Անտառաշներ
Խոսք ներածական
Իսկապես որ, կարդալով Արփի Ոսկանյանի «Իմ կյանքի շները», ակամայից սկսում ես հիշել քո կյանքի շներին, ու նույնիսկ՝ ես, որ վաղուց արդեն խզել եմ դիվանագիտական կապերս շների հետ, այնքա՜ն բան ունեի պատմելու շների մասին, ու դա այնքան կարևոր էր իր պարզ անկարևորության մեջ։ Բայց այդ կերպով այդ մասին գրելը կնմանվեր գրագողության, մի բան, որը մահացու մեղք է գրականության մեջ, առավել ևս հիմա՝ այս վտանգավոր ու կործանագործ ժամանակներում, երբ շախմատիստները խաբեբայորեն շախմատային շարժիչ են օգտագործում, երբ գրողներն ու նկարիչները տրվում են ԱԲ-ի գայթակղությանը, ինչն ինքնին գրագողության մի ձև է։ Այլ կերպ ասած՝ ով_որտեղ_ում_ոնց_կարում՝ քցում է, ուստի հիմա, առավել քան երբևէ, պիտի մնա մի տաճար, որ պղծված չլինի։ Բայց… բայց…
Մհերը դիմեց հին աշխարհում տարածված մի մոգության, որը ժամանակակից մոգերին հայտնի է ֆլեշմոբ անվանմամբ. մոգություն, որը փոշիացրեց գրագողության անեծքը, այդպիսով՝ փրկելով և տաճարը պղծությունից։ Եվ այդպես՝ իր վրա վերցնելով առաջին հարվածը, նա բացեց Պանդորայի արկղը, որից հիմա շներ պտի ելնեն՝ սպիտակ ու սև, հանգիստ ու կատաղած, և արու և էգ, ամեն տեսակ շներ՝ պիտի ելնեն հիմա։
Նախաբան
Շների մասին իմ առաջին հիշողությունը սկսվում է վեց-յոթ տարեկանից. մի անգամ օրինակ, երբ ես փոքր էի ու մենակ, իսկ շները շատ էին ու մեծ, ես ուզում էի մտնել դպրոցի այգին, բայց այնտեղ պառկած շները դա չէին ուզում։ Նրանք նետվեցին դեպի ինձ ու ես փախա։ Ընկա ու խփեցի գլուխս, ու միակ պատկերը, որ հիշում եմ, չորս-հինգ շուն իմ գլխավերևում կանգնած կատաղի հաչում էին։
Առանձնապես ոչ մի բան, միայն գլուխս էր ուռել։ Չեմ հիշում՝ վախեցել էի, թե չէ, ու չեմ էլ ուզում հիշել, որովհետև եթե դա հիշեմ, հետո պիտի վախի բուժման ավանդական միջոցը հիշեմ, բայց փառք Աստծո, ենթագիտակցությունս արգելակել է այդ հիշողությունը։
Սրանք սակայն, կամայական շներ էին, մեկն այն ոհմակից, որ կարող է պատահել ամեն շենքի մոտ. ու պատահում էր, ու հարձակվում էին, իսկ երբ մենակ էին՝ ավելի խելոք էին. երբեմն կերակրում էի, հաճախ բարևում, երբեմն շոյում, երբեմն պաշտպանվում, բայց մեկ է, սրանք անդեմ ու անցողիկ շներ էին, որոնց հետ տասը րոպեից ավել չեմ զրուցել։
Բանը մի փոքր այլ էր Աղսուի ու այլ անտառաշների հետ, որոնք թեպետ ևս դիպվածային ու անցավոր շներ էին, (կամ գուցե ես էի անցավոր նրանց համար), բայց մեկ է, անսահման արագությամբ դեպի անէություն սլացող անհասկանալի այս աշխարհի խելագար ընթացքի մեջ մենք մի պահ կանգ էինք առել ու նայել իրար աչքերի մեջ։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Առաջին Գլուխը
/Աղսուի չորս շները/
