Դիանա Անփիմիադի/Պոեզիայի փառատոն

Գրքի երեւանյան միջազգային յոթերորդ փառատոնը հյուրընկալել էր վրաց գրող Դիանա Անփիմիադիին։ Հանդիպմանը ներկայացվեց նրա հայերեն թարմանական գիրքը՝«Դավադրության տեսություն» բանաստեղծությունների ժողովածուն, որ հրատարակել է «Ակտուալ արվեստ» հրատարակչությունը։ Բանաստեղծությունների թարգմանության վրա աշխատել են Ասյա Դարբինյանն ու Տաթեւ Չախեանը։

Դիանա Անփիմիադին (ծնվ․՝ 1982թ.) բազմաժանր գրող է՝ բանաստեղծ, արձակագիր, մանկագիր, ինչպես նաև ներառական կրթության ջատագով ու գրական գործիչ։ Հեղինակ է բազմաթիվ գրքերի, այդ թվում պոեզիայի ժողովածուի («Շոկոլադ», «Ամփոփ առասպելաբանություն», «Կարճատեսության հետագիծ», «Ստվերի խզում»), մեկ տասնյակից ավելի մանկական և մի քանի այլ գրքերի։ Հետաքրքրությունների լայն շրջանակը ներառում է նաև խոհանոցը և գաստրոլինգվիստիկան։ Այս թեմայով նույնպես հեղինակել է գրքեր, մասնավորապես՝ «Անձնական խոհարարություն», «Մարգարեություն մուրաբայով», «Վրացական համ» և այլն։ Որպես ներառական կրթության ջատագով՝ Վրաստանի ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման կենտրոնի համար համահեղինակել է կրթական գրքեր, իսկ 2022-ին լույս են տեսել կրթությանը վերաբերող նրա վերջին երկու գիրքը՝ «Գրագիտության լաբորատորիա», «Աուտիզմը տանը և դպրոցում»։ Կրթությամբ լեզվաբան է, Թբիլիսիի պետական համալսարանի քարթվելական լեզուների բաժնի մագիստրոս, ներկայումս աշխատում է իր դոկտորական թեզի վրա։ Գործերը թարգմանվել են ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն, չեխերեն, լեհերեն, լիտվերեն, ուկրաիներեն, հունարեն և հայերեն: 

Իր առաջին իսկ բանաստեղծական գրքի համար արժանցել է Վրաստանի ամենահեղինակավոր գրական «ՍԱԲԱ» մրցանակի՝ տարվա լավագույն դեբյուտ անվանակարգում (2009 թ․)։ Այնուհետև  ստացված բազմաթիվ տեղական և միջազգային մրցանակների շարքում հատուկ հիշատակման է արժանի Անգլիական ՓԵՆ-ի կողմից 2019-ին նրան շնորհված թարգմանչաց մրցանակը (English PEN Translation Award ( 2019)- Why I No Longer Write Poems)։ Պոեզիայի հրաշալի թարգմանիչ և զգայուն խմբագիր Դիանա Անփիմիադիին ենք նաև պարտական 2021-ին Նոդար Դումբաձեի հրատարակչության լույսընծայած «Հայ պոեզիայի անթոլոգիայի» հաջողության համար (համաթարգմանիչ՝ Ասյա Դարբինյան)։ 

Ներկայացնում ենք Գրքի Երեւանյան միջազգային յոթերորդ փառատոնին Դիանա Անփիմիադիի հետ տեղի ունեցած հանդիպման ձայնագրությունը (վարում է Անահիտ Ղազախեցյանը, թարգմանիչ՝ Ասյա Դարբինյան), ինչպես նաեւ բանաստեղծությունների մի փունջ «Դավադրության տեսություն» գրքից, որ հեղինակը ընտրել էր ընթերցանության համար(թարգմանիչներ՝ Ասյա Դարբինյան, Տաթեւ Չախեան)։

