«Երիտասարդ բժշկի գրառումները» պատմվածաշարից
Սուրում էին օրերը N-յան հիվանդանոցում, եւ ես սկսեցի քիչ-քիչ ընտելանալ նոր կյանքին։
Գյուղերում առաջվա պես վուշ էին ճմլում, ճանապարհները մնում էին անանցանելի, եւ օրը հինգ մարդ էր գալիս ընդունելության, ոչ ավելի։ Երեկոները միանգամայն ազատ էին, եւ ես դրանք նվիրում էի գրադարանի ուսումնասիրությանը, վիրաբուժության դասագրքերի ընթերցանությանը եւ երկար թեյախմությանը մենության մեջ՝ երգող ինքնաեռի կողքին։
Օրեր եւ գիշերներ շարունակ անձրեւ էր գալիս, եւ կաթիլները անդադար ծեծում էին տանիքը, եւ ջուրը, ջրհորդաններով հոսելով, փրփրած դուրս էր հորդում պատուհանիս տակ։ Բակում ցեխ էր, մշուշ, խավար, որի մեջ լույս էին տալիս բուժակի տան պատուհանների եւ դարպասի մոտ կանգնած կերոսինե լապտերի աղոտ, տարրալուծվող բծերը։
Այդպիսի մի երեկո նստած էի իմ աշխատասենյակում՝ տեղագրական կազմախոսության ատլասը դեմս փռած։ Շուրջբոլորս կատարյալ լռություն էր, եւ միայն երբեմն ճաշասենյակի բուֆետի հետեւից հասնող մկների շփլթուն էր խախտում այն։
Ես կարդացի այնքան, մինչեւ ծանրացած կոպերս սկսեցին սոսնձվել իրար։ Վերջապես հորանջեցի, ատլասը մի կողմ դրեցի եւ որոշեցի պառկել։ Ձգվելով եւ անձրեւի միալար աղմուկի տակ քնելու մոտալուտ հաճույքից նվաղելով՝ անցա ննջարան, հանվեցի եւ պառկեցի։
Գլուխս բարձին էի դրել, երբ քնի մշուշի միջից դուրս լողաց Աննա Պրոխորովայի դեմքը՝ տասնյոթ տարեկան, Տորոպովո գյուղից։ Աննա Պրորոխովայի ատամը պետք էր քաշել։ Անձայն լողաց բուժակը՝ Դեմյան Լուկիչը՝ փայլփլուն աքցանը ձեռքին։ Ես հիշեցի՝ ինչպես է նա վեհաշուք ոճի հանդեպ թուլությունից ասում «ձեռք առնել» «ձեռ առնելու» փոխարեն, ժպտացի եւ փակեցի աչքերս։
Սակայն հազիվ կես ժամ էր անցել, զարթնեցի, ասես ինչ-որ մեկը ցնցել էր ինձ, նստեցի եւ, անհանգիստ նայելով մթության մեջ, սկսեցի ականջ դնել։
Ինչ-որ մեկը համառ եւ ուժգին բախում էր դրսի դուռը, եւ այդ հարվածներն ինձ միանգամից չարագուշակ թվացին։
Տան դուռն էր։
Թակոցը լռեց, լսվեց փականքի հռնդյունը, խոհարարուհու ձայնը, ապա՝ ուրիշ մի ձայն, հետո ինչ-որ մեկը աստիճանները ճռճռացնելով վեր բարձրացավ, անձայն անցավ աշխատասենյակի կողքով ու թակեց ննջասենյակի դուռը։
– Ո՞վ է։
– Ես եմ,- պատասխանեց ինձ հարգալից շշնջոցով,- ես եմ՝ Ակսինյան, հիվանդների խնամողը։
– Ի՞նչ է եղել։
– Աննա Նիկոլայեւնան ուղարկեց ձեր հետեւից, պատվիրել են, որ արագ հասնեք հիվանդանոց։
– Իսկ ի՞նչ է պատահել,- հարցրի ես ու զգացի, թե ինչպես սիրտս նվաղեց։
– Մի կնոջ են բերել Դուլցեվոյից։ Անհաջող ծննդաբերություն է։
