Մաս 1
Ես
We are the hollow men
We are the stuffed men
Leaning together
Headpiece filled with straw. Alas!
Our dried voices, when
We whisper together
Are quiet and meaningless
As wind in dry grass
Or rats’ feet over broken glass
In our dry cellar
Shape without form, shade without color,
Paralyzed force, gesture without motion.
© Thomas Eliot
Բարև։ Ահա և ես՝ կանգնած ձեր առաջ, մերկ ու պարտված։ Ես այստեղ եմ՝ իմ փոքրիկ ճշմարտությունն ասելու։ Ու ես չեմ վախենում մերկությունից, չեմ վախենում իմ մերկությանը պարտվելուց։ Իմ պարտություններն իմ պատմություններն են, ու հիմա, երբ հետ եմ նայում, չեմ ամաչում։ Գիտեմ, որ գրվելու արժանի պատմությունները հիմնականում հերոսների մասին են, որոնք, երկար ճանապարհներից ու դժվար փորձություններից հետո, ի վերջո գտնում են կորած գանձը, սպանում հրեշին ու փրկում գեղեցկուհուն, բայց իմ պատմությունը հերոսի մասին չի, իմ պամությունը փոքր մարդու մասին է, որը ծնվեց, բայց էդպես էլ չսովորեց ապրել։ Մեծ ու հաջողակ մարդկանց աշխարհում, որտեղ բոլորը կատարյալ են կամ ձգտում են կատարելության, ունեն մեծ հավակնւթյւններ ու նույնքան մեծ ձվեր, փոքր ես կորցրել եմ իմ փոքր եսը։ Չէ, սա արդարացում, բողոք կամ մեղադրանք չի. ուղղակի պատմություն իմ վերջին պարտության մասին։
Հիշում եմ՝ մի անգամ ասեց՝ քո հետ ով ասես կարա ծանոթանա, բայց երբեք չի ճանաչի։ Ու որ ես ավելի շուտ սեքս կանեմ ինչ-որ մեկի հետ, քան կպատմեմ, օրինակ, իմ մանկությունից, վախերից, սիրած ֆիլմից։ Հա, ճիշտ գուշակեցիք, դա ասում էր սեքսի ժամանակ, ինքը նույնիսկ իմ իրական անունը չգիտեր։ Բայց ես ձեզ կպատմե՛մ իմ մասին, նույնիսկ առանց սեքս անելու։
Երբեմն մարդիկ չեն ստացվում, հա՛, էդպես էլ ա լինում։ Իմ չստացված կյանքում ինձ մոտ միայն պարտություններն են ստացվում։ Ես հաջողացրել եմ իմ կյանքում ձախողել ամեն ինչ, ես հաջողացրել եմ ձախողել հենց կյանքը։ Չստացված աղջիկ, չստացված դուստր, չստացված մայր։ Ինչու՞ ոչ։ Ես սիրում եմ իմ պարտությունները, դրանք իմն են, ու եթե պարտվել՝ ուրեմն մինչև վերջ։ Գոնե ստացված անհաջողակ կլինեմ։ Փակում եմ աչքերս ու ոչինչ չեմ տեսնում, ոչինչ չեմ զգում, չկամ, գուցե չեմ էլ եղել ու պարզապես ինչ-որ գրքից պոկված սևագիր, չստացված էջ եմ։ Ու քամին կշրջի էջը: Իսկ ի՞նչ է գրված այդ էջում։
ոչինչ
խզբզոց
մամ
ղղղղղղղղղղ
կիսատ
Բառերը դժվար են գրվում։ Իմ Բառերը մնացել են իմ միակ հարստությունը, ու գնալուց առաջ ուզում եմ իմ միակ ունեցածով կիսվել ձեզ հետ։ Կորցնելու կամ պահելու արդեն ոչինչ չունեմ, կորցրել եմ ամեն ինչ ու վերջապես ազատ եմ։ Իմ ազատության համար ես չափից դուրս թանկ վճարեցի։ Ազատությունը ոչինչ չարժի, իսկ ոչնչին հասնելու համար պետք էր կորցնել ամեն ինչ։ Ես գտա իմ ազատությունը՝ սառը ու մենակ ազատությունը։ Փակում եմ աչքերս ու ոչինչ չեմ տեսնում, ոչինչ չեմ զգում, չկամ, գուցե չեմ էլ եղել ու պարզապես ինչ-որ գրքից պոկված սևագիր, չստացված էջ եմ։ Ու քամին կշրջի էջը: Իսկ ի՞նչ է գրված այդ էջում։
