Մութ էր արդեն, ու թաց ձյուն էր տեղում, երբ շենք մտա։ Հոգնածությունից ու ցրտից սառած ոտքերս մի կերպ քարշ տալով, տոպրակներս էլ անձեռնոց ձեռքերով պահած՝ ուժասպառ հասա վերելակի մոտ։ Անցան մի քանի երկար ու դաժան րոպեներ․․․ Վերելակը չէր գալիս։ Մի քանի րոպե էլ սպասեցի․․․ անօգուտ։ Արդեն անհանգստացա: Չլինի՞ նորից փչացել է: Վերջապե՜ս: Եկավ:
-Սպասի՛ր…
Շուռ եկա ձայնի ուղղությամբ: Աշոտն էր՝ մեր շենքի խելառը: Մի պահ տեղում քարացա․ «Այս խելառն էր մենակ պակասում»: Ինչքան ժամանակ է, ինչ չէի տեսել։ Դստեր մահից հետո (պահվածքից ելնելով) նրան տարել էին հոգեբուժարան։ Որոշ ժամանակ անց էլ՝ դուրս գրել․ «Խելագարվել է լրիվ։ Ուղղակի հիվանդանոցում չեն վճարել, դրա համար են դուրս գրել»,- ասում էին հարևանները։ Եվ նրանից խուսափում էին, հատկապես՝ միայնակ վերելակից օգտվելիս։ Սակայն ես նրա մոտ ագրեսիվ վարք չէի նկատել, թեև մտամոլոր քայլերից, ցրված հայացքից և աչքերի անտարբեր արտահայտությունից պարզ երևում էր, որ հոգեկան անհավասարակշիռ վիճակում էր։ Նա մի տեսակ կտրված էր միջավայրից, չնայած խոսում էին, որ սիրում է լինել այնպիսի վայրերում, որտեղ շատ մարդիկ էին լինում: Իսկ երբ նա մտնում էր վերելակ, գլուխը հենում էր պատին, աչքերը փակում ու սկսում էր ինքն իր հետ խոսել: «Անվնաս խելառ է»,- մտածում էի ես: Բայց այս անգամ․․․ լրիվ մենակ էի ու հետս մարդ չկար։ Հեչ չէր եղել, որ մենակ երկուսով նստեինք վերելակ: «Չէ՛, թող ինքը գնա, ես էլի կկանչեմ», -մտածեցի ես և բարձրաձայն (ինձ թվաց՝ ձայնս դողաց) ասացի.
-Ես… բան եմ մոռացել: Գնամ…
-Նստի՛ր, վա՜յ:
Ձայնի տոնն այնքան վստահ ու հրամայողական հնչեց, որ չհասկացա, թե ինչպես ենթարկվեցի նրան: Մտա վերելակ: Նրա հետ: Փակվեցին վերելակի դռները: Վերելակը սկսեց բարձրանալ…
Անհանգստացող հայացքս Աշոտից չէի հեռացնում: Բայց որ ուշադրություն չգրավեի ու չմատնեի վախս, ձևացրի, թե իբր տոպրակիս մեջ ինչ-որ բան եմ փնտրում։ Տոպրակի մեջ էլ եղևնի էր։ Աշխատակիցներիցս մեկի հին, արհեստական եղևնին էր, որը հանել էր նկուղից ու լավության կարգով ինձ տվել։ Տոպրակն էլ, ինչ ինձ էին տվել, առաջին անգամ էի բացում։ Փոշին միանգամից զգացի․ «Լավը լիներ՝ չէր տա»,- մի տեսակ հիասթափված մտածեցի ու արագ փակեցի տոպրակը։ Երբ հայացքս վեր բարձրացրի․․․ Աշոտն ինձ էր նայում։ Առաջին անգամ հասկացա, որ հա՛, իրոք, վախենում եմ նրանից: Բայց նա, կարծես, ինձ չէր էլ նկատում: Ես կարծես իր հետ չլինեի: Հանկարծ փակեց աչքերը, գլուխը հենեց պատին ու սովորականի նման սկսեց ինքն իր հետ խոսել․
-Ախր ամեն ինչ էլ կարելի է ուղղել, քանի դեռ չես մեռել․․․ Իսկ ես․․․ ուշացա․․․