«Ահա թե ինչ։ Սկսվեց,- առկայծեց գլխումս, ոչ մի կերպ չէի հաջողացնում ոտքերս կոշիկի մեջ մտցնել,- գրողը տանի․․․ Լուցկին չի վառվում։ Դե ինչ, վաղ թե ուշ պիտի լիներ դա։ Հո ամբողջ կյանքում միայն լարինգիտներ ու ստամոքսի կատա՞ռ չէր լինելու»։
– Լավ։ Գնա, ասա, որ հիմա կգամ,- գոչեցի ու վեր կացա անկողնուց։ Դռան հետեւում Ակսինյայի քայլերը սկսեցին հեռանալ եւ նորից հռնդաց փականքը։ Քունս փախավ վայրկենապես։ Փութաջանորեն, դողացող մատներով վառեցի լամպն ու սկսեցի հագնվել։ Տասնմեկն անց կես էր։ Տեսնես ի՞նչ է եղել էդ անհաջող ծննդաբերության ընթացքում։ Հըմ․․․ սխալ դիրք․․․ նեղ կոնքեր․․․ Իսկ միգուցե ավելի վատ մի բան։ Մեկ էլ տեսար՝ պետք լինի սեղմակներ դնել։ Միգուցե միանգամից քաղա՞ք ուղարկեմ։ Չի լինի։ Կասեն՝ այ քեզ բժիշկ։ Եվ իրավունք էլ չունեմ նման բան անելու։ Չէ, պիտի ինքս գլուխ հանեմ։ Իսկ ի՞նչ անել։ Սատանան գիտի։ Աղետ կլինի, եթե կորցնեմ ինձ, մանկաբարձուհիների մոտ խայտառակ կլինեմ։ Ամեն դեպքում, պետք է նայել, տեսնել, չարժե ժամանակից շուտ անհանգստանալ․․․»։
Ես հագնվեցի, վերարկուս ուսերիս գցեցի եւ, մտովի հուսալով, որ ամեն բան բարեհաջող կավարտվի, անձրեւի տակ, ճլպպացող տախտակների վրայով վազեցի հիվանդանոց։ Կիսախավարի միջից երեւում էր սայլը, ձին ոտքով խփեց փտած տախտակին։
– Դո՞ւք եք բերել ծննդկանին,- չգիտես ինչու հարցրի կերպարանքին, որ երեւաց ձիու կողքին։
– Մենք ենք բերել, հեր օրհնած,- խեղճ-խեղճ պատասխանեց կանացի ձայնը։
Հիվանդանոցում, չնայած մեռյալ ժամին, աշխուժություն ու իրարանցում էր նկատվում։ Ընդունարանում թարթելով վառվում էր պատից կախված կերոսինե լամպը։ Ծննդաբերական բաժանմունք տանող միջանցքում կողքովս թռավ Ակսինյան, ճեռքին՝ թաս։ Դռան հետեւից հանկարծ լսվեց ու լռեց խուլ տնքոցը։ Ես բացեցի դուռն ու մտա ծննդարան։ Սպիտակ պատերով, ոչ մեծ սենյակը վառ լուսավորված էր վերեւում վառվող լամպով։ Վիրահատական սեղանի կողքին, մահճակալի վրա, մինչեւ կզակը ծածկոցով ծածկված, երիտասարդ կին էր պառկած։ Դեմքը ծամածռված էր ցավից, իսկ թրջված մազափնջերը կպած էին ճակատին։ Աննա Նիկոլայեւնան, ջերմաչափը ձեռքին, լուծույթ էր պատրաստում մետաղական բաժակի մեջ, իսկ երկրոդ մանկաբարձուհին՝ Պալագեա Իվանովնան, պահարանից հանում էր մաքուր սավանները։ Բուժակը կանգնած էր Նապոլեոնի դիրքով՝ պատին հենված։ Ինձ տեսնելով՝ բոլորը սթափվեցին։ Ծննդկանը բացեց աչքերը, ծռմռվեց եւ նորից տնքաց՝ խեղճացած ու ծանր։
– Հը, ի՞նչ կա,- հարցրի ես ու ինքս էլ զարմացա իմ ձայնից, այնքան այն ինքնավստահ ու հանգիստ էր։
– Միջաձիգ դիրք,- արագ ասաց Աննա Նիկոլայեւնան՝ շարունակելով ջուր լցնել լուծույթի մեջ։
– Այդպես, ուրեմն,- ծոր տվի ես մռայլվելով,- դե ինչ, տեսնենք՝ ինչ ենք անում․․․
– Բժշկի ձեռքերը լվանալ։ Ակսինյա,- անմիջապես կանչեց Աննա Նիկոլայեւնան։ Նրա դեմքը հանդիսավոր ու լուրջ էր։