Աղսուն սար է Իջևանում, իսկ էդ սարի տակ մի տնակ կա, ավելի ճիշտ՝ երկու տնակ կա, որից մեկը պատկանում է իր տիրոջը, իսկ երկրորդը ևս պատկանում է իր տիրոջը, որը նույն մարդն էր ու նաև իմ հին բարեկամն էր։ Ես հոգնած էի ու ուզում էի փախչել, իսկ դա աշխարհից վերացած, թաքուն մի տեղ էր։ Զանգեցի բարեկամիս, ասացի՝ հոգնել եմ քաղաքից (Իջևանը, ամեն դեպքում, քաղաք է), ասացի՝ հոգնել եմ ամենից, թույլ տուր գամ՝ քո սարի տան խոտերի մեջ մեռնեմ։ Իսկ նա ասաց՝ կարող ես գալ խոտերի մեջ մեռնել, կարող ես և գալ ու ապրել խոտերի մեջ, կարող ես նաև էն երկրորդ տնակում ապրել, մեկ է՝ էդ տնակը դատարկ է հիմա։ Ու ես գնացի, մտա երկրորդ տնակը։
Ներքևի տնակը, որտեղ ապրում էր տերը, սրանից մի երկու հարյուր մետր էր հեռու. փոքր թեքությամբ զառիվար ճամփա էր դաշտի միջով։ Երբ տեղավորվեցի, ինձ հրավիրեցին ներքևի տնակը՝ ճաշելու։ Ինչքան էլ որ ինձ նայելով նման տպավորություն կարող է ստեղծվել, մեկ է, ես առանձապես բան չունեմ հաց ուտելու դեմ, ուստի միանգամից իջա։ Քայլեցի խոտերի միջով, հասա զառիվար դաշտին, որտեղ արահետ կար, բայց արահետը թողած, բարձր խոտերի միջով շարունակեցի իջնել, ու արդեն հասնում էի ներքևի տնակին, երբ չորս շուն ելան խոտերի միջից ու մոլեգնած վազեցին դեպի ինձ միաժամանակ հիշելով ամենաթունդ հաչոցները։
Բարեբախտաբար ես փայտ ունեի, ու ևս մեկ անգամ համոզվեցի ժողովրդական առածների իմաստնության մեջ։ Որքան շատ էի մոտենում տնակին, էնքան կատաղի էին հարձակվում, բայց փայտը փայտ էր, ու երբ մոտեցնում ես՝ նրանք դնչները հեռացնում են։ Տերը փորձում էր կանչել, սաստում էր նրանց, բայց մեկ է, նույն կատաղությամբ նրանք փորձում էին հոշոտել ինձ։ Ի վերջո տուն մտա, ճաշեցի, մի քիչ խոսեցի տիրոջ հետ ու վերադարձա վերևի տնակը։ Նույն օրը մի անգամ էլ իջա ներքևի տունը ու նրանք հարձակվեցին նորից, ու մազ էր մնում, որ հոշոտեն ինձ, բայց փայտը փայտ է, ու ես արդեն համակերպվել էի, որ ինչքան իջնեմ ճաշելու, սրանք փորձելու են հոշոտել ինձ։
Գիշերը լուռ էր սարի տակ, ու լռությունն այդ նախապատմական էր թվում, իսկ էն, որ ես միզում էի խոտերին, էնքան էլ նախապատմական չէր թվում, բայց զուգարանը հեռու էր, ու ընդհանրապես՝ բոլորն էլ գիտեն արձակ մի դաշտում խոտերին միզելու ազատության բերկրանքը։ Բայց այ, երբ հայացքս թեքեցի, գիշերվա մեջ շողացող զույգ աչքեր տեսա։ Հետո ևս մի զույգ։ Չորս աչքերը դարձան վեց։ Գայլե՞ր։ Ու վեց աչքերը դարձան ութ։ Նրանք մոտենում էին, ու երբ բավական մոտեցել էին, հասկացա, որ դրանք ներքևի տան չորս շներն են։ Բայց էդ փաստն առանձնապես չէր սփոփում, որովհետև նրանք էնքան էլ բարեկամական չէին տրամադրված իմ հանդեպ։ Սպասում էի հերթական բախմանը, էս անգամ գիշերային, ու ավելի քիչ շանսերով ինձ համար, բայց երբ մոտեցան… էդ ժամանակ էր, որ հասկացա՝ սրանք բան չունեն իմ դեմ, ընդամենը ներքևի տունն էին պաշտպանում։ Նրանք մոտեցան, ու ես շոյեցի նրանց։ Մի քիչ խոսեցինք, պարզվեց՝ լավ էլ «ատդուշի» շներ են։
