Հերթական մղձավանջից վեր թռավ, աչքերը բացեց, թեպետ արդեն չէր էլ հասկանում` այդ գրողի տարած աչքերը փակվո՞ւմ են երբևիցե, թե՞ ոչ։ Ցերեկն ու գիշերն ընդհանրապես չէր տարբերում, ժամանակն էլ, ինչպես մի դահիճ կանգնել էր գլխավերևում՝ պատրաստ կացնահարելու , երբ ամիս-ամսաթիվ էր հարցնում։ Էն, որ չէր ապրում, խոսք չկար, բայց արդեն կասկածում էի, որ շնչում էր։ Կողքին դրված ջրի շշից մի կում խմեց, մնացածն էլ շփեց դեմքին՝ մահվան վարագույրը քաշելու համար։ Ոտաբոբիկ, մարմինն ասես, ճիտին պարտք քարշ տալով առաջացավ լոգարան, մեխանիկական գործողություններով պահարանը բացեց, որը կարծես շարքային հոգևորականի փարաջաների դասավորվածություն էր հիշեցնում՝ ամբողջը սև գույնի։ Դրանցից մեկը գցեց անկենդան մարմնին, սանրեց կիսով չափ ճերմակած մազերը, մեռելային սառնությամբ ձեռքերով փակեց դուռն ու գնաց։ Քայլերն ինքնաբերաբար տանում էին նշված երթուղով։ Միտքն այնքան էր մթագնել, որ չէր էլ ուղղորդում աջ կամ ձախ շարժվել, չէր լսում բարև տվողների ձայնը։ Գլուխը կախ, ինչպես Քրիստոսը՝ խաչը, ինքն էլ խունկը ձեռքին տանում էր դեպի սեփական Գողգոթան։
Իրեն թվաց հասավ։ Ականջները սկսեցին աշխատել մայրերի ՝ երգեհոնի երգչախմբի նմանվող օրորացայինի ձայնից, լացի հնչյուններով։ Սիրտը հնչող ձայնարկություններից սեղմվեց, բթացած ցավը սրվեց ու նորից սպանեց, այս էլ քանիերորդ անգամ։ Կամաց-կամաց առաջացավ, կարոտած աչքերով նայեց բոլորին, ականջները ու աչքերը սրեց, որ ոչ մեկի քաղցր անունը բաց չթողնի ու առաջացավ ՈՐԴՈՒ մոտ։ Փարվեց նկարին ու սկսեց անհագ համբուրել՝ էնքան, որ սառը քարը սկսեց տաքանալ։ Մոր սիրտ է չէ՞, վախենում էր բալան մրսի։ Մի կես ժամ գրկախառնվելուց, կուշտ լացելուց հետո խունկը ծխեց, կարմիր վարդերը դրեց ծաղկամանի մեջ ու սկսեց կրկին հեկեկալ։ Ամեն անգամ տղան էր այդ փնջերն իրեն բերում՝ ծնունդ, մարտի ութ, ապրիլի յոթ, զինվորական արձակուրդի ժամանակ։ Միշտ ջղայնանում էր՝ ասելով, որ պետք չի, ինքը վարդեր չի սիրում։ Հիմա առավել ևս չէր սիրում։ Խոսեց, քթի տակ երգ մրմնջաց, լռեց, հատավ․․․ Քարը մաքրեց իր արցունքներով, հետո աչքն առավ փառքի շքանշանին։ Թշնամաբար հայացք նետեց, թե հնար ունենար տեղում կպոկեր։
Քարի պես լուռ էր որդին՝ ժպիտը դեմքին, կյանքն աչքերում սառած։ Այդ ին՞չ զգացողություն էր։ Ոչ մեկին անձնապես չէր ճանաչում, բայց բոլորին սիրում էր սրտի չափով, բոլորին կարոտում էր խելագարվածի նման։
Հետո, չգիտես թե ինչու սկսեց ամաչել։ Երևի մտածում էր, որ որդուն դուր չէր գա իր հյուծված, մաշված, անկյանք տեսքը։ Քամուց ձեռքերն ու ոտքերը սառել էին, բայց փույթ չէր։ Ոչինչ չուներ կորցնելու, արդեն ամեն ինչ կորցրել էր․ իր տան ճրագը, սև օրով պահած-շահած, սիրով մեծացրած իր մինուճարին, տան գենը շարունակողին, օջախի ծուխը ծխեցնողին։ Գոնե իր կյանքը Աստված տաներ, ոչ իր տված կյանքը։ Ծանր խաչ էր տվել Աստված, մի սրտի համար էս վերքը շա͂տ մեծ էր, շա͂տ խորն էր, անմարդկային էր։
Երեկոն չուշացավ և թանձրությունն իր հետ թախիծի գույն ու բույր էլ բերեց։ Սկսվեց մարդկանց մեծ հոսք, կարելի է ասել ծնողների մեծ հավաքույթ՝ դեպի Հայոց Գողգոթան։ Ամեն մեկն իր բաժին խաչի, այս աշխարհի մեջ իր աշխարհի, իր կորցրած կյանքի, Աստծո հետ կռվել-հաշտվելու փնտրտուքով էր եկել այստեղ։ Չանցած մեկ ժամ՝ սկսվեց «պատարագը»՝ միաձայն ողբով ու լալահառաչ ձայնով։ Բոլորի հարցը մեկն էր․ «Ի՞նչի համար, ո՞ր մեղքի համար»։ Էն, որ չարիք էր, անկասկած, բայց պարզվում էր ողբը սրանով չէր ավարտվում և շատերը սփոփվում էին, որ մեկին են կորցրել, քանզի կային տներ, որտեղ երկու-երեք կորուստ ունեին։ Տասներկուսը խփելուն պես վիշտը սաստկացավ։ Այ քեզ տարեմուտ, Նոր տարի՞։ Բայց տարիներն այլևս չփոխվեցին այն սրտի համար, որ կարոտով սպասում էր իր սիրած տղային, ժամացույցը կանգնեց այն մոր համար, որ վերջին անգամ լսեց ձագի ձայնը, րոպեն դար թվաց գառը զինվորի ոտքերի տակ դեռ մատաղ չարած հոր համար։
«Զուլում էր, լաո»,- կասեին մեր անբախտ պապերը։ Աշխարհում ոչինչ այնքան դաժան չի, որքան սեփական զավակի անշունչ ու անկենդան, սառած ու քարի վրա նկար դարձած դեմքը։ Մայր հողը, երևի ջերմության կարիք էր զգում, տարավ որդիներին, որ տաքանա։ Բայց հայրենիքն այդքան ագահ չէր այդ հարցում։ Նա անընդհատ հորդորում և պահանջում էր որդիներ Հայոց աշխարհի համար։ Այնքան ուժգին էր այս ցանկությունը, որ Աստծո գութը ժամանակի հետ սկսեց շարժվել։
Անցան տարիներ։ Նորից առավոտ ու նորից նույն վայրում։ Ոչինչ չէր փոխվել։ Ցավը ժամանակի ընթացքում ավելի էր խորացել, գլուխը կարծես ձյան դաշտ լիներ , այնքան էր ճերմակել, իսկ աչքերի մեջ ամբարված էին լացի հեղեղներ։ Կրկին ծաղիկներ, կարմիր վարդեր ու խունկ։ Բայց ծաղիկներ դասավորողն ուրիշ մեկն էր։ Նա իր փոքրիկ թաթիկներով շոյեց եղբոր նկարը, համբուրեց մոր ձեռքերը, որ չլացի ու սկսեց վազվել ամբողջ տարածքով․․․
