«ժողովրդի» կոնցեպտը Ռիխարդ Վագների մոտ և արդիականությունը/Վարդան Ջալոյան

Արդիականության պայմաններում արվեստի ընկալումը հիմնվում է այն հեռավորության վրա, որ գոյություն ունի ստեղծագործության և լսարանի միջև: Արվեստագետները փորձել են հաղթահարել այդ արմատական հակադրությունը, քանզի այս նոր իրադրությունում արվեստագետը դառնում է կախյալ հանրության կարծիքից, ինչպես նախկինում՝ հովանավորից: Բայց եթե հանրությունը ներգրավված է արվեստի պրակտիկայի մեջ և հանդիսանում է համահեղինակ, ապա արվեստագետը դառնում է ազատ, և իր բերած զոհողությունը արդարացված է: Այդպիսի հանրությունը իդեալական է և՛ որպես հանդիսատես, և՛ որպես ստեղծագործող:

Առաջիներից մեկը, ով ձևակերպեց այդ խնդիրը Ռ. Վագներն էր: 1849 թ.-ին, 36 տարեկան հասակում, նա գրում է «Ապագայի արվեստի ստեղծագործությունը» [Вагнер Р. Произведение искусства будущего / Пер. с нем. С. П. Гиждеу М.: Либроком, 2010.] ծրագրային աշխատանքը: Այս հոդվածում նա առաջադրում է Gesamtkunstwerk-ի՝ համընդհանուր արվեստի ստեղծագործության գաղափարը:

Հեղափոխական արվեստագետը քննադատում է ոչ միայն իր ժամանակի բուրժուական հասարակությունը, այլ նաև նրան սպասարկող արվեստը: Այս քննադատությունում նա մատնանշում է, որ սոցիալական հարաբերություններում գերիշխող անարդարությունը և կեղծիքը փոխկապակցված են արվեստի հետ: Առաջին մոդեռնիստ կոմպոզիտորը բոլորովին չէր կիսում «արվեստը հանուն արվեստի» սկզբունքը: Gesamtkunstwerk՝ համընդհանուր արվեստի ստեղծագործության գաղափարը պետք է հասկանալ երկակի, և՛ իբրև համընդհանուր, արվեստների սինթեզի իմաստով, և՛ իբրև սոցիալական սինթեզ՝ ժողովուրդ: Առաջինը խնդրականացնում է ճշմարիտությունը արվեստում, երկրորդը քաղաքականության մեջ: Երկուսն էլ իրագործվում են ապագայի համընդհանուր ստեղծագործության մեջ:

Ինչպե՞ս է Վագները սահմանում ժողովուրդ հասկացությունը: Ըստ Վագների. 

Ժողովուրդը բոլոր նրանց համախմբությունն է, որ կապված են ընդհանուր կարիքների հետ: Ժողովրդի մաս են կազմում բոլոր նրանք, ովքեր իրենց կարիքը ընկալում են իբրև համընդհաբնուր կամ արմատավորված համընդհանուրի մեջ: Բոլոր նրանք, ովքեր ցանկանում են ազատվել իրենց կարիքներից ընդհանուր կարիքը մեղմացնելու միջոցով եւ ուղղորդում են իրենց ուժերը սեփական այն կարիքը մեղմացնելու, որը համարում են համընդհանուր, քանզի միայն ծայրահեղ կարիքն է ճշմարիտ կարիք. միայն ծայրահեղ կարիքն է ճշմարիտ պահանջմունքների աղբյուրը; միայն համընդհանուր կարիքն է անհրաժեշտություն. միայն նա իրավունք ունի բավարարել իր պահանջմունքները, ում պահանջմունքները ճշմարիտ են, միայն իսկական կարիքի բավարարումն է անհրաժեշտություն եւ միայն ժողովուրդն է գործում անհրաժեշտության համաձայն, հետեւաբար անկասելի, հաղթական եւ ճշմարիտ:

Համապատասխանաբար ժողովրդի թշնամիներն են ըստ Վագների բոլոր նրանք, ովքեր կարիքներ չունեն, ում կենսական մղումները հանգում են պահանջմունքների, որոնք սակայն կարիքի ուժը չունեն, հետևաբար երևակայական են, կեղծ են: Այդ պահանջմունքները ոչ միայն ընդհանուր չեն, այլ հակառակ են դրան, որովհետև ավելորդության պահանջմունքներ են, ոչ թե կարիքի:

Վագները ներկայացնում է ժողովրդի հայեցակարգը այնպես, որ այն թույլ է տալիս նրան բաժանել մեկ պետության մեջ ճշմարիտ և ոչ ճշմարիտ ժողովուրդների, ճշմարիտ և ոչ ճշմարիտ պետականություն մեկ ժողովրդի մեջ: Եվ չնայած ոչ ճշմարիտ ժողովուրդը կամ պետությունը չեն հանդիսանում ո՛չ ժողովուրդ, ո՛չ պետություն, պատմական իրավիճակը ներկայումս այնպիսին է, որ այս ոչ ժողովուրդները եւ ոչ պետականությունն են որոշում են ողջ հասարակության կյանքը և հանդիսանում են իշխանություն: Առաջ անցնելով՝ նկատենք, որ ժամանակակից քաղաքագետը Ռ. Վագներին կորակեր որպես զուտ պոպուլիստի, այն էլ՝ ձախ պոպուլիստի: Բայց ոմանց մոտ այսպիսի հարցադրումը՝ ժողովուրդ և ոչ-ժողովրուրդ, չի կարող չհիշեցնել ժողովուրդ-ժողովրդի թշնամի բաժանումը, որ հատուկ էր ստալինյան ամբողջատիրությանը: Բայց առաջ անցնելով նկատենք, որ Վագների շեշտադրումը տոտալիտար չէ, ավելի շուտ հիշեցնում է ժամանակակից պոպուլիստական շարժումների ժողովուրդ-օլիգարխիա հակադրությունը: 

Երևակայական կարիքների բավարարումը հանգեցնում է շքեղության, որը առաջանում է և պահպանվում է այլ մարդկանցից ամենաանհրաժեշտից զրկելով: Վագները գրում է. Շքեղությունը նույնքան անսիրտ է, անհագ և էգոիստական, որքան այն ծնող պահանջմունքը, որը սակայն նա երբեք չի կարող բավարարել, քանի որ այդ կարիքը անբնական է եւ չի կարող գոհունակություն առաջացնել, քանի որ չկան ճշմարիտ, էական հակադրություններ, որոնց մեջ նա կգտնի իր նպատակը:

Շքեղությանը ենթարկված է ամենը, այդ թվում արվեստը: Ապագայի արվեստը պետք է հիմնվի համընդհանուր կարիքի սկզբունքի վրա, այսինքն լինի ժողովրդական, անհրաժեշտ արվեստ:

Գոյություն ունեցող արվեստի սկզբունքը բացառիկն է, էգոիստականը, միակը և հակադրված է բնական բազմազանությանը: Նորի համար պետք է էգոիստականը տարրալուծվի կոմունիստականի մեջ: Ստեղծագործության հիմքը հետևաբար բազմազանն է: Բնության համար հեղափոխության դարաշրջանը հետևում է, այն հասել է սահմանային փթթման և բազմազանության: Մարդկային հեղափոխությունը դեռ առջևում է: Անհատականին պետք է հակադրել հավաքականը. 

Ըստ Ռ. Վագների՝ Միայնակ ոգին, որը փնտրում է գեղարվեստական գործունեության միջոցով քավություն բնության առաջ, չի կարող ստեղծել ապագայի արվեստի ստեղծագործությունը: Այն հասու է միայն հասարակական ոգուն, որը գտել է բավարարվածություն կյանքում: Բայց միայնակ հոգին կարող է միայն մտովի պատկերացնել այդ ստեղծագործությունը:

Վագները ներկայացնում է պատմության իր սխեման. 