Մեկը շեկ էր ու ամորձատված, մեկը սև էր ու դեբիլ, մեկը փոքր էր ու էգ ու հղի էր, իսկ էն մյուսը կարգին մեծ էր ու նա խմբի առաջնորդն էր. ընդհանուր առմամբ, էդ գիշեր բոլորի հետ էլ լեզու գտա։ Նա, որ սև էր ու դեբիլ, ուրախ-ուրախ թռչկոտում էր, պոկ չէր գալիս, իսկ իր սիրո արտահայտման անզուսպ դրսևորումներում, անզգուշաբար, քիչ էր մնում կծեր անգամ։ Նա, որ էգ էր ու փոքր ու հղի, ազդում էր նյարդերիս, ուստի աշխատում էի շատ չշփվել հետը, թեպետ ինքն էլ առանձնապես ինձ շան տեղ չէր դնում, որովհետև միայն ալֆայի ձվերը հոտոտելով էր զբաղված, ու դրա համար էլ ազդում էր նյարդերիս, որ մի որձից չպրծած մյուսին էր անցնում, ու ես նորից համոզվում էի ժողովրդական արտահայտությունների իմաստնության մեջ։ Իսկ շեկը հանգիստ տղա էր, նա ստերջացված էր, ու էդ բաները նրա բանին չէին, որովհետև դե… պարզ է, բան չուներ, որ բանին լինեին։
Առավոտյան, երբ զարթնեցի, բոլորը գնացել էին, միայն սևն ու շեկը դեռ նստած էին դռանս մոտ։ Հաց տվի նրանց՝ հացի մի կտոր, ու էլի ինչ ունեի տվեցի, իսկ նրանք էլի մնացին, մինչև ճաշի ժամին իրար հետ իջանք ներքևի տնակը՝ ճաշելու։ Կարծում էի, թե արդեն բարիշել ենք, բայց երբ մոտեցա ներքևի տնակին, այն երկու շները նորից հաչալով վրա տվին, ու հետիս սևը, այն, որ սև էր ու դեբիլ, ինքն էլ սկսեց հարձակվել, ապա հիշեց, որ քիչ առաջ կերակրում էի իրեն ու սկսեց առատորեն սիրել ինձ, բայց չէր էլ ուզում հետ մնալ ոհմակից, ուստի նաև հաչում ու հարձակվում էր, բայց չէր էլ ուզում իմ հացից կտրվել, ուստի նաև՝ փորձում էր սիրե… մի խոսքով՝ դեբիլ էր։
Այդտեղ ես չորս-հինգ օր մնացի, ու չորս-հինգ օր նույն պատմությունն էր. ներքևի տնակում հարձակվում էին, վերևի տնակում՝ ընկերություն անում։ Երբ հավաքեցի իրերս, որ գնամ, նրանք բոլորը մի մարդու պես հրաժեշտ տալու եկան։ Անցա ցանկապատն ու փակեցի դարպասը, ու նրանք մյուս կողմում մնացին։ Նրանք շնային, սիրառատ աչքերով նայում էին իմ հետևից, մի փոքր խառնված, որովհետև նրանք չեն հասկանում, թե ինչու է մարդը գնում, նրանք շան սիրառատ աչքերով ինձ հրաժեշտ էին տալիս, առանց հասկանալու, որ դա հրաժեշտ է, բացի այն մեծից՝ խմբի ալֆայից։ Ալֆան վազեց, կորավ տեսադաշտից, ու ինձ թվաց՝ հեռանում-գնում է առանց տրվելու հրաժեշտի հուզիչ պահին։ Բայց չէ։ Նա պարզապես գիտեր ցանկապատի ծակ տեղերը։ Նա անցավ ցանկապատի տակով, վազեց եկավ մինչև մեքենան, ու մեքենայի հետևից վազեց մինչև սարի տակ։ Այ քեզ ալֆա, ամբողջ ժամանակ լուռ էր, մտքովս էլ չէր անցել, որ ինձ շան տեղ կդնի։ Ու նույն այդ խառնված հայացքով նայում էր մեքենայի հետևից. նրանք չեն հասկանում, թե ինչու է մարդը գնում։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Երկրորդ Գլուխը
/Չաթլախիկը/