Կար-չկար, գրքից պոկված, այլ էջերի արանքում կորած ու փոշոտված մի էջ կար։ Պոկված էջ, որը չպիտի գրվեր, ավելորդ էր ու խանգարում էր։ Բայց էջը գրվեց, գրքի տարբեր մասերում լացեց, ծիծաղեց, պարտվեց, բայց այդպես էլ չգտավ իր տեղն ու չմաքրագրվեց։ Ո՞րն էր իր տեղը, ինչու՞ էր ինքը գրվել, արդյո՞ք հենց ա՛յս գրքի ու ա՛յս հերոսների համար, թե՞ այլ՝ լրիվ ուրիշ գրքից էր պոկվել։ Պտտվում էր պոկված ու պատառոտված էջը, քամու հետ փոխում ճանապարհներ, բայց միշտ վերադառնում էր։ Էջը հենց ի՛ր գիրքն էր փնտրում, որտեղ երբեք չէր եղել, բայց անկեղծ հավատում էր, որ ինչ-որ մի տեղ այդ գիրքը կա՛, որ կգտնի, որ ինչ-որ մեկը կարդում է այդ գիրքը հենց հիմա և իրեն է փնտրում՝ լույսերը միացրած։
Բացում եմ աչքերս։ Չանջատվող երաժշտություն։ Լսու՞մ եք, չի-ան-ջատ-վում: Ես այդ երաժշտությունը փչացնող նոտա եմ։ Գիտե՞ք, մի ժամանակ նույնիսկ կարողանում էի լսել ու սիրել այդ երաժշտությունը։ Հիմա ամեն ինչ դարձել է աղմուկ, ամենագեղեցիկ երաժշտությունն ու ամենազգացմունքային բանաստեղծությունները խառնվել են իրար ու գոռում են գլխումս: Գոռում են ու չեն անջատվում: Փորիս մոտ ինչ-որ բան է ճզմվում, ոսկորներով զգում եմ ներսիս դատարկությունն ու թվում է՝ ձայնը հենց այդ դատարկությունից է գալիս։ Սև, սառը, սիրուն դատարկություն, քոնն եմ ես։ Փնտրում եմ Փրկչին, իմ Փրկչին, ով ձեռք կմեկնի անդունդի եզրին կամ կմեռնի իմ մեղքերի համար, բայց Փրկիչը վաղուց մեծացել ա ու խաղալիքներով չի զբաղվում: Իսկ վաղը անդունդը կուլ կտա ինձ: Կուլ կտա ու կթքի դառնությունից: Գուցե արդե՞ն կուլ ա տվել, ու ես չափից դուրս երկար չորացող թուք եմ: Ահա և պատասխանն այն հարցի, թե ով եմ ես։
I am a grave poetic hen
That lays poetic eggs
And to enhance my temperament
A little quiet begs.
We make the yolk philosophy,
True beauty the albumen.
And then gum on a shell of form
To make the screed sound human.
© Ezra Pound
Մաս 2
Ինքը
I dreamt that suitors sought my hand,
That knights upon bended knee,
And with vows no maiden heart could withstand,
They pledged their faith to me.
And I dreamt that one of that noble host
Came forth my hand to claim;
But I also dreamt, which charmed me most,
That you loved me still the same.
© Joyce
Իմ մանկությունից շատ բան չեմ հիշում, բայց իրար հաջորդող, աղոտ տպավորված օրերի մեջ կա օր, որը մոռանալ չի ստացվում։ Դեռ 9 տարեկան էի։ Ինքը խոշոր շագանակագույն աչքեր ուներ, ճաքճքված ու սառը ձեռքեր, լարված դեմք, կիսատ ժպիտ ու կտրատվող շնչառություն: Փորձում էր ժպտալ, համոզել, որ ամեն ինչ կարգին ա, բայց լարվածությունից ժպիտն ավելի էր վախեցնում։ Էդ պահին գլխումս հորս խոսքերն էին, որ դեռ փոքրուց անգիր էի արել՝ փակում ես աչքերդ ու պատկերացնում, որ ոչինչ էլ տեղի չի ունենում, դու շատ հեռու մի տեղ ես՝ բարձր լեռներով ու արևով պաշտպանված: Փակեցի աչքերս:
Հիմա, 16 տարի 34 օր անց, ես դեռ տեսնում եմ այդ ժպիտը ամեն օր։ Բոլոր անցորդների մեջ նրա հայացքն է, որի մանրամասները աղոտ եմ հիշում, բայց որը ամենուր հետևում է ինձ ու բաց չի թողնում, իսկ երբ նայում եմ մատներիս՝ նրա մատնահետքերն են վրան: Մատների, որոնց մի խումբը փակել էր բերանս, իսկ մյուս խումբը բռնել էր փորիցս ու քաշում էր դեպի իրեն: Իսկ ամենապարզը հիշում եմ ձայնը, որը մինչև հիմա արձագանքում է գլխումս, մտել է ոսկորներիս մեջ ու ջարդում է ներսից։
– Հե’նց հիմա ձենդ կտրի, չես ջոկու՞մ, արա’, ստեղ մարդ չկա։
– Բաց թողեք, խնդրում եմ, մաաաա՜մ։