Ես դարձյալ հայացքս չէի հեռացնում նրանից: «Չէ՛, անվաս է։ Ուղղակի ինքն իր հետ է խոսում»,- մտածեցի ես: Մի քիչ նույնիսկ թեթևացա: Բայց չէր անցել մի քանի վայրկյան, երբ Աշոտը սկսեց լաց լինել… Խոսում ու լաց էր լինում: Միանգամից վախեցա: Ի՞նչ անել: Վերելակի ընթացքն էլ այնքան դանդաղ էր թվում․․․
-Չփրկվեց,- ասածներից դա հասկացա:
Լացն էլ միանգամից դադարեց:
-Հեչ փակե՞լ ես աչքերդ, երբ վերելակ ես նստում:
Ի՞նձ էր հարցնում… աչքերը փակ: Ձայն չհանեցի:
-Չե՞ս լսում,- համարյա գոռաց: Դարձյալ աչքերը փակ էին, գլուխն էլ հենած էր պատին:
-Լսում եմ,- չգիտեմ, թե ինչպես կարողացա պատասխանել:
_Ու՞․․․
-Չէ՛:
Աչքերը հանկարծ բացեց, զննող հայացքով նայեց ինձ և սկսեց ժպտալ։ Ժպիտը տարօրինակ թվաց և այնքան անբնական էր, որ վախ ներշնչեց։ Հայացքն էլ նույնիսկ վայրի թվաց։ Արդեն լրջորեն անհանգստացա։ Օգնություն աղերսող հայացքով նայեցի վերելակի փակ դռներին։ Իսկ նրա դեմքի վրա դարձյալ նույն ժպիտն էր, վայրի ու օտար հայացքը: Ամենավախեցնողը, սակայն հետո էր, երբ ժպիտը պահի տակ վերածվեց ծիծաղի, ապա՝ քրքիջի: Քրքիջը վախեցնող էր, անբնական․․․ Դա տևեց ընդամենը մի երկու վայրկյան․ Աշոտն ակնթարթորեն լռեց, թախծոտ աչքերով նայեց ինձ և լաց լինելով նորից սկսեց խոսել․
– Ծնողը երբեք չպետք է երեխային ասի․ «Ապրի՛ր այնպես, որ քեզնով անպայման հպարտանամ»: Չէ՛․․․ Պետք է թողնեի, որ գնար ԻՐ երազանքների հետևից, ոչ թե․․․ – և մի պահ լռեց, ապա ձեռքերով հուսահատորեն ծածկելով դեմքը՝ շարունակեց,- վերջին րոպեներին էլ նրան թվում էր, թե վերելակի մեջ է․ «Պապ, ոնց որ վերելակի մեջ լինեմ, մեկ ցած է տանում, մեկ վերև… ընկնում եմ ցած, բռնիր ձեռքս»:
Այդ պահին վերելակը կանգնեց: Դռները բացվեցին: Շնչասպառ ինձ վերելակից դուրս նետեցի:
***
Սկսեցի հատուկ հետախուզումից հետո վերելակից օգտվել։ Չէի ուզում նորից Աշոտին հանդիպել։ Բայց ինչքան մեծ եղավ զարմանքս, երբ մի օր Աշոտին հանդիպեցի եկեղեցում (հազվադեպ էի եկեղեցի գնում)։ Զարմացա։ Բայց գլուխս արագ մի կողմ թեքեցի, որ հանկարծ ինձ չտեսներ։ Լավ է, չնկատեց։ Աչքերը անթարթ հառել էր խորանին ու էլի ինքն իր հետ էր խուսում․․․
Եկեղեցում ցուրտ էր։ Եվ դա ուղղակի դրսի վատ եղանակից չէր․․․ Չէ՛, ինչ-որ սառնություն ու ճնշող զգացողություն գալիս էին հենց պատերից, սրբապատկերներից, մոմերից․․․ Ամեն ինչ այնքան մռայլ էր, որ անգամ Աստծո լինելիությունը պետք էր ավել շատ փնտրել, քան թե զգում էի։ Եվ այդ մտքերիցս եկեղեցին գնալով ավելի մռայլ թվաց.․․ կարծես սեփական ճնշվածությունս ներծծվել էր պատերի մեջ ու եկեղեցին՝ իր ընդհանուր տեսքով անդրադարձում էր ինձ, իմ ներքին աշխարհը, ներիքին հույզերս, ճնշվածությունս։ Անգամ եկեղեցուն խորհրդավորություն հաղորդող սովորական ոչ լուսավորությունը ճնշող էր․․․ Աստծու՞ն էի փնտրում․․․․ Աստվածը երևի այդ պահին հենց իմ «ես»-ն էր՝ այն, ինչ զգում էի՝ ինքս ինձ մերժող, ծանր մտքերով «ես»-ը։