Կներեք, գիտեմ, հայհոյելը վատ է, հատկապես էս մեկը ամենաանդուրն է բոլոր հայհոյանքներից, բայց ես մեղք չունեմ, ազնիվ խոսք, ուղղակի էդպես ստացվեց. ես գնացել էի Լոռու մի գյուղ, հեռավոր մի գյուղ, համարյա Ահնիձոր, բայց դրանից մի քիչ դեսը. իմ հերթական քաղաքային փախուստն էր դա։ Ես մի տուն էի վարձել, որի հարևան տանը մի շուն կար, մի հսկայական գամփռ, ու նա հսկում էր կովերի նախիրը։ Ես էլ դե՝ քաղաքացի տղա (Իջևանը, ամեն դեպքում, քաղաք է), ուզեցա մոտենալ ու դիպչել կովերից մեկին։ Շունը նախազգուշական հաչոց արձակեց, ու էդ ժամանակ էր, որ ես բնազդաբար նրա անունը այդպես կնքեցի՝ Չաթլախ, ավելի շատ վախից, որովհետև սա արդեն լուրջ, գյուղի շուն էր, սա Աղսուի շների պես անիմաստ չէր հաչում, սա գամփռ էր, եթե հաչում էր, նշանակում էր՝ հետ գնա, թե չէ՝ գիտես ինչ։ Ես հետ գնացի, բայց ես սիրում եմ կովերին ու էդպես էլ չկարողացա ձեռք տալ, գոնե մի անգամ, ու դրանից նեղացած՝ նրա անունը էդպես մնաց։
Հաջորդ օրը, երեկոյան, իր առօրյա գործերից ձանձրացած, շունն այդ որոշեց իմ այգին գալ։ Նստեցինք, խոսեցինք մի քիչ. նա լուռ ու լուրջ տղա էր, շատ չէր խոսում, դե ես էլ շատ հարցեր չէի տալիս, իսկ երբ շոյում էի մեջքը՝ մի տեսակ նայում էր, կարծես ասեր՝ «ախպ՜եր, ես քո իմացած՝ քաղաքի պուպուշ շներից չեմ, շոյելու համար չեմ, լուրջ մարդ եմ, լուրջ գործ եմ անում՝ կովերի նախիր եմ պաշտպանում, ձի եմ պաշտպանում, գայլերի հետ եմ տալի-առնում, արջ եմ քշում, անհարմար ա»։ Բայց, ամեն դեպքում, նա թողնում էր շոյել իրեն. խելացի էր, հասկանում էր, որ մարդ եմ ու մարդային բան եմ անում, իսկ երբ հաց էի տալիս, հացը ատամներով, բայց առանց կծելու, զգուշորեն վերցնում էր ձեռքիցս։ Դրանից էլ իմացա, որ խելացի շուն է, որովհետև այն սևը՝ դեբիլը, անընդհատ անզգուշորեն կծում էր, նույնիսկ, երբ հացը տասը մետր հեռու էի նետում։ Ես սիրեցի էս շանը, ու հասկացա, որ մի փոքր անարդար եմ գտնվել անվան հարցում, բայց անունն անուն է, ենթակա չէ փոփոխման, ուստի սկսեցի նրան ավելի փաղաքշական՝ Չաթլախիկ ասել։
Իսկ նա շատ հավատարիմ էր։ Ես կերակրում էի նրան, ու նա չէր ուզում պարտքի տակ մնալ, բայց ի՞նչ աներ։ Նա հարևան տան շունն էր, իսկ դա մի հիսուն մետր հեռու էր իմ տնից։ Ու խեղճ այս շունը սկսեց երկու հերթափոխով աշխատել։ Ցերեկները գալիս էր իմ այգին, նստում տան կողքին մի հարմար, մարտավարական վայրում, որտեղից տեսանելի էր այգուս ելումուտը ու պաշտպանում էր տունը, հետո գնում էր իր իսկական տիրոջ մոտ, ավարտում գործերը, ու նորից գալիս էր ու պաշտպանում իմ տունը։ Ես նրան ասել էի, որ մի ամիս մնալու եմ, բայց եղավ այնպես, որ խնդիրներ եղան, ու մի շաբաթ հետո, գիշերով ես հավաքեցի իրերս, որ գնամ։ Մեքենա կանչեցի։ Իրերս լցնում էի մեքենան, իսկ նա ուղեկցում էր ինձ, տնից մեքենա, մեքենայից տուն։ Զգում էր, որ մի բան էն չէ, հիշում էր, որ իրեն մի ամիս եմ ասել։ Նա մինչև վերջին պահը հսկում էր ինձ, հսկում էր մինչ ես մեքենա նստեցի, ու փակեցի աչքերս, որովհետև անսահման տխուր էի, ավելի ճիշտ ուզում էի լացել կամ գլուխս պատին տալ, որովհետև դրանք խնդիրներ էին, ու խնդիրներ էին, որ շունը չէր կարող լուծել, բայց նա դա չէր հասկանում, դրանք մարդկային խնդիրներ էին, իսկ նա նայում էր շան հայացքով, ու հայացքն ասում էր՝ «բայց ախր ո՞ւր ես գնում»։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Երրորդ Գլուխը