Մինչ ջուրը հոսում էր՝ լվալով փրփուրը խոզանակից կարմրած ձեռքերիցս, Աննա Նիկոլայեւնային մանր-մունր հարցեր էի տալիս՝ վաղո՞ւց են բերել ծննդկանին, որտեղի՞ց է նա․․․ Պալագեա Իվանովնայի ձեռքը հետ տարավ ծածկոցը, եւ ես, նստելով մահճակալի եզրին, թեթեւ հպումներով սկսեցի շոշափել փքված փորը։ Կինը տնքում էր, ձգվում, մատերը խրում ներքնակի մեջ, ճմրթում սավանը։
– Հանգիստ, հանգիստ․․․ Դիմացիր,- ասում էի՝ զգուշորեն ձեռքերս դնելով ձգված, տաք եւ չոր մաշկին։
Ըստ էության, այն բանից հետո, ինչ փորձառու Աննա Նիկոլայեւնան հուշեց, թե ինչ խնդիր է, այդ հետազոտության կարիքը չկար։ Ինչքան էլ հետազոտեի, Աննա Նիկոլայեւնայից ավելի շատ բան չէի իմանալու։ Նրա ախտորոշումն, իհարկե, ճիշտ էր։ Միջաձիգ դիրք։ Աշտորոշումն ակնառու է։ Իսկ հետո ի՞նչ․․․
Լուրջ դեմքով շարունակում էի շոշափել փորը եւ աչքի տակով նայում էի մանկաբարձուհիների դեմքին։ Երկուսն էլ կենտրոնացած ու լուրջ էին, եւ նրանց աչքերում ես տեսա, որ հավանություն են տալիս գործողություններիս։ Իսկապես, իմ շարժումները վստահ ու ճիշտ էին, իսկ անհանգստությունս ջանացել էի հնարավորինս թաքցնել եւ ոչնչով չարտահայտել։
– Այսպես,- ասացի ես հոգոց հանելուց հետո եւ վեր կացա մահճակալից, քանի որ դրսից նայելու բան էլ չկար,- զննենք ներսից։
Աննա Նիկոլայեւնայի աչքերում էլի հավանություն տեսա։
– Ակսինյա։
Նորից ջուր լցվեց։
«էհ, հնար լիներ Դոդերլայնին հիմա կարդալու»,- տխրությամբ մտածեցի ես՝ ձեռքերս օճառելով։ Ցավոք դա հիմա հնարավոր չէր։ Եվ ո՞նց պիտի այս պահին Դոդերլյայնը օգներ։ Ես լվացի թանձր փրփուրը, մատերս ախտահանեցի յոդով։ Պալագեա Իվանովնայի ձեռքերի տակ խշխշաց մաքուր սավանը, եւ ծննդկանի վրա հակվելով՝ ես սկսեցի զգուշորեն ու անվստահ իրականացնել ներքին զննումը։ Հիշողությանս մեջ ակամայից հառնեց ծննդատան վիրահատարանի նկարը։ Անփայլ գնդերի մեջ վառվող վառ էլեկտրական լամպերը, փայլուն, սալիկապատ հատակը,ամենուր փայլփլող ծորակներն ու գործիքները։ Ձյունաճերմակ խալաթով օգնականը շոշափում է ծննդկանին, իսկ նրա շուրջը երեք բուժող բժիշկ կա, պրակտիկանտ բժիշկներ, խնամարկու ուսանողների խումբ։ Լավ է, լուսավոր եւ անվտանգ։
Մինչդեռ այստեղ ես մեն-մենակ եմ, իմ ձեռքի տակ տանջվող կին է, նրա համար ես պատասխանատու եմ։ Բայց թե ինչպես պիտի նրան օգնեմ, գաղափար չունեմ, որովհետեւ մոտիկից ծննդաբերություն տեսել եմ կյանքումս երկու անգամ՝ հիվանդանոցում, եւ երկուսն էլ միանգամայն բնականոն ու բարեհաջող ծննդաբերություն։ Հիմա ես զննում եմ, բայց դրանից չի թեթեւանում ոչ իմ, ոչ ծննդկանի վիճակը․ ես բոլորովին ոչինչ չեմ հասկանում ու չեմ կարողանում շոշափել այնտեղ՝ նրա ներսում։