-Աղջի, հըլը էն խելառին նայի,- մի տարեց կին մատնացույց անելով Աշոտին՝ ասում էր կողքին նստած կնոջը,- տեսնես՝ ի՞նչ վատ բան է արել, որ Աստված խելքը վերցրել է։
Լսածներիցս ակամա դարձա նրանց կողմն ու թարս-թարս նայեցի։ Այդ կանանց հաճախ էի տեսնում, չնայած իմ ոչ հաճախակի այցերին։ Եվ նկատել էի, որ այդ կանայք ոչ միայն աղոթում էին, այլև առիթը բաց չէին թողնում քննարկելու եկեղեցի մտնող- ելնողներին։
-Հայր մեր․․․ հըլը նրան նայի, հագածը, ձեռքի հեռախոսը․․․ ամոթ է, ամոթ․․․ սկի ճիշտ խաչակնքվել էլ չգիտի․․․ – փնթփնթաց իբր աղոթող կանանցից մեկը, ով աչքի տակով եկեղեցու անցուդարձին էր հետևում։
-Ամոթ է, ամոթ, չեն էլ ամաչում, հըլը էն զույգին նայեք։ Իրար ձեռք են բռնել ու իրենց սիրային հարաբերություններն են պարզում․․․ մեղք է, մեղք․․․- մի ուրիշ կին ավելացրեց։
-Բա՜ սրա վիճակը,- և մի քանի հավատացյալներով սկսեցի քննարկել ինչ-որ մի ջահելի «վիճակը»։
Բայց պահը չկորցրեցին, երբ ներս մտավ քահանան․
-Տեր հայր, օրհնի,- համարյա միաբերան։
-Օրհնյալ լինեք․․․
Այդ կանայք ուշադրությունս այնքան էին գրավել, որ չնկատեցի, թե Աշոտը երբ դուրս եկավ եկեղեցուց։ Չգիտես ինչու՝ անհանգստացա։ Իսկ երբ մի քանի րոպե հետո արդեն ես էի պատրաստվում դուրս գալ, դրսից անսովոր աղմուկ լսվեց․
-Զանգեք 911, բա տեղի ոստիկանությունն ու՞ր ա․․․
Դուրս եկա։ Եկեղեցուց ոչ հեռու գտնվող կամուրջից ինչ-որ մեկը փորձում էր իրեն ցած նետել, բայց ուրիշ ինչ-որ մեկը բռնել էր ու փորձում էր չթողնել։ Մարդիկ, որ կարծես ավելի շուտ այդտեղ դիտորդ էին կանգնած, մեկը մյուսի վրա էին գցում, թե ով ուր պետք է զանգեր։ Վերջապես մի երկու հոգի կարծես սթափվեցին ․․․ վազեցին դեպի կամուրջը․․․
-Մեկ ա՝ Աստված չի ների։ Այս քայլին գնացողը դժոխքում է հայտնվելու,- նորից այդ կանանց խոսակցությունն է ականջիս հասնում, ովքեր ինձ հետ դուրս էին եկել։ Նորից թարս-թարս նայեցի։ Այնպիսի բավականությամբ ասեցին, կարծես իրենք արդեն տեսել էին, թե ինչպես են իրենց առաջ բացում դրախտի դռները, իսկ այ ոմանք՝ այրվելու էին դժոխքի կրակներում։ Եվ այդ մտքից՝ որ ոմանք այրվելու էին, ավելի էին ուրախություն զգում, քան իրենց սպասվելիք դրախտային հավիտենական կյանքից։
․․․Երբ ինքնասպանության փորձ կատարողն արդեն ապահով վայրում էր, և մարդիկ էլ կամաց-կամաց ցրվում էին, ինքնասպանություն փորձող երիտասարդին բռնած մարդն էլ առաջ եկավ․․․ Զարմացա։ Փրկողն Աշոտն էր։
***
Այդ օրվանից հետո վերաբերմունքս Աշոտի նկատմամբ փոխվեց։ Նույնիսկ արդեն ուզում էի տեսնել նրան։ Բայց հակառակի պես այլևս չէի հանդիպում՝ ո՛չ վերելակի մոտ, ո՛չ եկեղեցում։ Սկսեցի հետաքրքվել:
-Լավ է՝ էդ խելառը կորել է, չկա,- սառը անտարբերությամբ ասաց հարևանս:
Անտարբերությունը երևի խիղճը մաքուր պահելու ձևերից է։
Բայց շուտով Աշոտը նորից հայտնվեց, սակայն վարքն այս անգամ ավելի տարօրինակ էր։ Վերելակից համարյա դուրս չէր գալիս։ Մարդիկ վախեցան։ Ստիպված օգնություն կանչեցինք։ Խոսքով չստացվեց։ Դիմեցին ուժին։ Աշոտը կառչել էր վերելակի դռներից ու գոռում էր․
-Թողե՛ք․․․ Նրան թվում էր, թե վերելակի մեջ է, ասել եմ, չէ՞: Ամեն անգամ, երբ մտնում եմ վերելակ, աչքերս փակում եմ․․․ ուզում եմ զգալ, թե ինչ էր զգում Մանես․․․ Նրան ոչ ոք չփրկեց․․․
Թվում էր, թե Աշոտը միտք չուներ հանձնվելու, բայց ի զարմանս բոլորի, հանկարծ հանգիստ դուրս եկավ վերելակից։ Մարդիկ բնազդաբար հետ քաշվեցին։ Նա մի պահ կանգնեց, սառը անտարբերությամբ նայեց շուրջբոլորը, ձեռքերով բռնեց գլուխը, չոքեց գետնին ու սկսեց բարձրաձայն ծիծաղել։ Ծիծաղին հանկարծ միախառնվեց լացը, լաց ու ծիծաղ՝ միասին գումարած դարձան անբնական ինչ-որ ոռնոց, որ ո՛չ կենդանու ձայնի էր նմանվում, ո՛չ մարդու… Ցավի ձայնն էր: Ավելի վախեցա: Բայց արդեն ոչ Աշոտից: Երևի իմ անզորությունից, որ չէի կարող օգնել։ Միակ օգնությունը երևի ձայն չհանելն էր, գոնե որոշ ժամանակ, որ ցավը դուրս թափեր… Հանկարծ ահավոր ցանկություն զգացի՝ ուղղակի կամաց մոտենալ, զգուշությամբ բռնել գլուխը, հենել կրծքիս ու շոյել… մենակ թե ցավին չխանգարեի…
***
Դեկտեմբերի 31-ն էր արդեն․․․․ Եղևնին նոր հանեցի տոպրակից։ Ահավոր փոշոտ էր։ Անփոշի ու մաքուր տանս մեջ էլ փոշին միանգամից տարածվեց։ Ստիպված եղա անգամ լվանալ ու հետո նոր եղևնին հավաքել։ Այլ ելք չկար։ Մեծ եղևնի էլ չէր։ Եվ չնայած իր փոքրությանն, ինձ ահագին գլխացավանք պատճառեց․․․ Բայց, ի վերջո, երբ վերջացրի եղևնու հետ կապված հոգսերը, տունը միանգամից լցվեց, սիրունացավ։ Այն փոշոտ ու անհրապուրիչ եղևնուց բան չէր մնացել։ Մաքուր, լույսերի ու խաղալիքների մեջ շողշողում էր։ Գոհունակությունից անգամ ժպտացի։ Բայց չգիտես ինչու՝ իմ մաքուր ու կոկիկ տան ֆոնի վրա հանկարծ հիշեցի Աշոտի տունը։ Երբ այն օրը նրան պետք է հիվանդանոց տեղափոխեին, մի քանի հարևաններով մտանք նրա տուն, որ անձնագիրը գտնենք։ Տունն ահավոր թափված էր։ Ոտք դնելու տեղ էլ չկար՝ դատարկ շշեր, թափված հագուստներ, կեղտոտ ափսեներ․․․ Այդ ժամանակ էլ աչքիս առաջ իմ մաքուր ու հավաք տունը եկավ։ «Իմ տան մաքրությունն անտերությունից է,- մտածեցի ես,- Էն, որ մաքուր, նոր սրբած հատակին էլ փոքրիկ տոտիկների հետքեր չկան, էն, որ կամաց էլ չես քայլում՝ թե բա հարևան սենյակում․․․ Ինչ-որ մեկն էլ տաք վերարկուն չի մոռանում միջանցքի կախիչին ու թեթև հագած տանից դուրս գալիս․․․ Անտեր տունն էլ ինչպե՞ս է լինում։ Նայի՛ր, տե՛ս, սա էլ ահավոր թափված տուն է, քո տան նման մաքուր չի, բայց գիտե՞ս՝ սա էլ է անտերությունից։ Անտեր տունն էլ ինչպե՞ս է լինում»։