/Կայծակը/
Ես վերադարձել էի սարի տակի այն տնակը։ Առաջին բանը, որ մտածում էի՝ նորից վրա չտան էս շները։ Բայց շները չկային։ Փախել են՝ ասաց տերը, արդեն քանի ամիս է։ Գնացի տնակը, էս անգամ տասն օր պիտի մնայի։ Գիշերը հասկացա, որ մենակ եմ ու որ սարի տակ, էս ամայության մեջ, նաև մի քիչ վախենում եմ։ Կուլ տվեցի, քնեցի։ Այդպես և երկրորդ օրը։ Ավելի շատ ամայի մենությունն էր խեղդում, ու նաև վախը, ու չգիտեմ էլ ինչը, ու ես ոչ մի բան չգիտեի, նկատի ունեմ՝ էս աշխարհում ես ոչ մի բան չգիտեի, ու էդ ամենին զուգահեռ՝ անձրև թափվեց, ու ամպրոպ թափվեց ու կայծակ թափվեց, ու ինչ կար երկնքում՝ թափվեց, ու երկինքը թափվեց։ Ես այգուց մտա տուն, պառկեցի, գլուխս թաղեցի բարձի մեջ։ Անցավ մի քիչ, մի քիչ շատ, ու անձրևը դադարեց։ Ես դուրս եկա տնակից, բայց… զգում էի, որ էլ ամայի չէ։ Մի շունչ զգացի։ Շրջվեցի։ Տեսա՝ այն չորս շներից մեկը, այն շեկը, որ ստերջացված էր, նստած է տան կողքի տաղավարի սեղանին։ Բայց ե՞րբ եկավ, որտեղի՞ց։
Անձրևից հետո դեռ փխրուն էր հողը. թե շատ ուզեի՝ կարող էի գտնել նրա հետքերը։ Բայց ի՞նչ կարիք կար դրա համար, երբ հաստատ գիտեի, որ նա պարզապես զգացել է, որ խեղդվում եմ, զգացել է, որ ինչ-որ մեկը ինչ-որ բան է կանչում, ու իր՝ ամիսներով փախած տեղից, անհայտ փողոցներից, փոթորկի ու կայծակի միջով, մոգական ձևով էստեղ է հայտնվել։ Կայծակ անվանեցի նրան, որովհետև կայծակի փայլատակման ժամանակ էր, որ էդ մթության մեջ տեաա նրան՝ տան կողքի տաղավարի սեղանին նստած, դունչը՝ թաթերին, ու այնպես հանգիստ, ասես երբեք էլ չէր փախել. ու այն մնացյալ օրերը, որ անցկացրի Աղսու սարում, նա այլևս չլքեց ինձ։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Չորրորդ Գլուխը
/Բրուտոս/
Արդեն քաղաքում էի։ Չսիրելով փողոցը, նախընտրում էի շենքերի առջևով անցնել։ Այնտեղ երկու շուն կար։ Մեկը ծեր էր ու իմաստուն, մյուսը շուն էր։ Էգ էր, ավելի փոքր, դեղնոտ։ Անցելիս երկուսին էլ բարևում էի, թե առիթ կար՝ շոյում էի, թե հաց կար՝ տալիս էի։ Օրը մի քանի անգամ անցնում էի էդ կողմով, ու ամեն բան նորմալ էր, մինչև մի օր տեսա, որ էն մյուսը, որ ավելի փոքր էր ու դեղնոտ, մի խոսքով՝ Բրուտոսը, հաչում է անցորդների վրա։ Մի անգամ էլ ինձ վրա հաչաց, բայց հենց այնպես, ամաչելով, հաչաց ու թեքեց գլուխը, կարծես ասեր՝ «կներես, չէի ուզում, դե ուղղակի, շուն եմ, էդ էլ իմ գործն ա»։ Ու էդպես երկրորդ անգամ։ Ու երրորդ։ Հետո նկատեցի, որ նրա՝ մի հատիկանոց հաչոցները փոխվում են ավտոմատ կրակահերթի։ Հաչում