Ինչ-որ անհասկանալի նահանջ կա ներսումս։ Հիշողությունս դանդաղ հետ-հետ է գնում դժվարանցանելի ճանապարհը չհաղթահարող մեքենայի պես, հետ-հետ է գնում, ու հետզհետե սկսում են պայծառանալ խամրած պատկերները, ես հանկարծ հիշում եմ օրորոցիս գույնը. դեղին էր, լաքած փայտից։ Ահա բարձիս տակ շարված են տարբեր ժամանակներից հավաքած «սոսկաները»։ Ասել են` մեծ աղջիկ ես, հանկարծ չուտես էլ դրանք։ Չուտես, թե չէ Արևը կգա։ Արևը մեր թաղի հարևաններից է, չգիտեմ` ինչ առիթով է բարկացել վրաս, ու դրանից հետո ահավոր վախենում եմ իրենից։ Ես խոստացել եմ, որ էլ չեմ ուտի, բայց դեռ պատրաստ չեմ վերջնական հրաժեշտ տալու դրանց, հավաքել եմ ու ապահովության համար բարձիս տակ եմ պահում։ Կապույտ, վարդագույն, էլի կապույտ ու էլի վարդագույն։ Մի քիչ մաշվածները` գունաթափ, համեմատաբար նորերը` մուգ գույներով։ «Սոսկաներիս» կողքին փառավոր փռված է նաև կապույտ ձկնիկ-աչքաուլունքս ու կապտավուն հինգռուբլիանոցը, որ հայրս է տվել` «Գայլն ու գառը» գեղեցիկ ու վարժ արտասանելու համար։
– Մեծ աղջիկ ես արդեն, թող գումար լինի մոտդ, հետո էլի կտամ։
– Մեծ աղջիկ ես, մա’մ։ Ասել եմ` անիմաստ, իզուր չանհանգստանաս, ծառայում եմ էլի։ Հո միայն ես չեմ։
Սա արդեն ասում է բանակում ծառայող տղաս, որ հիմա հեռու է ինձնից, մեր ձյունակոլոլ սարերում։
Ես ուզում եմ պատկերացնել հսկա սարերը հսկող իմ տղային։ Ակամայից նրա կերպարանքը աճում է աչքիս, աճում ու աճում է` հավասարվելով սարերի հասակին։ Եթե սարերից փոքր լինի, ինչպե՞ս պիտի նա կարողանա հսկել ու պաշտպանել այդ սարերը, գուցե դրա համար են իմ մտապատկերում հավասարվում նրանք։
Երևի դեմքը փակող սև դիմակ-գլխարկ է դրել, որ սարերի մրրիկներն ու հողմերը չցրտահարեն ու չծեծեն դեմքը։ Երևի դիմակի տակից դեմքին միայն աչքերն են երևում։ Երևի թարթիչներին ձյուն են բերել սաստիկ քամիները։
– Երևի շատ ձյու՞ն է կուտակված սարերում։ Ոնց թե` չէ։ Անձյուն սարե՞ր են լինում, այն էլ` ձմռանը։
– Երևի ոտքերդ մրսում են։
– Թաղիքից կոշիկները ո՞նց պիտի շատ տաք լինեն։
– Երևի լույս չկա։
– Երևի կապ չկա։
– Երևի տաք ճաշ չեք ուտում։
– Երևի հաշտ եք իրար հետ, եղբոր նման եք շփվում միմյանց հետ, հիմա դուք մի ընտանիք եք։
– Երևի ինչ֊որ հասարակ բաների անհրաժեշտություն ունեք, որ ամեն տեղ կա, բայց սարերում չկա։
– Հիմա դու հատկապես ի՞նչ կուզեիր, որ քեզ մոտ լիներ։
– Երևի էն մուլֆիլմերում տեսած ձյունե պտտահողմեր են սարերում։ Որ մի տեսակ տագնապային ու չարագուշակ ձայներ էին հանում։
– Երևի շատ թանձր մու՞թ է, թե՞ սպիտակ ու լուսավոր են սարերի ձմեռային գիշերները։ Սարերի երկինքը աստղաշատ ու մոտիկ է, չէ՞։
– Մեծ աղջիկ ես, մա’մ ջան,֊վերջացրո՛ւ մի հատ։ Մեկն էլ կողքից լսի, ի՞նչ կմտածի։
Ես շատ հարցեր ունեմ տղայիս, բայց այդքանը չեմ կարողանում տալ, որովհետև արդեն սարերի բոյին հասած իմ տղան ընդհատում է ինձ կամ ծիծաղում իմ տված հարցերի վրա, տպավորություն է` կարծես ինքը երբ մեծանում էր, ես այդ ժամանակ զուգահեռաբար փոքրանում էի։