ՊՈԵԶԻԱՅԻ ՓԱՌԱՏՈՆ

Եկա՝ մասնակցելու պոեզիայի փառատոնին
եվրոպական մի փոքրիկ քաղաքում:
Սահմանապահը չհարցրեց,
բայց, մեկ է, պարզաբանեցի,
որ պոեզիայի փառատոնի եմ գնում,
ինքն էլ ողորմած ժպտաց
ու հաջողություն մաղթեց։
Բերեցի տեղ գնալու բանաստեղծություններս –
տրամաբանորեն համակարգված,
առնչվող պատերազմին, սովին, երեխաներին, 
մի խոսքով՝ գլոբալ թեմաներով,
մի քանի սիրային գործ,
մեկ-երկու վերլիբր,
և հանգուվանկով բանաստեղծություններ՝
մի քիչ՝ վրացերեն լսեցնելու համար,
մի քիչ էլ՝ էկզոտիկ երևալու։
Արդուկել, ճամպրուկում կոկիկ դարսել, 
բերել եմ բրենդային բանաստեղծություններս՝
թարգմանված տարբեր լեզուներով, 
հարմարեցված բոլորին։
Դրսի գործերս, որ չհավանելու ձև չկա, 
արժանացան երկար ծափերի, 
համեստ գովասանքի,
հեռախոսում մի քանի պետքական հասցե,
մի երկու ջերմ գրկախառնություն,
և աղոտ հեռանկար՝ հայտնվելու 
պոեզիայի մեկ այլ փառատոնում։
Եկել եմ պոեզիայի փառատոնի
մարդամեջ դուրս գալու շորիկով ու բանաստեղծություններով,
իսկ ի՞նչ անեն տանը մնացածները, 
բարձի տակինները,
գզգզված, արմատները չներկած մազերով,
գիշերանոցին՝ արջուկներ,
ոտքերը չսափրած, գիշերային կրեմով խոնավացված
տնային բանաստեղծություններս,
որ այդպես էլ չմեծացան,
որ անվերջ տասներեք տարեկան են
ու վերմակի տակ են խցկում 
առաջին արյունոտ ներքնազգեստը, և ձգվում է 
հինգ հավերժական րոպե մինչև բղավոցը մայրիկի.
– Չե՞ս ամաչում, բա որ մեկը տեսնի…

ԿԱՐՄԻՐ ՈՒՐԲԱԹ

13-ամյա տղայի պայուսակ — գրիչներ, տետրեր, հազար անպետք հնոտիք,
13-ամյա տղայի գիրք — գրառումներ, խզբզոցներ, ցանցառ բեղեր գրողների դեմքերին,
13-ամյա տղայի սպիտակ շապիկ — մի խելքը գլխին գրառում, սիրած ֆուտբոլիստ,
13-ամյա տղայի սենյակ — թափթփված, աթոռին՝ շորեր, մահճակալի տակ՝ շոկոլադի թղթեր, սեղանին՝ չիփսի փշուրներ,
13-ամյա տղայի ինտերնետային պրոֆիլ — խաղեր, 
անպատասխան նամակներ բարձր դասարանի աղջկանից,
13-ամյա տղայի բաճկոնի գրպաններ — չփնտրածդ կգտնես,
13-ամյա տղայի սիրտ — դժվարություններով, վախով, սիրով լեցուն,
13-ամյա տղայի դեմք — մի քիչ մեծացած քիթ, տեղ-տեղ ցան,
13-ամյա տղայի կոշիկներ — տակերը մաշված, ծռմռված, քայլած ուր ասես,
13-ամյա տղայի մազեր — երկարոտ, գզգզված,
13-ամյա տղայի գլուխ — հազար ու մի մտքերով լի,
13-ամյա տղայի գլխարկ
13-ամյա տղայի գլխարկ
13-ամյա տղայի գլխարկ

ՍԻՐՏԸ

-Եթե սիրտը զանգ լիներ,
քեզ տեսնելիս կզնգար,- ասաց
11-ամյա տղաս այս առավոտ,
երբ իր պայուսակն ուսիս կախ
վազում էինք դպրոց։
Մուտքի մոտ, սովորականի պես,
գրկեցի, համբուրեցի քիթիկը,
լավ օր մաղթեցինք իրար,
ու գնացի գրելու բանաստեղծություն, 
որ պիտի սկսվեր.
«Եթե սիրտը զանգ լիներ,
քեզ տեսնելիս կզնգար…»։
Ոչինչ էլ չգրեցի,
ի՞նչ ավելացնես այսպիսի կատարյալ, հասուն, 
փորձառու բանաստեղծին վայել պատկերին։
Նորից կանգնած եմ դպրոցի բակում,
նայում եմ՝ ոնց է վազվզում տարեկիցների հետ,
գզգզված մազերով, երջանիկ,
վերնաշապիկը դուրս ընկած 
վազում է, ժպտում է ինձ,
սրտի զանգը զնգում է ու զնգում,
զնգում է ու զնգում
անդադար։