Մինչդեռ ժամանակն է ինչ-որ բան անելու։
– Միջաձիգ դիրք․․․ Եթե միջաձիգ դիրք է, ուրեմն պետք է․․․ պետք է․․․․
– Տոտիկով պտղաշրջում անել,- չդիմացավ եւ ասես ինքն իրեն ասաց Աննա Նիկոլայեւնան։
Հասակավոր, փորձառու բժիշկը նրան ծուռ կնայեր, որ առաջ է ընկնում իր եզրակացություններով․․․ Ես նեղացկոտ մարդ չեմ․․․
– Այո,- բազմանշանակ հաստատեցի ես,- տոտիկով պտղաշրջում։
Եվ աչքիս առաջ առկայծեցին Դոդերլյայնի էջերը․․․ Ուղիղ շրջում․․․ խառը շրջում․․․ ոչ ուղիղ շրջում․․․
Էջեր, էջեր․․․ Իսկ նրանց վրա նկարներ են․․․ Կոնքեր, ծռմռված, սեղմված նորածիններ ահռելի գլուխներով․․․ կախված ձեռք, վրան՝ կապ։
Եվ ախր բոլորովին վերջերս էլ կարդում էի։ Հետն էլ ընդգծում էի՝ ուշադրությամբ խորանալով ամեն բառի մեջ, մտովի պատկերացնելով մարմնամասերի հարաբերակցությունն ու բոլոր հնարքները։ Եվ կարդալիս թվում էր, թե ամբողջ տեքստը արտատպվում է ուղեղումս ընդմիշտ։
Իսկ հիմա ամբողջ այդ կարդացածից մի տող է միայն երեւում․
«Շրջված դիրքը բացարձակապես անբարեհաջող դիրք է»։
Ինչ ճիշտն է, ճիշտը։ Բացարձակ անբարեհաջող ինչպես կնոջ համար, այնպես էլ բժշկի, որ վեց ամիս առաջ է ավատել համալսարանը։
– Դե ինչ, պիտի անենք,- ասացի՝ վեր կենալով։
Աննա Նիկոլայեւնայի դեմքն աշխուժացավ։
– Դեմյան Լուկիչ,- դիմեց նա բուժակին,- պատրաստեք քլորոֆորմը։
Հրաշալի էր, որ ասաց, թե չէ ես դեռ վստահ չէի՝ վիրահատությունը նարկոզո՞վ է արվում, թե՞ ոչ։ Իհարկե, թմրաքուն է պետք, այլ կերպ չի լինի։
Բայց ամեն դեպքում Դոդերլյայնը պետք է աչքի անցկացնել։
– Դե ինչ, շատ լավ․․․ Դուք պատրաստեք թմրաքունի համար, պառկացրեք, իսկ ես հիմա կվերադառնամ, ծխախոտս վերցնեմ տնից ու գամ։
– Լավ, բժիշկ, կհասցնեք,- ասաց Աննա Նիկոլայեւնան։
Ես սրբեցի ձեռքերս, խնամակալը ուսերիս գցեց վերարկուս, այն չհագնելով, հենց այդպես վազեցի տուն։
Տանը, աշխատասենյակում վառեցի լամպը եւ առանց գլխարկս հանելու նետվեցի դեպի գրապահարանը։
Ահա նա՝ Դոդերյլայնը։ «Վիրահատական մանկաբարձություն»։ Սկսեցի արագ-արագ թեթել կավճապատ էջերը։
«․․․ պտղաշրջումը մոր համար վտանգավոր վիրահատություն է․․․»
Մեջքովս սառնություն անցավ, ողնաշարիս երկայնքով։
«․․․ գլխավոր վտանգը արգանդի կամայական ճողվածքն է»։
Կա-մա-յա-կան․․․
«Եթե մանկաբարձը, ձեռքը մտցնելով արգանդի մեջ, ազատ տարածության անբավարարության կամ արգանդի պատերի կրճատման հետեւանքով, դեպի տոտիկն ընկած ճանապարհին հանդիպում է դժվարության, ապա պետք է հրաժարվի շրջում կատարելու հետագա փորձերից․․․․»։
Լավ, եթե նույնիսկ կարողանամ ինչ-որ հաշքով որոշել այդ«դժվարությունները» եւ հրաժարվեմ «հետագա փորձերից», հետաքրքիր է՝ ի՞նչ պիտի անեմ քլորաֆորմինացված կնոջը, որ եկել է Դուլցեվո գյուղից։
