորձելու են մի գործ կարեն վրեն ու երկա՜ր նստացնեն․․․»։ Չդիմացա, նյարդերս արդեն տեղի էին տալիս․ «Մեկ ա ես քաղաքականությամբ չե՛մ հետաքրքրվելու, ոչ մի լրատվական կայք չե՛մ բացելու, — մտմտացի ինքս ինձ, — որ թուրքը տունս էլ մտնի՝ ես խելոք իմ գործն եմ անելու, ոչ մի բանի չեմ խառնվելու»։ Հագա ականջակալներս ու կտրվելով աշխարհից՝ սկսեցի լուռումունջ գործ անել։ 

Գրասենյակում երկար մնացի, հատուկ ձգում էի, ուզում էի մութն ընկնի, որ փողոցներում քիչ մարդ լիներ ու հանգիստ, առանց որևէ վտանգավոր միջադեպերի տուն հասնեմ։ Հաջողված մոդելը կարծես թե աշխատեց և 10-ի կողմերը մտա տուն։ Կինս բաղնիքում էր, իսկ փոքրիկս մուշ-մուշ քնած էր։ Մոտեցա որ համբուրեմ՝ աչքերս թռան ճակատիս․․․

— Ա՛յ մարդ, էս ո՞ւր ես, — կինս կանգնած էր հետևում՝ կիսամթի մեջ։

— Էրեխուն ինչի՞ ես քաչալացրել, — հարցին հարցով հանդիմանեցի ես։

— Դե շոգ ա, մեղք ա էդ մազերով․․․

Պատրաստվում էի արդեն կռիվ սկսել, մեկ էլ տեսնեմ գլխին սրբիչ է փաթաթած։ Վախը պատեց մարմինս, ստամոքսս կծկվեց անհանգստությունից։ Առանց որևէ հարցի ու պարզաբանման անցա ննջասենյակ, արագորեն հանեցի հագուստս ու մտա տեղաշորի տակ։ Տարօրինակ է, բայց պառկելս ու քնելս մեկ եղավ։

Առավոտ իմ ժամին զարթնեցի՝ թարմ, աշխույժ, տարօրինակ զվարթ տրամադրույամբ։

— Ալիսա՛, ա՛յ շան աղջիկ, վկլյուչի ուտրեննեյե շոու։

— Պռիվեստվույու իզա վսեխ սիլ։ Դոբռըյե ուտռո վսեմ պատրիոտամ, սպեցիալնը դլյա վաս պեսնյա «Ստռանա դուռակով»։

— Էս ուրիշ, ա՛յ բալամ, պատրիոտի՜, թե չէ քաչալները որ մեղքս էին։

Տրամադրությունս այնքան լավացավ, որ նախաճաշեցի՝ նոր դուրս եկա տնից։ Օրը ոչ միայն հաջող էր սկսվել, այլ նաև այնքան հաջող էր շարունակվում, որ վերելակը ոչ մի կանգառ չանելով՝ ինձ առանց տհաճ հանդիպումների հասցրեց 1-ին հարկ (այս անգամ նույնիսկ չհիշեցի, որ պետք է ոտքով իջնեի)։ Էլեկտրական ինքնագլորը սպասում էր հենց շենքի դիմաց։ Ճանապարհս տարօրինակորեն հանգիստ էր, փողոցներում մեքենաներ չկային, կարծես բոլորը քնած էին, նույնիսկ կամուրջի մոտի շներն այսօր արձակուրդ էին վերցրել։ Հասա մետրոյի Բարեկամության կայարան, գցեցի ժետոնը, իջա շարժասանդուղքով․ համատարած լռություն էր, համատարած հանգստություն էր, կայարանում միայն ես էի։ Այդպես մենակ-մենակ նստեցի գնացքն ու ամեն դեպքում հեռախոսով ստուգեցի օրը, ժամը․․․ Ոչ տոն էր, ոչ շաբաթ-կիրակի, բայց նույնիսկ հաղորդավար աղջիկը չէր հաղորդում կանգառներն ու կայարանների անունները, բացարձակ լռություն էր։ Հանրապետության հրապարակում իջնելիս արագ քայլեցի մեքենավարի խցիկի մոտ։ Մարդ չկար, գնացքն ինքն իրեն էր կառավարվում․․․

Հրապարակից դեպի մեր գրասենյակ տանող ճանապարհին ևս ոչ մեկին չտեսա, բացի ճնճղուկների ծլվլոցից ոչ մի այլ ձայն չէր լսվում։ Քաղաքը խոր քուն էր մտած, երեկվա լերկ աղմուկին փոխարինելու էր եկել մեռելային անդորրը։ Գրասենյակում ևս մարդ չկար, դռները բաց էին, սեղանները թափթփված, բայց ոչ մի կենդանի շունչ չէր երևում։ Ջայլամային իմ մոտեցումը կիրառելով՝ ականջակալներս դրի ականջներիս ու անցա աշխատանքիս։ Բայց ի տարբերություն նախորդ հաջողությունների՝ այս անգամ ոչ մի կերպ չէր հաջողվում կենտրոնանալ, ամեն բան այնքան տարօրինակ էր, որ ես մի քանի անգամ ուժեղ ապտակեցի ինքս ինձ ու քթիցս արյան կաթիլներ նկատելով՝ համոզվեցի, որ ամեն դեպքում ես կամ, ու այս ամենը սարսափ-երազ չի, այս ամենը սարսափ-իրականություն է։ Գնացի զուգարան, մաքրեցի քթիս արյունը, սկսեցի լվացվել սառը ջրով ու նայել լվացարանի դիմաց փակցված մեծ հայելուն։ Հայելու մեջ էլ ոչ ոք չկար, դատարկություն էր, դեմ-դիմաց կանգնած ափերս սահեցնում էի դեմքիս, մարմնիս վրայով, հայելու մեջ փորձում էի գտնել ինձ։ Գլուխս մոտեցրի անհոգի ապակուն, բայց հայելու մեջ ես չկայի, այնտեղ միայն երևում էին հետևումս ճլճլացող «քաքոտ ունիտազները»։