ԶԱՏԻԿ

Հարություն առավ չորսամյա Սաշկան.
գնդակահարելիս մազերը դեռ թաց էին,
հարություն առավ իննամյա անծանոթ աղջիկը՝
պոկված տասնմեկ գազանի երախից,
հարություն առավ հեծանվով ծերուկը,
թափ տվեց տաբատը, մազերն ուղղեց,
հարություն առավ գագրացի ազգականս.
ճարպկորեն գլորվում է, ճանկռում մարմինը,
հարություն առավ վառ կարմիր մանիկյուրով կինը.
շուտով կգա, կարգի կբերի եղունգները,
որդու փորած գերեզմանից հարություն առավ անծանոթ մայրը,
մոր փորած գերեզմանից հարություն առավ անծանոթ որդին,
հարություն առավ հացի հերթում գնդակահարված անծանոթը,
հարություն առավ կինը, որ չհասցրեց ջուրը թաքստոց,
հարություն առավ մեջտեղից կիսված աղջիկը․
ո՞վ ասաց՝ չի քայլի…
Քանի-քանիսը, որ հարություն առան այս Զատկին,
հիմա հավաքվել են քարանձավում ու կանչում են քեզ,
քո փոխարեն քարն էլ կհրեն,
միայն թե չամաչես, չթաքնվես,
դու էլ հարություն առ, Տե՛ր,
կուզես՝ երրորդ օրը, կուզես՝ մեկ ամսից…
նամակի պես։

ԴԱՇՆԱՄՈՒՐԸ

Ինչքան ժամանակ է՝ չեմ բացել հին դաշնամուրի ծանր կափարիչը.
մեկն իմ մանկության մտածմունքներից՝
ոնց բարձրացնեմ, որ տակը չթողնես մատներս։
Ինչքան ժամանակ է՝ չեմ բացել հին դաշնամուրի ծանր կափարիչը՝
մորս ծնողների նվերը,
որ այնքան էլ հարուստ չէին գնելու համար 
ամենաիսկական դաշնամուր գերմաներեն մակագրությամբ,
ինչպիսին որ Լայպցիգում Բախի գերեզմանի վրա է։
Բանաստեղծական նկատառումներից ելնելով կուզեի
դաշնամուրին գրված լիներ «Իվերիա»,
բայց վրան Ռուսաստանի ինչ-որ քաղաքի անուն է։
Ինչքան ժամանակ է՝ հին դաշնամուրի ծանր կափարիչը չեմ բացել,
որ ամոթխած ժպտար ածանոթ ծերուկը,
ում ամեն ինչը թոռոմել է, բացի արհեստական ատամներից՝
մանկան ճեփ-ճերմակ ժպիտի պես։ 
Վաղուց արդեն չեմ էլ նկատում,
որ անկյունում կանգնած է դաշնամուրը.
գնալով քչանում են տները, ուր աչքդ դաշնամուր է որսում։
Ե՞րբ եմ վերջին անգամ բացել… 
Շարել եմ վրան մի քանի մանուշակ,
մեկ-մեկ էլ ծառայում է տան բանալու, ակնոցի ու կոպեկների համար։
Առաջ տղաս էր խնդրում՝ նվագեի, ես էլ ցրում էի,
հետո մի քանի մանկական երգ դխդխկացնում,
կարծես այս մատները չէին, որ սահում էին 
Շոպենի ու գարնանային այգիների միջև,
հնչյունից հնչյուն կախված նուրբ մինորների արանքում։
Հետո տղաս էլ մոռացավ, ես էլ, ինչպես մոռանում են 
շարքից դուրս եկած ստեղների մասին։
Երբեմն նայում եմ, փոշին մաքրում, փայլեցնում։
Վաղուց, շատ վաղուց հին դաշնամուրի ծանր կափարիչը չեմ բացել,
վաղուց չեմ նայել մորս մի քիչ ցամաքած, հոգնած, 
չքնաղ աչքերին։