– Մեծ աղջիկ ես, մա’մ…
Լարվածությունից թիկունքս բռնվում է, ձախ թևս` թուլանում։ Ինձ թվում է` հազարավոր մրջյուններ են հայտնվել թիկունքիս ու տարօրինակ ձևով վերուվար են անում շարունակ։
Հետո հանկարծ անսպասելի թեթևություն եմ զգում, փոքրանում, փոքրանում եմ ու քաշս էլ կարծես թեթևանում է, դառնում ճիշտ այնքան, երբ հայրս մի ձեռքով ինձ օդերն էր հանում։
– Դե հիմա էլ երկու մատով ինձ բարձրացրո՛ւ, պա՛պ։
– Երկու մատով չի լինի էլ, արդեն մեծ աղջիկ ես։
Հիշողությունս շարունակում է հետ-հետ վազել, ես դառնում եմ ճիշտ այն ժամանակվա պես, երբ ամեն ինչ վազելով էի անում, թռչկոտում էի, երբ պապիկս ինձ ասում էր` թռի՛ր, մի բաժակ սառը ջո՛ւր բեր ։
Ես, թեթև թռչկոտելով, թափանցիկ, մեծ բաժակով էի ջուրը բերում, էն մատնոցի չափ բաժակով չէի բերում, որ պապիկի` գյուղական աշխատանքներից ուռած ու կարծրացած մատները մեծ բռնակի մեջ մտնեն։
– Մեծ աղջիկ ես արդեն, բա ջուրը վազելո՞վ են բերում։ Կեսը թափեցիր։
Հոգեբան ընկերուհիս պնդում է, որ կյանքի լարված, ճգնաժամային պահերին ուղեղի պաշտպանական ռեակցիան միանում է, ու մարդը հայտնվում է իր կյանքի հատկապես այն հատվածում, որտեղ ավելի անվտանգ էր զգում։
Ես նորից նստած եմ օրորոցիս մեջ, «սոսկաները» անվտանգ իրենց տեղում են, Արևը չի եկել տարել դրանք, կարծես միտք էլ չունի. առավոտյան մեր տանն էր ու շատ տաքուկ ժպտաց ինձ, երբ ես վախից սեղմվել էի մորս, ժպտաց ու աչքով արեց։ Իբր` դու սրանց մի՛ լսիր։
Ես ոտքերս կախել եմ օրորոցիս ճաղերի արանքներից ու ուշադիր հետևում եմ մեր տարեց հարևանուհու` Աշխեն բաբոյի դեմքի ջղակծկումներին։ Նա խլություն ունի, չի լսում, եթե մոտիկից ու շատ բարձր չես գոռում ասելիքդ, այն էլ` երեք անգամ։ Չի լսում, բայց ուշադիր հետևում է հեռուստացույցի էկրանից ձանձրալի ու երկարաշունչ խոսող մարդուն, որ բուժվեն ականջները, որ Կաշպիրովսկին բուժիչ ելույթով անցկացնի իր խլությունը։ Դեմքը լարում է, որ գոնե կարողանա լսել, որ որսա բոլոր բառերը։ Ու գլխով է անում պարբերաբար, իբր հասկանում է` ինչ է ասում այդ ձանձրալի մարդը։ Ես սկսում եմ պատկերացնել, որ նա հատիկ֊հատիկ հավաքում է Կաշպիրովսկու արտաբերած բառերը, շարում սպիտակ թելի վրա, ինչպես հիմա մայրիկն է նստած սուջուխի ընկույզները շարում, որ հետո բառերի շարանները լցնի ականջների մեջ, ու բուժիչ բառերը մաքրեն կարծրացած, խցանված լսողությունը։ Սկզբում խշխշան, թշթշան, դիմադրեն, հետո բացվեն վերջապես, և Աշխեն բաբոյի ականջներում վերջապես ուրախ զրնգա ու աղմկի աշխարհը։
Ուրեմն Աշխեն բաբոն դեռ նստած էր մեր հեռուստացույցի առաջ: Ժամերով նստում էր ու ննջում: Մի ամբողջ դժվար անցնող ձմեռ նստած էր: Անշարժ:
Ես էլ էի հավատում, որ Աշխեն բաբոյի ականջները շուտով բուժվելու են։ Ու շուտ֊շուտ ստուգում էի արդյունքը։ Սկզբում ցածր, քթիս տակ էի կանչում` Աշխե՛ն բաբո, մի՛ քնիր։ Հետո` կիսացածր։ Աշխեն բաբոն չէր լսում, շարունակում էր ննջել, հետո մոտենում էի ու բարձր գոռում.