Այնուհետեւ․
«․․․ Բոլորովին արգելված է փորձել հասնել տոտիկիներին պտղի մեջքի երկայնքով․․․»։
Ընդունեցինք ի գիտություն։
«․․․ Վերին տոտիկից բռնելը հարկ է սխալ համարել, քանի որ այդ դեպքում կարող է ստացվել սաղմի պտտում իր առանցքի շուրջը, ինչը կարող է հանգեցնել պտղի ծանր ներմխման՝ դրանից բխող ամենատխուր հետեւանքներով․․․»
«Տխուր հետեւանքներ»։ Մի քիչ անորոշ, բայց ինչ ազեցիկ բառեր։ Բա որ դուլցեվցի կնոջ ամուսինը ամուրի դառնա։ Ես սրբեցի ճակատիս խոնավությունը, ուժերս ժողովեցի եւ, թռչելով բոլոր այդ տարօրինակ մասերի վայով, փորձեցի մտապահել միայն ամենակարեւորը՝ թե ինչ պիտի անեմ ըստ էության, ինչպես եւ ուր մտցնեմ ձեռքս։ Բայց սեւ տողերի վրայով անցնելիս անընդհատ սարսափելի բաների էի բախվում։ Դրանք աչքի էին զարնում։
«․․․հաշվի առնելով պատռվածքի մեծ վտանգը․․․ ներքին եւ կոմբինացված շրջումները հանդիսանում են վիրահատություններ, որ պետք է դասվեն մոր համար ամենավտանգավոր մանկաբարձական վիրահատությունների շարքին․․․»
Եվ որպես եզրափակիչ ակորդ․
«․․․Հապաղման ամեն ժամի հետ վտանգն ավելի է մեծանում․․․»
Բավական է։ Ընթերցանությունը պտուղներ տվեց՝ գլխումս ամեն բան վերջնականապես խառնվեց, եւ ես միանգամից համոզվեցի, որ ոչինչ չեմ հասկանում եւ առաջին հերթին՝ թե ինչ շրջում պիտի անեմ՝ կոմբինացվա՞ծ, չկոմբինացվա՞ծ, ուղի՞ղ, թե՞ ոչ ուղիղ։
Մի կողմ նետեցի Դոդերլյայնին եւ նստեցի բազկաթոռին՝ ջանալով կարգի բերել ցրիվ եկած մտքերս․․․ Ապա նայեցի ժամացույցին․ գրողը տանի, պարզվում է՝ արդեն տասներկու րոպե տանն եմ, իսկ այնտեղ սպասում են։
Ժամերը բաղկացած են րոպեներից, իսկ րոպեները նման դեպքերում կատաղած թռչում են։ Շպրտեցի Դոդերլյայնը եւ հետ վազեցի հիվանդանոց։ Այնտեղ ամեն ինչ արդեն պատրաստ էր։ Բուժակը կանգնած էր սեղանի մոտ եւ պատրաստում էր դիմակն ու թմրաքնի տարան՝ քլորոֆորմով։ Ծննդկանն արդեն պառկած էր վիրահատական սեղանին։ Անընդմեջ տնքոցը տարածվում էր հիվանդանոցով մեկ։
– Դիմացի՛ր, դիմացի՛ր,- կարեկցանքով աում էր Պելագեա Իվանովնան՝ հակվելով կնոջ վրա,- բժիշկը հիմա քեզ կօգնի։
– Վայ, ուժ չկա․․․․Հեչ ուժ չկա, դիմանալու չի․․․․ Ես չեմ դիմանա․․․
– Չվախենա՚ս․․․ Չվախե՛ս,- ցածրաձայն ասում էր մանկաբարձուհին,- կդիմանաս, հիմա կտանք, քիթդ կքաշես․․․ Ոչինչ չես էլ զգա․․․