– Ա՜խ արա, քունեմ ոռդ, կյանք, էս ինչ լավն ես։
– Մա՜մ։
– Ա՜խ արա, ուտեմ պուցդ։
Ձեռքերը դանդա՜ղ սահում ու եզրագծում էին ազդրերս։ Շուրթերը դանդաղ իջնում էին ու տաքացնում մարմինս։ Միակ բանը, որ հասցրեցի անել, գլխով հարվածելն էր ու փոքրիկ բռունցքներով պաշտպանվելը։ Հարվածում էի առանց հասկանալու՝ ում, որտեղ, միայն թե ազատվեի։ Փորձում էի գոռալ, բայց չէի համարձակվում, նրա մի ձեռքը միշտ բերանիս էր, մոտակայքում էլ ոչ ոք չկար։ Ինչ-որ բան է ասում, բայց բառերը չեմ լսում, չեմ հասկանում, միայն տեմպի հետ բարձրացող քմծիծաղն եմ զգում մարմնիս վրա: Ու վերջացնելուց հետո հոգնած, կտրատվող շնչառությունը: Շարժումները դարձան ավելի հանդարտ, անփույթ ու վայրի, շնչառությունը հանգստացավ։ Բարձրացավ վրայիցս, բարձրացրեց տաբատը ու, որպես շնորհակալական ժեստ, առաջարկեց հասցնել տուն։ Պատասխանելու կամ կանգնելու ուժ չգտա, միայն կարողացա փակել ականջներս ու վերջապես լաց լինել։
Փակում ես աչքերդ ու պատկերացնում, որ ոչինչ էլ տեղի չի ունենում։
Հետո՞, հետո՝ ոչինչ։
Մաս 3
Առավոտ
As Gregor Samsa awoke one morning from uneasy dreams he found himself transformed in his bed into a gigantic insect.© Kafka
Իսկ ես չստացված Զամզա եմ, ուտիճ, որը չի էլ եղել մարդ։
– Արթնացա՞ր արդեն: Բարի լույս:
– Բարի լույս: Ժամը կասե՞ս:
– Ընտրի՛ր 1-ից 24-ը ցանկացած թիվ:
– 25: Գումարեցի, ի՞նչ տարբերութուն:
– Թող լինի: Սու՞րճ:
– Թող լինի՛ սուրճ։
Սարսափում եմ առավոտներից։ Արթնանում ես հոգնած, ծակող գլխացավով ու մարմնացավով։ Փակում ես աչքերդ, բայց փակ աչքերիդ առաջ հիշողություններ են, որոնցից փսխել ես ուզում։ Վաղուց մեռած մարդկանց խոսքեր, ծանոթ ու հեռացած մարդկանց ստվերներ, անծանոթ քմծիծաղող հայացքներ, քթիս մոտ թափահարվող մատներ, չընդհատվող աղմուկ, հեռվում երևացող ու մեծացող անդունդ, այդ անդունդից կանչող ձայներ ու քաշող ձեռքեր։ Ավելի եմ փակում աչքերս:
– Ինչի՞ց ես վախենում, նույն վախկոտն ես մնացել։ Թե՞ մինչև հիմա կյանքի իմաստ ես ման գալիս։ Նույն հիմարն ես մնացել, գիտե՞ս։
– Չեմ վախենում, ես չե’մ վախենում, ես ուղղակի գնալու տեղ չունեմ, գնալու մարդ չունեմ։
– Բաց թող բոլորին, չես զգու՞մ, որ մարդիկ ճաղեր են, չես հոգնե՞լ էդ անտեր բանտից։ Ուղղակի գնա, ու ճանապարհն ինքը քեզ կգտնի։
– Իսկ եթե չգտնի՞, իսկ եթե ընկնեմ անդունդն ու չկարողանամ դուրս գա՞լ։
– Ուրեմն դու արդեն տանն ես։ Քեզ մի ամբողջ ազատություն ա սպասվում, իսկ դու եղունգներով բռնվել ես քո վանդակի ճաղերից ու չես ուզում բաց թողնել։ Չգիտե՞ս, որ բանտարկյալները միշտ մեղավոր են ու միշտ պատժվում են։
Ես վաղուց արդեն քոնն եմ, անդունդ ի՛մ։ Ես քե՛զ եմ մեկնում ձեռքերս, իմ չստացված Փրկիչ, ընդունի՛ր մոլորյալ զավակիդ։
Նորից գրողի տարած հեռախոսը: Անջատում եմ ու արթնանում: Գլխումս սկսված աղմուկն անջատելու համար բացում եմ բաղնիքի ջուրն ու լսում հանգստացնող հոսքը: Մեկ պտույտ, երկու, երեք, չէ՛, ձեռքերս դեռ բավականին մաքուր չեն, 8,9,10, մի անգամ էլ ու վերջ: Հետո 4 րոպե լվանում եմ ատամներս, ևս մեկ րոպե՝ խոզանակը: Խոզանակը դնում եմ տուփի մեջ ու ամուր փակում։
Բարձրացնում եմ երաժշտությունն ու ավելի բարձր երգում՝
You’re lost little girl
You’re lost little girl
You’re lost, tell me who
Are you?
