Բանասիրությունը՝ ֆիլոլոգիան (հունարեն՝ φιλολογία, բառացի՝ սեր բառի հանդեպ), հումանիտար գիտակարգերի համախումբն է, որոնք ուսումնասիրում են մարդկության հոգեւոր մշակույթի պատմությունն ու էությունը գրավոր տեքստերի բառային եւ ոճական վերլուծության հիման վրա։ Տեքստը իր ներքին տեսանկույնների եւ արտաքին կապերի ամբողջությամբ այն մեկնարկային իրականությունն է, որ տրված է բանասիրությանը եւ էական է նրա համար։ Սահմանափակելով իրեն տեքստով, կենտրոնանալով դրա վրա, դրա համար «մեկնաբանություն» ստեղծելով (որը բանասիրական աշխատանքի առավել հին եւ դասական ձեւ է, դրա բոլոր նոր ձեւերի նախատիպը) եւ «ծանոթագրոթյուններում» փորձելով «ճանաչել» աննկատն ու անծանոթը՝ բանասիրությունը միայն ինքնասահմանափակման գնով է իրավունք եւ պարտավորություն ձեռք բերում իր տեսադաշտում հետեւողականորեն ներառելու «մարդկային կեցության ողջ լայնությունն ու խորությունը, առաջին հեթին՝ հոգեւոր կեցության»։ (Usener Н., Philologie und Geschichtswissenschaft, в кн.: «Vortrage und Aufsätze», Lpz. — В., 1907, S. 26)։ Նրան է պատկանում ողջ մարդկային աշխարհը, սակայն տեքստի շուրջ կազմակերպված եւ տեքստի միջոցով տեսած աշխարհը։ Այսպիսով, բանասիրության ներքին կառուցվածքը ի սկզբանե երկբեւեռ է։ Մի բեւեռում համեստագույն ծառայությունն է տեքստին, երկխոսությունը նրա հետ առանց դիտորդների, տեքստի վրա կռթնած՝ դրա զննումը, դիտարկումը ամենամոտ հեռավորությունից, որը թույլ չի տալիս շեղվել կոնկրետությունից, մյուս բեւեռում ունիվերսալությունն է, որի սահմանները հնարավոր չէ որոշել նախապես։ Բանասիրության այս գիծը առավել պարզամտորեն եւ ակնառու կերպով իրականացվեց Վերածննդի եւ 19-րդ դարի կեսի միջակայքում բանասերի ավանդական կերպարի տեսքով (հիմնականում դասական գրականությամբ զբաղվող բանասերի, այսինքն՝ անտիկ տեքստերի մասնագետի), որը համատեղում էր լեզվաբանի, գրական քննադատի, հասարակական հաստատությունների, կենցաղի, բարքերի եւ մշակույթի պատմաբանի եւ այլ հումանիտար գիտությունների, երբեմն նաեւ բնական գիտությունների գիտակի գործը։ Գիտակարգերի մասնագիտացման աճը բանասերի այս տեսակը անհնար դարձրեց, սակայն չկարողացավ փոփոխել բանասիրության արմատական էությունը։ Բանասիրության ունիվերսալիզմը չի կորցրել թափը նաեւ այսօր, թեպետ արդեն ոչ թե մակերեսորեն, այլ բարդացված եւ ոչ ակնբախ կերպով։ Սակայն պետք չէ երկու խնդիր իրար խառնել․ երբեմնի պատմա-բանասիրական գիտության ծոցից դուրս ելած լեզվաբանական, գրականագիտական, պատմական եւ այլ գիտակարգերի անխուսափելի տարբերակման պրագմատիկ խնդիրը եւ բանասիրոթյան էական՝ միասնականության խնդիրը՝ որպես գրավոր բառին մոտենալու յուրահատուկ ձեւի։ Եթե բանասիրությունը այլեւս մասնավոր «գիտություն» չէ իր յուրահատուկ առարկայով՝ բավականին հստակ սահմանազատված պատմության, մշակույթի պատմության, լեզվաբանության կամ գրականագիտության պատմության առարկաներից, ապա այն ավելի քիչ կարելի է նկարագրել որպես պատմաբանի, լեզվաբանի եւ գրականագետի կողմից օգտագործված աշխատանքային հնարքների ու հմտությունների պարզ համագումար, որ միայն ավանդույթի ուժով միավորված են բանասիրություն եզրով։ Ավելի ճիշտ է բանասիրությունն ընկալել որպես լայն, բայց ներքին առումով միասնական եւ ինքնահաստատ գիտելիքի ձեւ, որը սահմանվում է ոչ այնքան իր ուսումնաիրման առարկայի սահմաններով, որքան յուրահատուկ մոտեցմամբ դրան։
Հիմքեր չկան բանասիրության սահմանման սկզբունքները համարելու «նախասահմանված» կամ դատապարտված ենթարկվելու իրենց օտար ինչ-որ չափորոշչի։ Սակայն չի կարելի չտեսնել, որ այդ սկզբունքները բարդ հարաբերություններ են հաստատել նորագույն ժամանակի որոշակի կենսական եւ մտավոր ավանդույթների հետ, որոնց արդյունքը չի կարող կանխատեսելի լինել։ Այստեղ պետք է հատուկ նշել երեք բան։
Նախ, բանասիրության ծնունդից ի վեր բանասիրական աշխատանքի բարոյական հիմքը միշտ եղել է անվերապահ հավատը ավանդույթի կարեւորության նկատմամբ՝ արտահայտված տեքստերի որոշակի խմբում․ այդ տեքստերում փնտրում էին ամեն վեհի ու սրբության, ցանկացած հոգեւոր մղման աղբյուրը, հետեւաբար ափսոս չէր կյանքը նվիրել դրանց ծառայությանը։ Քրիստոնյա գիտնականների կրոնական հավատի համար այդ դերը վերապահված էր աստվածաշնչյան երկու Կտակարաններին, Վերածննդի հումանիստների եւ նրանց ժառանգների (ընդհուպ մինչեւ Վինկելմանի, Գյոթեի դարաշրջանի «նորհումանիստները») երկրային հավատի համար՝ անտիկ, դասական տեքստերը։ Խոսքը աստվածային հայտնության մասին լիներ, թե մարդկային մշակութային ժառանգության, ընդհանուր վերաբերմունքը գրավոր բառին մնում էր նույնը։ Հին բանասերն իր մեջ ինչ-որ բան էր կրում բարեպաշտ «դպրից»՝ ոչ թե պարզապես տեքստին նայող, այլ կարծես հոգով տեղափոխվող տեսքտի «ներսը»․ այս «ներսում լինելու» հոգեւոր դիրքը, որը ոչ միայն նույնական չէ, այլեւ հակադիր է զմայլվելու ռոմանտիկական էնտուզիազմին, էականորեն կանխորոշեց բանասիրության «խառնվածքը»՝ սխեմատիզացնող, ընդհանրացնող «հեռվից հայացքի» հակացուցումը բանասիությանը։ Մինչդեռ ժամանակակից մարդն արդեն չի կարող (նույնիսկ եթե ցանկանա) իր կեցության նկատմամբ առաջվա պես անվերապահորեն եւ պարզամտորեն կիրառել նախկինում ցանկացած աստիճանի պաշտելի տեքստերի չափորոշիչները։ Եվ բանասիրությունն ինքը, գիտական առաջընթացի արդյունքում ընդլայնելով իր (էքստենսիվ) աշխարհայացքը եւ դառնալով առավել ժողովրդավարական, պետք է հրաժարվեր առանձնահատուկ արտոնյալ տեքստերի առանձնացումից եւ հետաքրքրվածություն ցւոցաբերեր ըստ էության բոլոր հասանելի տեքստերի ուսումնասիրման հանդեպ․ հիմա դասական բանասիությունը իր գոյության իրավունքը կիսում է ոչ թե աստվածաշնչյան «սրբազան» բանասիրության հետ (philologia sacra), ինչպես նախկինում, այլ բանասիրության տեսակների այնպիսի բազմազանության հետ, որը համապատասխանում է աշխարհի տարածաշրջանների լեզվական-գրական բազմազանությանը։ Այսպիսին է գիտական (եւ ոչ միայն գիտական) զարգացման դրական եւ անշրջելի արդյունքը։ Ակնհայտ է սակայն, որ երբ «հետաքրքիրի», «կարեւորի», «արժեքավորի» տիրույթը չափազանց ընդլայնվում է, դրա գինը լինում է առարկայի նկատմամբ մտերմիկ վերաբերմունքի կորուստը․ հետաքրքիրն արդեն այնքան էլ հետաքրքիր չէ, եւ կարեւորը արդեն այնքան էլ կարեւոր չէ։ Օրինակ, անտիկ դարաշրջանի ժառանգությունը դադարում է լինել նախնիների տունը, որի մեջ ապրում են սերունդները եւ ներգրավվում է այդպիսի այլ «ժառանգությունների» երկար շարքի մեջ, իսկ շարքն ընդհանուր ակնհայտ է, որ ավելի դյուրին է դիտարկել հեռվից։ Մեր օրերի բանասերը կարող է ոչ պակաս մտավոր հետաքրքրասիրություն ցուցաբերել, քան իր հին գործընկերը, իսկ սուր «հիացմունքի» նրա կարողությունը կարող է նույնիսկ ավելի մեծ լինել, բայց նրան այլեւս տրված չէ այդպես հեշտ եւ անկաշկանդ «ներս մտնել»։ Իհարկե, այնպիսի տեքստրը, ինչպիսիք են Դանթեի ստեղծագործություններն իտալացիների համար, Գյոթեինը՝ գերմանացիների, Պուշկինինը՝ ռուսների, մասամբ պահպանում են մեծատառով «Գիր» կոչումը՝ համընդհանուր կյանքի խորհրդանիշի, այնպես որ որոշ առումով տեքստի նկատմամբ վերաբերմունքը ավելի քիչ է փոխվել, քան թվում է, եւ այնուամենայնիվ, անկասկած է, որ բանասիրությունը, որպես բովանդակային ամբողջություն, իրական ճգնաժամ է ապրում։
Երկորդը, մեր ժամանակին բնորոշ են ձգտումները հումանիտար գիտելիքի այսպես կոչված «ֆորմալիզացիայի»՝ մաթեմատիկական գիտելիքի պատկերով ու նմանությամբ, ինչպես նաեւ հույսը, որ նմանատիպ ձեւափոխումը վերլուծության մեջ տեղ չի թողնի կամայականության ու սուբյեկտիվության համար եւ վերլուծության արդյունքները կլինեն տրամաբանորեն պարտադրված եւ ադեկվատ։ Բայց բանասիրության ավանդական ստրուկտուրայի մեջ, չնայած մեթոդների խստությանը, ոչ հուզականությանը, գործնականությանը ու այն շրջապատող զգացմունքային մթնոլորտի առողջ չորությանը, կա մի բան, որ համառորեն հակադրվում է նման մղումներին։ Խոսքը նույնիսկ ինտուիցիայի մասին չէ, այլ նրա, որ նախկինում կոչվում էր կյանքի իմաստնություն, առողջ դատողություն, մադու ճանաչողություն եւ առանց ինչի հնարավոր չէ ասվածն ու գրվածը ըմբռնելու արվեստը, որ հենց բանասիրությունն է։ Մարդկանցից գլուխ հանելու կենսական հմտությունը գիտելիքի ձեւ է, որ բավականին տարասեռ է նրա համեմատ, ինչ ընդունված է անվանել գիտականություն։ Այս տարրի անօտարելիությունը բանասիրության կազմից վերջինիս (ինչպեսեւ ընդհանրապես վերլուծության հումանիտար տեսակներին) հաղորդում է բավականին ինքնատիպ եւ ըստ էության արխայիկ կերպարանք։ Ճշգրիտ մեթոդները (բառի «մաթեմատիկական» իմաստով) հնարավոր են միայն բանասիրության սահմանային շրջաններում եւ չեն դիպչում դրա էությանը։ Բանասիրությունը հազիվ թե երբեւէ «ճշգրիտ գիտություն» դառնա՝ դրանում է նրա թուլությունը, որը չի կարող մեկընդմիշտ վերացվել խորամանկ մեթոդաբանական հնարքով, բայց որը պետք է լինում նորից ու նորից հաղթահարել մտավոր կամքի լարմամբ, սրանում է նաեւ նրա ուժը եւ հպարտությունը։ Չի կարող խոսք լինել, թե բանասերը իբր ունի «իրավունք լինել սուբյեկտիվ», այսինքն՝ իրավունք զմայլվելու իր սուբյեկտիվությամբ, զարգացնելու սուբյեկտիվությունը։ Բայց նա չի կարող նախապես պատսպարվել կամայականության վտանգից ճշգրիտ մեթոդների պատի հետեւում, նա ստիպված է դեմ առ դեմ առարեսվել այդ վտանգին եւ հաղթահարել այն նորից ու նորից։
Երրորդը․ իմացության կարելի է ասել ամենագրավիչ (որովհետեւ ամենից քիչ կիրառված) հնարավորությունները մեր օրերում կապված են «մակրոկառուցվածքի» ե «միկրոկառուցվածքի» ոլոտներ թափանցման հետ։ Այս հնարավորություններն առկա են նաեւ հումանիտար գիտությունների համար․ մի բեւեռում լայն գլոբալ սխեմաներ, մյուսում՝ նշանակությունների եւ իմաստների տարրական միավորների ընգգծում։ Բայց բանասիրության ավանդական արխիտեկտոնիկան, համապատասխան ամբողջական տեքստի իրականությանը եւ այդպիսով կարծես «մարդկային համամասնություններին» (ինչպես անտիկ ճարտարապետությունն էր համապատասխան մարդկային մամնի համամասնություններին) ընդդիմանում է այդպիսի միտումնեին, որքան էլ դրանք արդյունավետ լինեն։
Մի բան պարզ է․ այնքան ժամանակ, որքան բանասիրությունը պետք կլինի, այն պետք կլինի այնքանով, որքանով հավատարիմ կմնա իր էությանը։ Նրա խստությունը մաթեմատիզացված մտածող ապարատի արհեստական ճշգրտության մեջ չէ, այլ մշտական բարոյական-մտավոր ջանքի՝ հաղթահարող կամայականությունն ու ազատագրող մարդկային ընկալման հնարավորությունները։ Մարդու գլխավոր խնդիրներից մեկը հասկանալն է մեկ այլ մարդու՝ չվերածելով նրան ոչ ինչ-որ «հաշվելի» բանի, ոչ էլ սեփական զգացմունքների արտացոլանքի։ Այս խնդիրը դրված է յուրաքանչյուր անհատի, բայց նաեւ յուրաքանչյուր դարաշրջանի առջեւ՝ ողջ մարդկության առաջ: Բանասիրությունը ըմբռնման ծառայություն է եւ օգնում է այդ խնդրի լուծմանը։
շարունակությունը՝ այստեղ