Մարդկային զարգացման պատմության մեջ հստակ առանձնանում են երկու հիմնական փուլ պահի `ընդհանուր, ազգային, և վերազգային, համընդհանուր:

Հին Հույների արվեստը, ըստ Վագների, պետք է դառնա նմուշ ապագայի արվեստի համար, բայց այն ազգային արվեստ էր և այն պետք վերափոխել, որ դառնա համամարդկային արվեստ: Հին հույների կրոնը ևս օրինակելի է և պետք է վերափոխվի, դառնա ապագայի կրոն, բոլոր մարդկանց համախմբող կրոն:

Բայց հենց այդ մարդկային համախմբումը՝ ապագայի կրոնը, մենք, դժբախտներս, ստեղծել տրված չէ, քանի որ անկախ նրանից, թե որքան ենք մենք, նրանք, որ մեզանից ձգտում են ստեղծել ապագայի արվեստի ստեղծագործությունը, մենք պարզապես անհատներ ենք: Արվեստի գործը կրոնի կենսական մարմնավորումն է, բայց կրոնը չէ կարող հորինվել արվեստագետի կողմից, այն ստեղծում է ժողովրդը:

Մոդայի և վերացականության տիրապետության ներքո կյանքի հակա-գեղարվեստական կառուցվածքը պարագրաֆում Վագները քննադատում է արվեստի մեխանիկական, արհեստական բնույթը: Այդ արհեստական, մեխանիկական, ինդուստրիալ արվեստը նա անվանում է մոդա: Մոդայի պահանջմունքները միանգամայն հակադիր են արվեստի պահանջմունքներին: Արվեստը սնում է ճշմարիտ պահանջմունքները, մոդան, այսինքն ոգին, չի կարող ծնել պահանջմունքներ: Եթե արվեստի ստեղծագործությունների կարիք չկա, ապա արվեստի ստեղծագործությունները անհնար են: Նրանք կարող են առաջանալ միայն ապագայում, երբ դրա համար պայմաններ կստեղծվեն մարդկային կյանքում:

Վագները այս պարագրաֆում տալիս է Gesamtkunstwerk-ի սահմանումը. Մեծ համամարդկային արվեստի ստեղծագործությունը, որը պետք է ներառի բոլոր տեսակի արվեստները, օգտագործելով յուրաքանչյուր տեսակը միայն որպես միջոց եւ ոչնչացնում է նրանց այն ընդհանուր նպատակին հասնելու համար, կատարյալ մարդկային բնության անմիջական եւ անվերապահ կերպարը ստեղծելու, այդ մեծ համամարդկային արվեստի ստեղծագործությունը չի հանդիսանում ինչ-որ մեկի կամայական արարումը, այլ ապագայի մարդկանց ընդհանուր գործը: 

Այս ձգտումը, որը կարելի է միայն իրականացնել բոլորի համատեղ ջանքերով, ժամանակակից հասարակությունը՝ կամայականության և շահադիտության այդ ձուլվածքը, մերժում է: 

Վագների ժողովրդասիրությունը, արվեստի կոլեկտիվիստական բնույթի մասին դատողությունները չեն կարող հարցեր չառաջացնել՝ հատկապես հիշելով խորհրդային ամբողջատիրության և խորհրդային կուսակցական արվեստի ժառանգությունը: 

Վագները, իհարկե, միայնակ չէր ժողովրդի նշանակությունը կարևորելիս, այն հատուկ էր գերմանական ռոմանտիզմի բոլոր գործիչներին: Ժողովրդի կոնցեպտը հատուկ դեր էր կատարում ոչ միայն գերմանական ռոմանտիկների և ազգայնական գործիչների համար, այն էական գաղափար էր նաև 19-րդ դարի Ռուսաստանում՝ ինչպես ցարական իշխանությունների, այնպես էլ նրան ընդդիմադիր նարոդնիկների համար: 