էր ու հետևիցս ընկնում, բայց երբ շրջվում էի՝ ձենը կտրում, փախչում էր։ Ու նորից։ Մի երեսուն մետր էր տարածքը, որով անցնում էի։ Արդեն գիտեի, ուղղակի պիտի շրջվեմ ամեն երեք քայլը մեկ, որովհետև սրիկան միայն հետևից էր հարձակվում, իսկ երբ շրջվում էիր՝ վախենում, փախչում էր։ Մի անգամ էլ մի քիչ ուշ շրջվեցի։ Զգացի, որ մի բան արել է, բայց հավատս չէր գալիս, որ կարող է կծած լինել։ Քայլեցի մի քիչ հեռու, բացեցի ոտքս։ Կծել էր։ Չէր ցավում, ոչ էլ անհանգստացնում էր։ Պարզապես, էս բոլոր առճակատումների, էս բոլոր բախումների ու ճակատամարտերի ժամանակ, նույնիսկ, երբ ամայի սարում չորս շան հետ կռիվ էի տալիս, կամ երբ այգաբացին քաղաքի բոլոր շները հարձակվում էին վրաս, երբեք, ասում եմ, երբեք մտքովս չէր անցել, որ շունը, այնուամենայնիվ, կարող է կծել ինձ։ Մի բան կոտրվեց մեջս։ Դրանից հետո էլ չէի վստահում փողոցային շներին։ Ես նրանց բոլորին կերակրել էի, շոյել էի, մարդկանցից շատ իրենց էի բարևել, իսկ նրանք…
Ես սկսեցի հետևել նրանց վարքին։ Սուտ է այն պնդումը, թե շունը հարձակվում է, որովհետև ծեծում են։ Նրանք հարձակվում էին ծերերի վրա ու երեխաների վրա ու հիվանդների վրա ու նրանց վրա, ովքեր մենակ են քայլում։ Մի հին գայլային բնազդ։ Չէ՞ որ գայլերը նախիրի վրա հարձակվելիս, ընտրում են ծերերին, թույլերին կամ փոքրերին։ Կամ նրանց, որ մենակ են։
Էդտեղ էր, որ դիվանագիտական հարաբերություններս խզեցի շների հետ, հատկապես, երբ նրանց վարքը ուսումնասիրելիս ավելի ու ավելի հաճախ կատվաձագի դիակներ էի տեսնում, կատուներ, որ չէին հասցրել փախչել, դառնալով զոհը գայլային բնազդով ապրող մի ընտանի կենդանու, ով սպանում էր ոչ թե իր գոյությունը պահպանելու, այլ հենց այնպես, իմիջիայլոց։ Դադարեցի նաև նրանց կերակրել, որովհետև մտածում էի՝ այն ուժը, որ ստանում են իմ սննդից, կատուների դեմ է ուղղվում։ Իսկ որոշ ժամանակ անց նման մի կատու գտա, փոքրիկ, վախեցած մի կատվաձագ, վիրավոր պոչով։ Նրա պոչի մորթին չկար, իսկ այն ինչ կար, նման էր առնետի պոչի ու դա էլ պոկվելու վրա էր։ Տեսա նրան փողոցում, երբ մի շաբաթով քաղաք էի վերադարձել։ Ուզում էի կերակրել, բայց ձեռքիս չկար ուտելիք։ Տուն բերեցի։ Նա էնքան վախեցած էր, որ միանգամից մի մութ անկյուն փախավ։ Հետո մի կերպ համոզեցի, դուրս եկավ, մի բան կերավ ու փախավ նորից։ Մի քիչ էլ կերակրեցի ու երբ համոզվեցի, որ կուշտ է, ազատ թողեցի։ Չէի կարող չթողնել, որովհետև ես նորից պիտի լքեի քաղաքը։ Իսկ նա այնքան լավն էր, բայց այնքա՜ն փոքր ու այնպե՜ս վախեցած։ Ու ի՞նչ եղավ նրա հետ։ Ապրե՞ց։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Հինգերորդ Գլուխը
/Բասթարդ/
Նորից Աղսուի սարերը, բայց արդեն մի քանի տարի էր անցել։ Ու արդեն մի քանի տարի բարեկամս էլ էդտեղ չէր ապրում։ Ոչ ոք չէր ապրում էդտեղ։ Ներքևի տունը դատարկ էր հիմա, ու մենք այնտեղ էինք գիշերելու։ Նպատակը՝ օձ բռնելն էր։ Ուզում էինք օձ բռնել ու թույլ տալ, որ կծի մեզ (դե հիմա փաբ չկա մեզ մոտ, մենք էլ տենց ենք զբաղվում)։