– Աշխե՛ն բաբո, դե մի՛ քնիր, որ շուտ բուժվես։
Մեծ աղջիկ էի արդեն, անհանգստանում էի Աշխեն բաբոյի համար և շատ էի ուզում, որ իսկապես բուժվեր։
– Բա հերթապահելիս գիշերները քունդ չի՞ տանում։
– Բա էդքան ոտքի վրա կանգնած ո՞նց ես դիմանում։
– Ես քո մայրն եմ ու շատ խիստ ասում եմ քեզ` եթե ճամփիդ քար ես տեսնում, շրջանցի՛ր։
– Դու հիմա հատկապես ի՞նչ վախեր ես ունենում, էդ հեռավոր սարերում ձմռանն ապրելն է ավելի շատ վախենալո՞ւ, թե՞ սարերի վայրի գելուգազանը, իսկ էդ սարերում թուրքեր կա՞ն, մոտի՞կ են, իսկ ջուր կա՞։
– Ձեր հագուստները լվանալը բա՞, լվացվելը, լողանալը, իսկ անկողին կա՞։ Փափուկ չի, չէ՞։ Բա էդ համատարած լռությունը վախենալու չի՞։ Շուն չունե՞ք ձեզ մոտ։ Ձեր վաշտում երգող կա՞։
– Մեծ աղջիկ ես, մամ, անիմաստ ես էդքան անհանգստանում։
Դժվար անցնող, բայց թեթև ձմեռ է քաղաքում։ Երկու ամսվա ընթացքում ոչ մի անգամ մի կարգին ձյուն չեկավ, արևն այնքան քաղցր է նայում ու շարունակ ժպտում քաղաքին, որ կարծես հունվարի վերջը չէ, այլ տաք գարնանամուտ։ Հարևանի այգում վարդերը ծաղկել են, կարմիր գծերով բաց վարդագույն վարդեր են։ Հունվարին Երևան քաղաքում ո՞վ է դրսում ծաղկած վարդեր տեսել։
Տաք օրերը հավաքվել են, եկել, մի գծով շարվել են հունվար ամսվա օրացույցում։ Առջևում դեռ մի ամբողջ հավերժություն թվացող փետրվար կա, որ անվերջանալի օրերի շղթա է երևում իմ աչքին։ Էս ձմեռը չի անցնում, համառ ուղտի պես չոքել է մեր դռանը ու առաջ չի շարժվում։
Իսկ հսկա սարերում ցուրտ սառնամանիքներ են երևի ու հսկայական ձյունակույտեր։ Ծաղկած վարդեր չկան այնտեղ, սարերին բնորոշ սաստիկ քամիներ են ու գիշերները պտտվող ձյունամրրիկներ, արևն էլ մեր հարևան Արևի նման ժլատորեն ու սառն է ժպտում այնտեղ։ Տղաները սարերում իրենց դժվար անցնող ձմեռներն են ապրում։ Ապրում են սարերի կյանքով, սարերի ցուրտ ու խիստ օրենքներով։ Իրենց մայրերն էլ որդիների հետ հավասար դժվար ձմեռներ են ապրում` ծառայության օրերն ու ժամերը հաշվելով, հայացքները ողորմություն խնդրող ձեռքերի պես պարզած դեպի երկինք։
Այսօր`առավոտ ծեգին, մի փոքրիկ տղա մայրիկի հետ զինվորական համազգեստով ավտոբուս նստեց։ Տղան առույգ աղմկում էր։
– Բանակի օրվա հանդես ունեն մանկապարտեզում, զինվորական համազգեստ է հագել ու դրանից է շատ ոգևորվել,- ավելի առույգ կարկաչեց մայրը` խանդավառված նայելով տղային։
Ուզում էի ես էլ ոգևորվել, ինչ-որ խանդավառ բան ասել, բայց ներսիցս ուղղակի թույլ նվվոցի ձայներ դուրս եկան ։
Հետո սկսեց լույսը աստիճանաբար բացվել։