© The Doors
Բայց հանկարծ զգում եմ ուժեղ ծակոց, աղմուկը գլխումս դառնում ա ավելի բարձր, ավելի անտանելի, ու ես ուժեղ ցավից բռնում եմ գլուխս, որ չընկնեմ։
– Սաղ կյանքս փչացրիր, երեխեքիդ կյանքն էլ հետը, քո նման հոգեկան հիվանդ դարձրիր:
– Ձե՛նդ, արա՛:
– Եթե մի անգամ էլ ես երեխուս վրա ձեռք բարձրացրել, թքելու եմ ամեն ինչի վրա, քո վրա էլ, վերցնեմ երեխուս ու գնամ: Կմնաս մենակ, էդ չի՞ ուզածդ:
– Բա ու՞մ ես սպասում, դռները բաց են, հավաքի քեզ ու երեխեքիդ ու ռա՛դ եղեք: Չէ, դու չես կարա, դու պիտի մնաս ու մինչև վերջ արունս խմես:
Տաք սուրճը թափվեց գիշերազգեստիս վրա ու սթափվեցի: Տեսնես էլի ունե՞մ սուրճ: Գտա դարակում պահած ծխախոտս, որ հենց ինձանից էի թաքցրել: Էլի տուփի մեջ խառնվել են, վերցրի մեկ հատ, իսկ մյուսները հավասար դասավորեցի: Տուփը նորից խնամքով պահեցի։
– Ռա՛դ եղեք, արա՛, դու էլ, վաստակդ էլ: Մեկը երեխուն թողած ինձ ա մամայություն անում, մյուսը աաղ օրը զռռում ա: Մարդ չի կարում իրա տան մեջ հանգիստ քաքի: Տո հենց հիմա քռչերդ հավաքի ու ռա՛դ եղեք:
– Պապ ջան, մի՛ արա, պապ, մորս մի՛ խփի, խնդրու՛մ եմ։
Փակում ես աչքերդ ու պատկերացնում, որ ոչինչ էլ տեղի չի ունենում։ Ուղղակի վատ երազ էր: Տրորում եմ աչքերս 5 անգամ ու երազն ավարտվում ա: Գտա սուրճի վերջին մնացորդներն ու ինձ իսկապես երջանիկ զգացի: Դուրս եկա պատշգամբ, առավոտվա քամին լցվեց սուրճիս ու մտքերիս մեջ, տարավ հեռու: Այնտեղ, ուր երբեք չեմ եղել, այնտեղ, ուր երջանիկ կլինեմ:
Մի օր արթնանալ ու տեսնել, որ դարձել ես ուտիճ։ Նորից եմ լվացվում։ Հայելու միջից ինձ է նայում տրորված, կիսասատկած մի ուտիճ, որից ինչ֊որ զզվելի սև հեղուկ է հոսում։ Այդ տեսարանից փսխում եմ, բայց արդեն 40 ժամ ոչինչ չեմ կերել ու միայն ջուր է դուրս գալիս՝ նման ուտիճից դուրս եկող սև հեղուկի։ Հանկարծ զգում եմ, որ շուրջս ամեն ինչ պտտվում է, չընկնելու համար նստում եմ գետնին։ Հաշվում եմ մինչև տասը՝ 1,2,3…10, հիմա կանցնի։ Նորից եմ հաշվում։ Ուզում եմ օգնություն կանչել՝ ու՞մ, ո՞նց։ Սեփական մարմնիս ծանրությանը չդիմանալով՝ պառկում եմ գետնին ու փակում աչքերս։Արթնանում եմ նույն տեղում։ Ժամը քանի՞սն է, քանի՞ ժամ եմ գետնին այսպես քնած մնացել, քանի՞ անգամ են զանգել։ Անջատում եմ հեռախոսս, երկու բաժակ ջուր խմում ու փորձում արթնանալ։
Ոչինչ դրսում, ոչինչ ներսում:
At the violet hour, when the eyes and back
Turn upward from the desk, when the human engine waits
Like a taxi throbbing waiting,
I Tiresias, though blind, throbbing between two lives,
Old man with wrinkled female breasts, can see
At the violet hour, the evening hour that strives
Homeward, and brings the sailor home from sea,
The typist home at teatime, clears her breakfast, lights
Her stove, and lays out food in tins.
© Eliot
շարունակությունը՝ այստեղ