Ջուրը հոսեց ծորակներից աղմուկով, եւ ես ու Աննա Նիկոլայեւնան սկսեցինք մաքրել ու լվանալ մինչեւ արմունկները մերկ թեւերը։ Աննա Նիկոլայեւնան տնքոցների ու բղավոցների տակ պատմում էր ինձ, թե ինչպես էր իմ նախորդը՝ փորձառու վիրաբույժը, պտղաշրջումներ անում։ Ես ագահորեն լսում էի նրան։ Ջանում էի ոչ մի բառ բաց չթողնել։ Եվ այդ տասը րոպեն ինձ ավելի շատ բան տվեցին, քան այն ամենը, ինչ կարդացել էի մանկաբարձությունից պետական քննության համար, որի ժամանակ հենց մանկաբարձությունից բավականին բարձր էի ստացել։ Հատվածային բառերից, անավարտ նախադասություններից, հընթացս արված ակնարկներից ես իմացա անհրաժեշտ ամենը, ինչ չես գտնի ոչ մի գրքում։ Եվ մինչ այն պահը, երբ ստերիլ մարլյայով սրբեցի կատարյալ ճերմակ ու մաքուր ձեռքերս, լցվեցի վճռականությամբ, եւ գլխումս արդեն անելիքների միանգամայն որոշակի ծրագիր կար։ Կոմբինացված, թե ոչ, հիմա այդ մասին մտածել էլ պետք չի։
Բոլոր գիտական բառերը այդ պահին ոչինչ չարժեն։ Կարեւոր է մի բան՝ ես պետք է մի ձեռքս ներս մտցնեմ, մյուսով դրսից օգնեմ շրջմանը՝ հենվելով ոչ թե գրքերի, այլ չափի զգացման վրա, առանց որի բժիշկը բանի պետք չէ, զգույշ, բայց համառորեն, իջեցնել մի ոտքը եւ դրանից բռնած դուրս հանել երեխային։
Ես պետք է հանգիստ ու զգույշ լինեմ եւ միաժամանակ անսահման վճռական, ոչ վեհերոտ։
– Տվեք,- հրամայեցի բուժակին եւ սկսեցի մատներիս յոդ քսել։
Պելագեա Իվանոնվնան անմիջապես ծալեց ծննդկանի ձեռքերը, բուժակը փակեց դիմակով նրա տանջահար դեմքը։ Թմրաքնի մուգ դեղին դիմակից սկսեց դանդաղ կաթել քլորոֆորմը։ Քաղցր եւ սրտխառնոց հարուցող հոտը լցրեց սենյակը։ Բուժակի ու մանկաբարձուհու դեմքերը խստացան, մի տեսակ ոգեշնչված դարձան։
– Գա՜-ա՜․․․ Ա՜,- ճչած կինը, մի քանի րոպե նա ջղաձգորեն ձգտում էր մի կողմ նետել դիմակը։
– Բռնեք․․․
Պելագեա Իվանովնան բռնեց նրա ձեռքը, ծալեց եւ դրեց կրծքին։ Կինը մի քանի անգամ էլ գոռաց՝ դեմքը դիմակից հեռացնելու փորձ անելով, բայց ավելի ու ավելի քիչ, խուլ քրթմնջաց․
– Գա՜-ա՜․․․ Բաց թո՜ղ․․․ Ա՜․․․
Այնուհետեւ ավելի ու ավելի թույլ։ Սպիտակ սենյակում լռություն տիրեց։ Թափանցիկ կաթիլները հա ընկնում էին սպիտակ մարլյայի վրա։
– Պելագեա Իվանովնա, զարկերա՛կը․․․
– Նորմալ է։
Պելագեա Իվանովնան բարձրացրեց կնոջ ձեռքը, բաց թողեց․ լաթի պես անկյանք ընկավ սավանին։ Բուժակը մի կողմ տարավ դիմակը, զննեց բիբը․
– Քնած է։
—————————————————————————————————————–
Արյան լճակ։ Ձեռքերս մինչեւ արմունկներս արյան մեջ են։ Սավանների վրա արյան բծեր են։ Մակարդված արյուն ու մառլյայի կտորներ։ Իկ Պալագեա Իվանովնան արդեն թափահարում է նորածնին եւ թեթեւ ապտակներ հասցնում։ Ակսինյան դույլեր է տանում-բերում՝ թասերի մեջ ջուր լցնելով։ Նորածնին մտցնում են մեկ տաք, մեկ սառը ջրի մեջ։ Նա լռում է, եւ գլուխն ասես թելից կախված լինի, անկյանք այս ու այն կողմ է ճոճվում։ Եվ հանկարծ մի ձայն լսվեց՝ ոչ այն է հոգոց, ոչ այն է ճռռոց, ապա թույլ, խռպոտ առաջին ճիչը։
– Ողջ է, ապրում է,- ասում է Պալագեա Իվանովնան եւ նորածնին դնում բարձի վրա։