Մի ժամից Նոր տարի էր․․․ Նայեցի եղևնուն․․․ Իրոք, սիրուն էր։ Բայց, չգիտես ինչու, հանկարծ պատկերացրի, որ մի քանի օրից այս սիրուն եղևնուց էլի բան չի մնալու։ Խաղալիքները, լույսերը հանելու էի, եղևնին էլի մասերի բաժանելու և ավլելու էի թափված փայլերը․ «Սա էր, հա՞․․․ լավ ա վերջացան «գժանոց» օրերը»։ Իսկ հետո եղևնին նորից դնելու էի տոպրակը ու տիրոջը վերադարձնելու։ Եվ նորից եղևնին իջեցվելու էր նկուղ՝ Նոր տարվա սպասվելիք հրաշքն էլ իր հետ «թաղելով» մութ նկուղում։ Իսկ հետո․․․ մի տարի անց, երբ նկուղից նորից եղևնին քարշ տային վերև, որ․․․ էլի նույնն էր լինելու, իսկ դրանից աշխարհում ոչինչ չէր փոխվելու, ցավը չէր պակասելու։
Բացում եմ պատուհանս։ Սառը օդը ձյան հետ ներս է խուժում։ Մրսում եմ, սակայն սառը օդը հաճելի թվաց։ Մի պահ աչքերս փակեցի։ Կարծես վերելակի մեջ լինեի․ մեկ վերև էր տանում, մեկ ներքև․․․ Աչքիս առաջ հանկարծ Աշոտն եկավ, Մանեն՝ նրա մահացած աղջիկը, որին այդպես էլ չէր հասցրել փրկել (հիվանդանոցի ճանապարհին էր մահացել, ձեռքերի մեջ), այն ինքնասպանության փորձ կատարող երիտասարդը․․․ Այն օրից, ինչ Աշոտին տարան, Մանեի մասին սկսել էի հաճախ մտածել, ում ես երբեք չէի տեսել (երբ տեղափոխվեցի այս շենք, Մանեն արդեն մահացել էր)։ Բայց երևակայությամբ երբեմն պատկերացնում էի հասակը, մազերը, աչքերը, հայացքը, սիրուն ժպիտը (չգիտես ինչու մտածում էի, որ սիրուն ժպիտ էր ունեցել).․․ Չնայած չէի էլ ճանաչել, երբեք չէի տեսել… Նրա մասին ինչ-որ բաներ լսել էի։ Բայց մի՞թե դա իր պատմությունն էր, իր երազանքները հենց ա՞յն էին, ինչ պատմում էին։ Չնայած մարդիկ Մանեի մասին խոսում էին այնպես, կարծես շատ լավ էին ճանաչել նրան, նրա պատմությունը, երազանքները, իսկ իրականում երևի ամեն ինչ թաղվել էր Մանեի հետ միասին։ Աշոտն էլ գուցե դեռ սպասում էր նրա ոտնաձայներին, կարոտել էր ձայնին, ժպիտին ու երևի տան մեջ նրա սենյակը պահել էր այնպես, ինչպես նա էր թողել հեռանալիս, երբ դեռ ողջ էր․․․ գուցե անգամ թափված գրիչներն են երկար ժամանակ նույն տեղում թողնվել։ Իսկ նա էլ չեկավ, որովհետև այնտեղից, ուր նա էր «գնացել», այլևս հետ չէին գալիս, հետ դարձի ճամփա չկար։ Իրենից հետո էլ մի մեծ դատարկություն էր թողել․․․ Աշոտն էլ չդիմացավ։ «Միշտ պետք է ուժեղ լինել» կանոնին ցավը չի ենթարկվում․․․
-Լու՜ս, կմրսես, փակիր պատուհանը,- ինչ-որ մեկը ինձ ձեռքով էր անում ու բարձր գոռում։ Երևի ամբողջ շենքը լսեց։
Սթափվում եմ։
-Հա՛, հիմա կփակեմ, Նազիկ ջան։
-Գալիք Նոր տարիդ էլ շնորհավոր․․․
-Քոնն էլ, Նազիկ ջան,- ի պատասխան ասում եմ ես ու փակում պատուհանս․․․ Դեռ պետք է տոնական սեղանը պատրաստեի։