Անձրևեց ու մենք դաշտում վրան խփեցինք։ Ես էի ու մեկը։ Վրանում գիշերելու միտք չկար, ուղղակի վրան է՝ պիտի խփես։
Քանի որ վաղուց արդեն ոչ ոք չէր ապրում էդտեղ, խոտերը գերաճել, ծածկել էին բոլոր արահետները։ Աղսուն նմանվել էր ինչ-որ մի պոստապոկալիպտիկ աշխարհի, թվում էր՝ աշխարհի վերջն անցել է այս տեղով ու մենք վերջին մարդիկ ենք։
Ամբողջ ցերեկը թափառեցինք ամայի, զառիվեր դաշտերում։ Օձ չգտանք, միայն մի կրիա։ Երեկոյան անձրևն ուժգնացավ, մենք վրանը մտանք։ Մի քանի կիլոմետր շառավղով չկար և ոչ մի կենդանի շունչ։ Ամեն բան լավ էր ու հանգիստ, մենք վրանում պառկել՝ նայում էինք մթնող աշխարհին, նայում էինք լեռան ուրվագծերին, ականջ դնում անձրևի ձայնին։ Բայց մեկ էլ հանկարծ զգացինք, որ վրանի տակ մի բան է շարժվում։ Տեսանք, որ վրանի տակ ինչ-որ զանգված կա։ Դա նման էր երկրանգդի վրա մնացած վերջին մարդու պատմությանը, ում դուռը թակում են։ Վախով ու զարմանքով, բարձրացրինք վրանը, նայեցինք։ Շուն էր, անծանոթ մի շուն։ Պատսպարվում էր անձրևից։ Թող մնա՝ մտածեցինք, ու փորձում էինք զգույշ շարժվել, որ պատահաբար չտրորենք նրան։ Ու մինչ այգաբացը մնացինք էդպես՝ մարդը և շունը, կողք կողքի, անձրևից թաքնված։
Առավոտյան նորից դաշտերն ելանք, ու վերջապես օձ գտանք՝ բազմերանգ սահնօձ։ Բռնեցինք, մի քիչ նայեցինք, թույլ տվինք՝ կծի ու բաց թողեցինք։ Երբ վերադառնում էինք տնակը, մի շուն վազելով դեպի մեզ էր գալիս։ Մտածում էինք հարձակվում է, բայց չէ, նույն՝ նախորդ օրվա շունն էր, որ եկել էր իր երախտագիտությունը հայտնելու։ Ուրախ շուն էր։ Չափից դուրս ուրախ։ Խմած անծանոթի պես կպել՝ պոկ չէր գալիս։ Չափից դուրս սիրառատ էր, ու թե հանկարծ շոյեիր, այնպես էր ոգևորվում, որ բառացիորեն խանգարում էր քայլել՝ ընկնում էր առաջդ, թռչում էր ձեռքերիդ, ու դրա համար էլ փորձում էինք երես չտալ, ու նաև նրա համար, որ նա այն հիմարիկ շների դասից էր, որ բերանը բաց, ուրախ վազում են դեպի քեզ ու պատահաբար կծում, ի տարբերություն այն գամփռի, որ ձեռքդ կարող էիր բերանը տանել, ու նա զգուշորեն կվերցներ հացը առանց ձեռքիդ դիպչելու։ Ընկերս հայ չէր, մենք անգլերեն էինք խոսում, ու քանի որ շունը ավելի շատ խանգարում էր քան օգնում, նրա մասին խոսելիս ասում էինք «this bastard»՝ էս խառնածինը։ Խառնածինը չլքեց մեզ, ավելի ճիշտ՝ ինձ, որովհետև ընկերոջս արհամարհում էր, իսկ ինձնից պոկ չէր գալիս՝ թռչում էր գիրկս, փորձում էր լպստել, կառչում էր ոտքերիցս։ Չգիտեմ՝ ինչո՞վ էի արժանացել նման բարեհաճ վերաբերմունքի, հատկապես այդժամ, երբ արդեն խզել էի կապերս շների հետ ու էլ անգամ չէի բարևում նրանց։ Բայց ներքուստ ուրախ էի, ու դա վերջին անգամ էր, որ եղա այդտեղ, ու բարեկամս մահացավ, ու ես հույս ունեմ, որ այդ սարերը նրան խաղաղություն են բերել։