Հանս Գյունտերը «Տոտալիտար ժողովրդայնությունը և նրա ակունքները» [Гюнтер Х. Тоталитарная народность и ее истоки // Соцреалистический канон: сб. ст. / под общ. ред. Х. Гюнтера и Е. Добренко. СПб.: Академический проект, 2000. С. 377–389.] հոդվածում ժողովրդականի բոլշևիկյան ըմբռման համար պատասխանատվությունը դնում է Մ. Գորկու և Ա. Լունաչարսկու վրա: Վերջինս Վագների մեծ երկրպագուն էր: Հեղինակը համառոտ անդրադառնում է նաև ժողովրդականության կոնցեպտի զարգացմանը Գերմանիայում՝ Հերդերից, Գրիմ եղբայրներից, ռոմանտիկներից մինչև Ֆյոլկիշ և նացիզմ:

Վագների՝ ժողովրդի մասին գաղափարները քննադատվել են, դրանք քննադատել է, օրինակ, Ֆ․ Նիցշեն։ Բայց հարկ է առանձնացնել այս շարքում Մաքս Նորդաուի քննադատությունը։

Դիտարկելով Վագներին սոցիալական դարվինիզմի և հոգեբուժության տեսանկյունից, Նորդաուն համարում է, որ հիվանդ է ոչ միայն նրա երաժշտությունը, այլ նաև հեղինակը: Վագները ոչ միայն տարված  է մեծության եւ հալածանքի մոլուցքով, էրոտոմանիայով և գրաֆոմանիայով, այլև իր ախտերով վարակում է իր հովանավորներին, այդ թվում Լյուդվիգ II Բավարացուն, որը խելագարվեց: Ըստ նրա՝ Ռ․ Վագները նաև հիվանդ գրաֆոման էր: Գրաֆոմանիայի ապոֆեոզը «Ապագայի արվեստը» է, որտեղ կոմպոզիտորի բոլոր հիմնական մտքերը արտահայտված են, իսկ մնացած աշխատանքները՝ «Արվեստը եւ հեղափոխությունը», «Օպերա եւ դրամա», «Արվեստը եւ կրոնը» եւ այլն, միայն կրկնում են այդ մտքերը, և նա դրանք գրել է գրաֆոմանիայից դրդված:

Նորդաուի խոսքերով՝ արվեստների տարբերակումը առաջընթացի հետեւանք է, քանի որ բնության մեջ բնական է զարգացումը միատեսակությունից դեպի բազմազանություն: Նշանակում է,  դեգեներացիա է արվեստը իր նախնական ամբողջականությանը վերադարձնելու  եւ, առավել եւս, մարդուն չտարբերակված զգայական ընկալմանն իջեցնելու ցանկությունը:

Ռ․ Վագները, նրա երաժշտությունը և նրա հայացքները մեծ ազդեցություն ունեին բոլշևիկյան տարիներին։ Բայց աստիճանաբար նա դառնում է անցանկալի հեղինակ։ Զուր չէ, որ Վագները ստալինյան դարաշրջանում և հետո խիստ զուսպ բեմական կարիերա ուներ՝ ի տարբերություն նացիստական ռեժիմի: Վերջին վագներականը Ս. Էյզենշտեյնն էր, որը շարունակում էր զարգացնել Gesamtkunstwerk-ի գաղափարը: 

Կարծում եմ, որ առաջին հերթին դա կապված է ժողովրդի և ժողովրդականության նոր ըմբռնումների հետ Ստալինիզմի դարաշրջանում։ 

Եվգենի Դոբրենկոն «REALА STHETIK կամ բառացի իմաստով ժողովուրդ» աշխատանքում [Е. ДОБРЕНКО. REALА STHETIK, или Народ в буквальном смысле// https://magazines.gorky.media/nlo/2006/6/reala-sthetik-ili-narod-v-bukvalnom-smysle.html] դիտարկում է 1948 թ. փետրվարի 10-ի ԿԿ որոշումը՝ « Վ. Մուրադելիի «Մեծ բարեկամություն օպերայի մասին»»:  Հեղինակը գրում է . 