Մայրն էլ է ողջ։ Բարեբախտաբար ոչ մի սարսափելի բան չեղավ։ Ահա, ես ինքս ստուգում եմ զարկերակը։ Այո, այն հանդարտ է եւ հստակ, բուժակն էլ զգուշորեն ցնցում է կնոջ ուսն ու ասում․
– Դե, մորաքույր, արթնացիր։
Մի կողմ են նետում արյունոտ սավաններն ու արագ ծածկում մորը մաքուր ծածկոցով, եւ բուժակն ու Ակսինյան տանում են նրան պալատ։ Բարուրած նորածինը հեռանում է բարձի վրա բազմած։ Կնճռոտ, դարչնագույն դեմքը նայում է սպիտակ շրջանակի միջից, եւ բարակ ծվծվոցը չի ընդհատվում։
Լվացարանների ծորակներից ջուրը հոսում է։ Աննա Նիկոլայեւնան ագահորեն ներս է քաշում ծխախոտի ծուխը, աչքերը կկոցում է ծխից, հազում է։
– Բժի՚շկ, ինչ լավ արեցիք շրջումը, շատ վստահ։
Ես ջանադրաբար պրտում եմ ձեռքերս խոզանակով, աչքի տակով նայում եմ նրան՝ հո ձեռ չի՞ առնում, բայց նրա դեմքին հպարտ բավարարվածության արտահայտություն է։ Սիտս լի է ուրախությամբ։ Նայում եմ արնաշաղախ, սպիտակ թափթփածությանը, որ շուրջս է, թասի միջի կարմիր ջրին եւ ինձ հաղթող եմ զգում։ Բայց ներսումս ինչ-որ տեղ շարժվում է կասկածի որդը։
– Տեսնենք, թե դեռ ինչ կլինի,- ասում եմ։
Աննա Նիկոլայեւնան զարմացած աչքերը չռում է վրաս․
– Ի՞նչ պիտի լինի, ամեն ինչ բաեհաջող անցավ։
Ի պատասխան անորոշ բաներ եմ քրթմնջում։ Ես իրականում ուզում եմ հարցնել՝ մոր ներսում ամեն ինչ կարգի՞ն է, չե՞մ վնասել նրան վիրահատության ընթացքում․․․ Դա է, որ տանջում է հոգիս։ Բայց մանկաբարձության ոլորտում իմ գիտելիքներն այնպես անորոշ են, այնպես գրքային ու հատվածական։ Պատռվա՞ծք։ Իսկ ինչպե՞ս պիտի այն արտահայտվի։ Եվ ե՞րբ այն ի հայտ կգա՝ անմիջապե՞ս, թե՞ միգուցե ավելի ուշ․․․ Չէ, ավելի լավ է չխոսեմ այդ թեմայով։
– Ի՜նչ իմանաս,- ասում եմ,- բացառված չէ վարակման հավանականությունը,- կրկնում եմ ինչ-որ դասագրքից մտապահված առաջին նախադասությունը։
– Ահ, դա՞ նկատի ունեիք,- հանդարտ ծոր է տալիս Աննա Նիկոլայեւնան,- Աստված տա, ոչ մի բան էլ չի լինի, համ էլ ինչո՞ւ պիտի լինի, ամեն ինչ մաքուր ու ստերիլ էր։
***
Մեկն անց էր, երբ վերադարձա տուն։ Աշխատասենյակի սեղանին, լամպի լույսից առաջացած լուսավոր բծի մեջ «Պտղաշրջման վտանգները» էջի վրա բացված էր Դոդերլյայնը։ Դեռ մի ժամ էլ նստած էի այդտեղ ու էջերն էի թերթում՝ կլլելով հովացած թեյը։ Եվ հանկարծ հետաքրքիր բան կատարվեց․ նախկինում անհասկանալի թվացող բոլոր մասերը պարզ ու հասկանալի դարձան, ասես դրանց վրա լույս սփռվեց, եւ այստեղ՝ խուլ գյուղկան գիշերվա խավարի մեջ, լամպի լույսի տակ ես հասկացա, թե ինչ է իրական գիտելիքը։
«Գյուղում մեծ փորձ կարելի է ձեռք բերել,- մտածում էի քնելիս,- միայն թե պետք է կարդալ, շատ կարդալ»։
Ռուսերենից թարգմանեց Արփի Ոսկանյանը