ահաթեորտեղէթաքնվածշա՞ն Վեցերորդ Գլուխը
/Պոչատը/
Պոչատը մեկը չէր այն անտառաշներից, որոնց, քաղաքից իմ փախուստների ժամանակ պատահում էի անտառամերձ վայրերում։ Այսինքն՝ Պոչատը անտառաշուն չէր։ Բայց բացի այն, որ Պոչատը անտառաշուն չէր, մի բան էլ կար՝ նա ընդհանրապես շուն չէր։ Պոչատը այն կատուն էր, որին տեսել էի ամիսներ առաջ՝ վիրավոր պոչով։ Ու չնայած այն բանին, որ նա կատու է, նա իր պատվավոր տեղն ունի այս պատմության մեջ, որովհետև ապրեց։ Ու ոչ թե պարզապես ապրեց, այլ այնպես ապրեց, որ հանգիստ կարող ենք ասել՝ ապրած ուներ։
Նա փոքր էր, մի քանի շաբաթական, երբ առաջին անգամ տեսա նրան։ Իսկ հիմա՝ մեծացել էր։ Նրա պոչի վիրավոր մասն ընկել, ու նա պոչատ էր հիմա։ Այն խեղճ ու վախեցած կատուն արդեն այն խեղճ ու վախեցած կատուն չէր։ Վախը նրա աչքերից չքացել, փոխվել էր կամքի։ Նա ծուլորեն, ամբարտավան կեցվածքով փռվել էր շենքի առաջ։ Նա ոչ մի շնից չէր փախչում։ Շներն էին փախչում նրանից։ Մի երկու շուն էլ նստած էին նրա թևի տակ, որոնց նա ծարավ ժամանակ ջրի էր ուղարկում։ Այն խեղճ վախեցած կատուն, որ սարսափում էր իր ստվերից անգամ, դարձել էր խիզախ Պոչատը, որ փառավոր կերպով ապրեց մինչև իր կատվային կյանքի վերջը։
ահաթեորտեղէթաքնվածշան Վերջին Գլուխը
/Գրողների տան շները/
Եկավ մի ժամանակ, երբ քաղաքային իմ փախուստներին օգնության հասան երիտասարդ գրողների ծաղկաձորյան հավաքները, որոնց ինձ ևս, մի քանի անգամ հրավիրել են։ Իսկ վերջինը հենց վերջերս էր՝ հոկտեմբերին։ Այդ հավաքներին, իրականում, առանձնապես ժամանակ չի մնում թափառել անտառներով, որովհետև կա հստակ գրաֆիկ, որին պետք է հետևել, իսկ դրանից հետո գալիս է մութը ու ծածկում անտառները։ Բայց այս անգամ ես հաստատ որոշել էի՝ գոնե էս անգամ, գոնե մի տասը րոպեով պիտի թափառեմ անտառում։
Ետնամուտքից սկսվող անտառային զառիվերը ամենահարմար վայրն էր դրա համար։ Որոշեցի բարձրանալ ու տեսնել բացատը։ Երբ ոտք դրի զառիվերին, փորձում էի հնարավորինս հետևել քարե աստիճաններից կազմված արահետին, որովհետև անձրևած էր, հողը՝ փխրուն ու սայթաքուն, ու զառիվեր էր, իսկ ես հոգնած ու բնույթով անջատված. հավես չկար մեռնելու, ոչ՝ էդտեղ։ Մի պահ կորցրի քարե արահետը, բայց կապ չուներ, լույսի շողը հուշում էր, որ բացատը մոտ է։ Մի քանի քայլ էլ։ Վերջապես երևաց բացատը։ Վաղուց էի ուզում տեսնել, թե ինչ կա էնտեղ, ու հիմա վերջապես… Մի հին ճոճանակ ու մի երկար խողովակ։ Դեռ վաղուց, ճոճանակներն ինձ ինչ-որ մի խաղաղ, հեռավոր հանգստություն են ներշնչում։ Ափսոս, որ միայն մի քանի րոպե ունեի։
Մոտեցա։ Հենվեցի դրան։ Սիրուն էր ամենը, էնքա՜ն սիրուն էր։ Ու թարմ էր օդը, անձրևից հետո, ախ, էնպե՜ս թարմ էր։ Նայում էի շուրջս, աչքերով շնչում կանաչը, նայում էի շուրջս ու մեկ էլ հանկարծ… ոչ մի բան։
Շները չկային։
Նրանք սպասում էին Արփիին…