«Ավելի լայն համատեքստում իշխանությունները չգիտեն ներկայացուցչական որեւէ այլ ձեւ, քան ֆիկտիվ «ժողովրդի» կարծիքի բեմականացված արտահայտումը: Կառուցելով «ժողովրդին»՝ նա ամեն անգամ կառուցում է իրեն: Այս դիսկուրսը հատկապես կարևորում է այն փաստը, որ այս դեպքում իշխանությունները պարզապես չեն արտահայտում իրենց կարծիքը երաժշտության մասին, բայց փաստորեն ձեւակերպում են արվեստի «ժողովրդականության» հասկացությունը:

Բայց ինչպես նշում են և Դոբրենկոն, և Գյունտերը, ժողովրդականությունը իբրև գեղագիտական պաշտոնական կատեգորիա ձևավորվել է դեռևս 1936 թվականի՝ երաժշտության մասին կուսակցական բանավեճերում, երբ արդեն ձևավորվել էր ժողովրդի թշնամի քաղաքական կատեգորիան: Ուշագրավ է ստալինյան տոտալիտար ժողովրդականության վրա գերմանական, ավելի ճիշտ՝ Մաքս Նորդաուի ազդեցությունը: Հանս Գյունտերը գրում է. «1936-ի «քննարկումները» բացող «Պրավդա» թերթի հոդվածները, «Խառնաշփոթ երաժշտության փոխարեն», «Բալետի ֆալշը», «Մաքուր եւ պարզ լեզու արվեստում», որով սկսվեց 1936 թ. «բանավեճը», լի են բառերով, որոնք հղվում են Մաքս Նորդաուի «Հետընթաց/դեգեներացիա» գրքին: Այս հոդվածներում ճշմարիտ, առողջ, բնական արվեստը հակադրված է հիվանդագին արվեստին՝ ձախ այլանդակ, նևրասթենիկ, ներվային ցնցումներով և էպիլեպտիկ անկումային ճաշակով, բոլոր տեսակի իրականության խեղաթյուրումներով և աղավաղումներով և այլն: Մ․ Նորդաուի այս գիրքը մեծ հաջողություն և ազդեցություն է ունեցել Ռուսաստանում (ներառյալ մարքսիստական հեղինակները վրա, ինչպիսիք են Պլեխանովը, Լունաչարսկին, Գորկին), բազմիցս թարգմանվել եւ տպագրվել է դարի սկզբին»:

Ժամամակակից քաղաքական իրականությունում ժողովրդի կոնցեպտը դառնում է կրկին ակտուալ պոպուլիստական շարժումների վերելքի պատճառով: Կրիստա Դեյվիկսը «Պոպուլիզմ» հոդվածում գրում է, որ պոպուլիստական դիսկուրսում ժողովրդի հղացքը, լինելով կարևոր, շատ անորոշ է: Նա գրում է. «Ժողովուրդ կարելի է անվանել ինչպես երկրի ողջ բնակչությունը, այնպես էլ առանձին խմբին: Հնարավոր է ժողովուրդ անվանել միայն այն անհատներին, որոնք պատկանում են որոշակի ազգին կամ մշակույթին (բացառելով բոլոր մյուսներին), ինչպես որ մենք տեսնում ենք այն աջ պոպուլիզմում, որը նաեւ կոչվում է նեո-պոպուլիզմ: Եթե «ժողովուրդ» բառը արյան, մշակույթի եւ ռասայի ընդհանրության հետ է կապվում, պոպուլիզմը հեշտությամբ վերածվում է ռասիզմի»:

Բայց կարող է լինել այլ կերպ, երբ «ժողովուրդը» են անվանում մի ինչ-որ առանձին դասակարգ կամ սոցիալական շերտ, այս դեպքում գործ ունենք ձախ պոպուլիզմի հետ: Լատինական Ամերիկայի պերոնիստները «ժողովուրդը» սահմանում են որպես աշխատավոր դասակարգ, ի տարբերություն արդյունաբերողների: Մեկ այլ օրինակ են գյուղացիները որպես «ժողովրդ» ռուս նարոդնիկների համար:

Այսպիսով, Վագների ժողովրդի կոնցեպտը Ապագայի արվեստում ձախ պոպուլիստական է: 

Ժողովուրդ կոնցեպտը կարևոր նշանակություն ունի քաղաքական տեսությունում, հատկապես Ժակ Ռանսիերի մոտ: Ըստ Ռանսիերի՝ Ժողովուրդը հասարակության մնացորդն է, նրա աղքատները, հասարակության այն մասը, որի առանձնահատկությունը կայանում է հենց նրանում, որ նա չունի վերնախավի այն հատկությունները, որ նրան իրավունք կտան իշխելու: Աղքատները պարզապես վատ սոցիալական և տնտեսական վիճակում հայտնված մարդիկ չեն, այլ նրանք, ում խոսքը հաշվի չի առնվում, ում ներկայացնում են մյուսները, նրանք, ում խոսքը հաշվի է առնվում տվյալ քաղաքական իրադրությունում: Ժողովուրդը՝ «դեմոսը», նա է, ով խոսում է, բայց խոսելու իրավունք չունի, ով մասնակցում է քաղաքական ընթացքին առանց մասնակցելու իրավունք ունենալու:

Ժողովուրդը նրանք են, ում հաշվի չեն առնում: Հասարակությունը հաշվի է առնում միայն նրանց, ովքեր ինչ-որ գործառույթ ունեն, և անտեսում է նրանց, ովքեր ավելորդ են, դերակատարում չունեն: Քաղաքականությունը, ըստ ֆրանսիական փիլիսոփա Ժակ Ռանսիերի, սկսվում է այնտեղ, որտեղ հասարակության մեջ դերակատարում չունեցող մարդիկ իրենց համար դերակատարում են պահանջում: Այդ պահանջի իմաստը հավասարությունն է: 

Բայց Վագները հետաքրքիր է հատկապես նրանով, որ ժողովրդի հղացքը հիմնված է կարիքի/պահանջի դիսկուրսի վրա: Կարելի է նկատել զուգահեռներ կամ աղերսներ  ձախ պոպուլիզմի հայտնի տեսաբան էռնեստո Լակլաուի մոտեցումների հետ: Հետևողականորեն նա իր հայացքները շարադրել է «Պոպուլիզմի մասին» հոդվածում [Лаклау Э. О популизме // Вестн. Моск. ун-та. Сер. 12, Полит. науки. – 2009. – № 3. – С. 54-68 ]: Նրա տեսությունը դիսկուրսիվ է և կոնստրուկտիվիստական. քաղաքական պրակտիկաները ոչ թե արտահայտում են քաղաքական սուբյեկտների էությունը, այլ կառուցում են այդ սուբյեկտները: Պոպուլիստական քաղաքական պրակտիկաներում այդ սուբյեկտը ժողովուրդն է: Բայց այդ շարժումները պոպուլիստական են ոչ թե այն պատճառով, որ բովանդակությունը պոպուլիստական է, այլ արտիկուլացման տրամաբանությամբ:

 Լակլաուն իր վերլուծությունը սկսում է մեկից փոքր միավորից՝ պահանջից: Այն փոքր է անհատից կամ խմբից: Պահանջ բառը երկիմաստ է. гյն կարող է նշանակել ինչպես կարիք, այնպես էլ բողոք: Քաղաքացիների մի խումբ պահանջում է ասֆալտապատել փողոցը, մյուսները պաշտպանում են փոքրամասնություններին, երրորդները դնում են էկոլոգիական պահանջներ: Մի դեպքում իշխանությունները այդ պահանջները բավարարում են, մյուս դեպքում՝ հրաժարվում: Դրանք կետային և մասնակի պահանջներ են, որոնք խզումներ չեն առաջացնում սոցիալական մարմնի մեջ: Այդպիսի քաղաքական սուբյեկտները Լակլաուն անվանում է դեմոկրատական սուբյեկտներ:

Սակայն երբ պահանջների մերժումը դառնում է իշխանության ռազմավարություն, ձևավորվում է քաղաքական արտիկուլացիայի մի այլ տրամաբանություն: Իշխանությունները՝ պահանջները քննարկող հաստատությունը, քննարկում է ամեն մի պահանջ առանձին-առանձին, այն ունի պոզիտիվ տրամաբանություն: Չբավարարված հայց-պահանջները կարող են միավորվել նեգատիվ տրամաբանությամբ, որը նրանց միջև ստեղծում է համարժեքության շղթա: Համարժեքության շղթայում վերանում է պահանջների բաժանումը, բայց ոչ իրենք՝ պահանջները: Սա պոպուլիստական արտիկուլիացիայի ելման կետն է: Այս դեպքում սուբյեկտը ավելի լայն է, քանզի նրա սուբյեկտիվությունը արտադրում է համարժեքությամբ միավորված դեմոկրատական պահանջների մի մեծ խումբ: Այդ սուբյեկտը Լալաուն անվանում է ժողովրդական սուբյեկտ:

Ժողովրդական սուբյեկտը չի կարող գոյություն ունենալ, եթե գոյություն չունի ներքին սահման: Պահանջների համարժեքության շղթայի առաջացումը վկայում է, որ նրանց անբավարարված լինելը անհրաժեշտ է դարձնում ֆրուստրացիայի աղբյուրի որոշումը: Համարժեքության ժողովրդական դիսկուրսը կիսում է սոցիալականը երկու մասի՝ իշխանության և զրկվածների: Այդ պահին դժգոհությունը դառնում է բողոք. պահանջ բառի երկրորդ իմաստը: Ստեղծվում է ներքին սահման, որի մյուս կողմում, օրինակ՝ օլիգարխիական իշխանությունն է: Ինստիտուցիոնալ քաղաքական դիսկուրսը գործում է սինտագմատիկ տրամաբանությամբ, գոյություն ունեն տարբերվող սոցիալական կամ քաղաքական դիրքորոշումների մեծ բազմություն, պոպուլիստական տրամաբանությունը պարադիգմատիկ է և ունի ընդհամենը երկու սինտագմա:

Հաջորդ քայլը այն է, որ մասնակի պահանջներից մեկը, օրինակ՝ ինչպես 2018 թ․ «Մերժիր Սերժին»-ը, պահպանելով իր մասնակի բնույթը, դառնում է խորհրդանիշ համարժեքության շղթայի համար, դառնում է հեգեմոն-նշան: 

Լակլաուն գրում է. «Եթե պոպուլիզմը սահմանենք ըստ նրա այնպիսի հատկությունների, ինչպիսիք են համարժեքության տրամաբանության գերակայությունը, դատարկ նշանների արտադրությունը, ներքին սահմանների հաստատումը զրկվածներին դիմելու միջոցով, ապա ակնհայտ է դառնում, որ այն դիսկուրսները, որոնք հիմնված են արտիկուլյացիայի այս տրամաբանության վրա, կարող են առաջանալ սոցիալ-ինստիտուցիոնալ դաշտի ցանկացած տարածքում՝ լինի դա  կլիենտիստական քաղաքական կազմակերպություն, կայացած քաղաքական կուսակցություն, արհմիություններ, բանակ, հեղափոխական շարժումներ, թե այլ բան: «Պոպուլիզմը» բնութագրում է այդ կազմակերպությունների ակտուալ քաղաքականությունը, այդ թեմաների արտիկուլացման եղանակը, ինչպիսին էլ նրանք լինեն:

Նրա կարծիքով բոլոր քաղաքական շարժումները ավելի կամ պակաս պոպուլիստական են, բայց պոպուլիզմը հատկապես ակտուալ է դառնում քաղաքական վերափոխությունների ժամանակ, երբ հարցականի տակ է հասարակության ապագան: Ինչպես Վագների ժամանակ, այնպես էլ հիմա: