Ես
Ամեն ինչ սկսվեց տատուս՝ շոկոլադները պարտակելու խասիաթից։
Մի վազից մյուսը, մի սերվանտից մյուսը, էնքան էր տեղերը փոխում, մոռանում էր՝ որտեղ-երբ-ինչ-ու-ոնց ուներ պահած։ Հյուր գար, մի բան բերեր՝ տատուս ձեռը պիտի տային։ Տատս ժպտում էր էն կախոռ խեղճուկրակ տատերի պես, որոնցից ինքը երբեք չեղավ։ Դնում էր տուփը գոգին, մատները վրան համբերատար կտկտացնում։ Հյուրերի գնալուն պես՝ վռազ առանձնանում էր մի տեղ քաղցրի հետ։ Հենց տանը չէր լինում, ես ու քույրս որսի էինք ժենշենի ու լողակի հոտի մեջ կորած պահարաններով, տան շուշեղեններով, պադվալի քունջուպուճախներով։ Կամ գտնում, ռնդում էինք թաքցրած շոկոլադները, կամ հոգնում էինք կեսից՝ մինչև հոգու խորքը խռոված շաքարին մեռած տատուցս։
Էսպես ինքն իր տատուց եկած գլխի միջի ճիճուներից խառնվածք էր բտել, զավթողական ու մի բոլ ուրիշ անդուր մղումների տերն էր դարձել ու հիմա ընտանիքին հասանելիք կոլեկտիվ քաղցրը հանգիստ օտարում, սթրում էր մի տեղ։ Մենք հետ էինք թալանում, ներս անում ինչքան կտեղավորվեր՝ պատրաստ մի քանի օրից կատաղած ու անզոր խրատները լսելու, թե ոնց էն հարևանի տղան մեր պես էնքան քաղցր կերավ, որ մի օր Սևանում խեղդվեց ինսուլտից։
Երբ որ մեծ քույրս կարգին մեծացավ, գողության էս շղթան հայտարարեց հոգեբանորեն անառողջ, իրեն տվեց կիթառին ու գրքերին։ Լույսերը տարան։ Մերոնք մասիվի շուկայում մի բուդկա դրեցին։ Տան եղած-չեղած քաղցրեղենը մի օր մյուս ապրանքների հետ գնաց երկրորդ մասիվի շուկա՝ հարևան Տապոռ Ռաֆոյի աշխատացրած մեր փայ ստոլիկը։ Մի թիքյա տարածքի վրա ձախից դրած էին շոկոլադ, ծամոն, պծիչի, մոմեր, մեքենայի ֆառեր, ակումլյատոր, ցերեկային լամպերի տեսականի, ռեզինից շնուռ-մնուռ, աջից՝ ծնողներիս հնարած խաչբառների ժողովածուները, լամպի լույսի տակ հեղինակած քիմիայի ու երկրաբանության շտեմարանները, պապիկիս կտրած ցախերը։
Բլոկների մեջից բռերով տուռբոյի ու դեռբիների պակասի առաջին ու վերջին կասկածյալը Տապոռ Ռաֆոն էր։ Ես ամեն օր ծամում էի դրանք ընկերներիս հետ շենքի հետևում։ Ամենքը տնից մի բան առած պիտի գար. կարտոշկայի դիլիմներ, բուխանկայի գառբուշկաների վրա քսած կարագ՝ վրան շաքար ցանած, փեջի վրա տաքացրած լավաշի մեջ պանիր ու իմ բերած նավթահամ դեռբիները։
Ընթրիքին էնքան ուռած էի տուն գալիս, որ ջրիկ ճաշը թափում էի զուգարանի մեջ, բացի մսից։ Մսերը հենց տենց թաց փաթաթում էի թերթի մի կտորի մեջ, հետո գիշերը ես ու քույրս քնելու ժամանակ հանում էինք թաքուն, մեր տեղաշորը դարձնում վրան, մեջն իրար հետ ճպճպացնում ճաշի մսերը. Լուսերեսն ու Վարդերեսն էինք, մեր զիբիլանոցի մեջից ուտող մերն ու տղան, Կայն ու Գերդան էինք, Հենզելն ու Գրետելը, աստղերից իջած կինն ու սագարած աղջիկն էինք, մածուն բերող էն ապարանցի սիրուն տղեն ու քուրս։
Յոթ տարեկանից ես վայելում էի իմ բանդիտ կյանքը, մինչև մի օր մարմնագույն կաշվից կազմով մատյան գտա մորս բացովի հայելիներով տրյումոյին։
Մատյանի մեջ քանոնով սյունակներ էին գծած, ամեն ապրանքի քանակ ու գին էր նշված ու առուվաճառքի բալանսները հենց էդ առավոտ տեղադրած։ Մատս տարա ու իջեցրեցի տուռբոյի սյունակի մոտ. Տուռբո / Ծամոն / Չբացած Բլոկ – 5 / Բացած Բլոկ – 1, Քանակ – 48։ Արագ սկսեցի հաշվել բլոկի մեջի ծամոնները։ 42։ Ու ես տրյումոյի փեղկերով հայելիների միջի անկյունններից տեսա՝ ոնց անվերջ իրար մեջ արտացոլվող իմ գողածուրիկ հայացքները մեկից բռնվեցին։
Պիտի մի բան անեի։
Մի բան պիտի անեի։
Պիտի անեի մի բան։
Ի՞նչ անեի։
Որոշեցի՝ ինչ։
Բայց անելուց առաջ մանկական աստվածաշունչ կարդացի համենայն դեպս։ Մանուշակագույն կազմի վրա Մարիամն ու երեք տղամարդ ուշադիր նայում էին տկլոր Հիսուսիկին։ Ես թերթեցի փայլուն էջերը, հասա «Հովսեփը՝ Հակոբի սիրելի որդին» գլխին, հաշվեցի Հովսեփի հագած խալաթի զոլերի գույները, էն որ եղբայրներին չէր հասել ու հիշեցի քրոջս կապույտ զակոլկան, որից ինձ չէր հասել, որի պատճառով իրար մազ էինք պռճոկել մի անգամ, էն էլ որովհետև նույն օրն ինձ ասել էր, որ բոլոր հեքիաթների ուժեղ աղջիկները սև մազեր ունեն իր նման, որ Ռուբեն Հախվերդյանն ասում ա՝ իմ քնքուշ սևահեր, ոչ թե իմ քնքուշ կյաժո, որ բոլոր հեքիաթներում բաց մազերով աղջիկները մոխրոտի պես հորթ են հիմնականում։ Վերին աստիճանի տհաճ խոսակցություն էր։ Զակոլկան շպրտել էի պատուհանից դուրս։
Մերս տվել էր ինձ էդ օրվա առևտրի ցուցակը։ Գնացի կողքի շենքի՝ դվիժոկով աշխատող հացի փուռ, Ժենիկ ծ’յային տվեցի:
«Երկու մատնաքաշ, երեք բուլկի»։ Խանութի հետևի դռնից Ժենիկը հաստ-հաստ օրորվելով ներս մտավ խանութին կից փուռը։ Ես անցա ցուցափեղկի մյուս կողմն ու բռիս մեջ ինչքան տուռբո կտեղավորվեր, վերցրի, խցկեցի գրպանս։ Ետ եկա գնորդի կողմ ու մի քանի վայրկյան շունչս փորձեցի տեղը բերել։ Գլուխս պտտվում էր։ Ժենիկ ծ’յան դուրս եկավ փռից, հացեղենը տվեց ձեռքս։
«Մի կիլո խնձոր, կիլոուկես-էրկու խաղող», – շարունակեց ցուցակով ու դուրս եկավ հիմնական դռնից՝ դրսում դրած միրգ-բանջարեղենի արկղերի մոտ։ Դրսից ներսն էրևում էր, չնայած արկղերը կիսով չափ խանութի պատուհանները փակում էին, հենց էնքանով, ինչքան իմ բոյն էր ութում։ Նորից արագ անցա ցուցափեղկերի մյուս կողմը, ու չնայած մի դեռբի էր պակաս՝ ըստ մերոնց ժուռնալի, չիմացա՝ ոնց երեքը վերցրի, մտցրի տաք հացերի արանքն ու էլի ետ եկա իմ կանգնած տեղը։
Ժամանակի հետ սիրտս էլ չէր լփլփում, չէի քրտնում, գլուխս չէր տաքանում. գողանալը դարձավ առօրյա ինձ հասանելիքը։ Ամեն օրն ինձ պարտք էր մի իրեք տուռբո, երկու յուպի, մի դեռբի, ու վարժեցրած պարտատուի պես գլուխը կախ վճարում էր պարտքի դիմաց։
Ամեն անգամից առաջ մանկական աստվածաշունչ էի կարդում ու գլխիս մեջ նստածը մեղքերիս պարտաճանաչ թողություն էր տալիս։ Հետո գրքի զահլան էլ չկար, ուղիղ կապի մեջ մտա վերևինի հետ, խոսուտմներ էի տալիս՝ կմեծանամ, կվճարեմ: Իննում, երբ արդեն դպրոցի կողքի, շուկայի ու մյուս բոլոր խանութներից էի ինձ հասանելիքը վերցնում, աստծո թեման փակվեց մի օրում, երբ նորից կարդացի Աբրահամի պատմությունը։ Էն որ երեխու շալակը ցախեր դրեց, որոնցով պիտի խորովեր տղուն ի սեր Աստծո։ Աստված, ում մերս տակուց գլխումս վարորդ-հսկիչ էր նշանակել, հիմա մտքերիս խտությունից էլ չտեղավորվեց էնտեղ։
– Մամ, եթե աստված քեզ ասի՝ Գայանեին պիտի մորթես կամ խորովես, որ իմանամ՝ ինձ սիրում ես, թե չէ, կանե՞ս։
– Վա՜խ, քաղցրս, գիժ ե՞ս, կյանքում։
– Որ ասի՝ չէ՜ պիտի անես, թե չէ կիմանամ՝ ինձ չես սիրում։
– Մեկ ա, անուշս։
– Բա աստված ի՞նչ կմտածի։
– Ինչ ուզում ա՝ մտածի, – ասեց ամենահոգևոր մերս։
Դրանից հետո իմ աստվածն ինքն էր։
Վերևինին թողեցի։
Աստվածաշունչը գնաց մյուս հեքիաթների շարք։
Ես անցա արկածային գրադարանին։
Մարյաշը
Մարյաշի պապան միլիցա Գագոն էր։ Մի անգամ լսել էր՝ ոնց են մանրիկ հանցագործությունների համար բռնված անչափահաս տղեքի վրա ամեն տեսակ չբացահայտված գողություն բարդում, հատկապես տարեվերջին։ Մարյաշը մեջ էր մտել մեծերի խոսակցություն, հարցրել էր՝ բա աղջիկների՞ն։ Գագոն ասել էր՝ գողությունն աղջիկների համար չի, էլի ամբախ-զամբախ խոսացի՞ր, արա՜։
Էս որ ասեց, չդիմացա, պատմեցի Մարյաշին իմ գողական կյանքի մասին։ Աչքերն էնպես էին վառվել, որ միանգամից փոշմանեցի ասածիս համար։ Թվաց՝ իմ մասին հորը կպատմի, ու մերոնք շատ կամաչեն։ Բայց պարզվեց՝ Մարյաշի մտքով չէր էլ անցնում։ Իր աչքերի կայծն ինչ-որ սահման անցնելու մտքից էր վառվել։ Դրանից հետո ամեն օր շենքի հետևում ինձ ցույց էր տալիս Ժենիկենցից տարած գողոնը։ Տասներկու տարեկան էր, ինձնից մեծ-մեծ ձեռքեր ուներ։ Զարմանալի էր՝ ինչքան բան կարելի էր տեղավորել երկու տարի մեծ ձեռքերի մեջ։
Սկսեցինք միասին մտնել խանութներ, դուրս գալ։ Ես էլ բուն գողը չէի, շեղող հանգամանքն էի, քանի ինքը գործը կաներ։ Ամոթի հարց չկար, սրտի թրթիռ էր, ընկերովի մեզնից առաջ ընկնելու, չափն անցնելու թույլտվություն։ Բռնվելն էր ամոթ, բայց դրա մասին սկի չէինք էլ մտածում։ Բռնվեինք՝ բռնվեինք։ Երկու հոգով էինք, ու դա ընդհանուր մեղքը մյուսի վրա էր գցում։ Լավագույն դեպքում անպատվելու էին, դուրս շպրտեին։ Վատագույն դեպքում սրտացավ խրատ էինք լսելու լղոզած տուշով կամ չեչոտ մորուքով մեծերից, որոնք լրիվ ուրիշ, անկապ աշխարհից էին։ Առանձնապես մեծ գին չէր համամատած էն վայրկյաններին, որոնց ընթացքում ժամանակը մեղրվում էր մեր շուրջ թանձր ու դանդաղացրած կադրով, ու կարելի էր լարախաղացի պես պար տալ վտանգի թելիկներին։
Մի անգամ պիտի մեր բակի Աննայի ծնունդին գնայինք։ Աննան նոր էր ծակել ականջները, ականջօղեր կգողանայինք։ Ծնողների տված փողով էլ կգնայինք երկրորդ մասիվի լոդկաներին ճոճվելու։
Քռչերի մի խանութ կար էդ կողմերը՝ «Լյուքս լեյդի»-ն։ Մտանք՝ ծանոթ քաղցր լարումը երկուսիս աչքերի մեջ։ Քանի ես ինչ-որ զարդիկներ էի նայում, մի կապույտ զակոլկա տեսա՝ ճիշտ էն զակոլկայից, որ մենակ քրոջս էր հասել, խցկեցի գրպանս։ Մարյաշը տեսավ, որ մեր պայմանավորվածությունից դուրս բան վերցրի, առիթավորվեց ու գրպանի մեջ խցկեց աչքի մատիտ, հետո մյուսը, փայլուն շրթներկ ու պռոբնիկ դուխիներ։ Ես հարցական նրա կողմը նայեցի, բայց սա շեղվել էր։ Հետո վերցրեց վզնոց, ականջօղեր, ու մատանիներ։ Խանութի մյուս կողմից մեր դուրս գալու նշանն արեցի։ Բանի տեղ չդրեց։ Չափն անցնում էր։ Մարյաշին տարել էր։ Երբ տեսա, որ ուլունքներին անցավ, դուրս եկա խանութից, արագ քայլեցի դեպի տուն։
– Գայոոոու՞շ, Գայ, սպասի, աղջի՜, – հետևիցս վազելով՝ հասավ միլիցա Գագոյի աղջիկը։
– Ի՞նչ ես անում։
– Ի՞նչ եմ անում։
– Ցնդել ե՞ս …
– Ի՞նչ եմ անում։
-… Դու լավ գիտես։
– Իյաաա՜։ Քեզնից եմ սովորել, Գայոտ։
– …
– Էլ մի՜, լավ։ Արի՜, արի՜ գնանք, ցույց տամ, չես հավատա։
Դե լավ։ Ոչ բռնվել էինք, ոչ էն։
Լոդկեքի այգում Մաշը դեմս փռեց գողոնի էնպիսի մեծ պաշար, որ սկի չէի նկատել։
Երբ հարցրի՝ բա չէ՞ր վախենում բռնվելուց, բա մեր պայմանավորվածը, Մարյաշն ուրիշ ձևերով խոսեց. ասեց, որ ինչքան վախենում էր, էդքան ավելի շատ բան էր ուզում տաներ։ Ու ինչքան տանում էր, էդքան փորատակից, հենց իր էն ամենամեջտեղից խուտուտի պես մի քաղցր նոր բան էր զգում, ասես լիմոնադի պղպղջակներ խլվլտային բնում, որ մեծանում, ուժեղանում էին, ու ոտքերը հենց խաչում, սեղմում էր, դրանք պայթում էին մեջը, ու պայթյունների արանքում վախն էլ էր լրիվ մեռնում, գնում։ Ես մի քիչ նախանձեցի Մարյաշին ու խաբեցի՝ հա բա, չգիտեի՞ր, իմ մոտ էլ ա տենց։ Հետո խղճացի Մարյաշին, ում բռնվելը ժամանակի հարց էր, ուրեմն արդեն եղած էր։ Պատկերացրի՝ ոնց խանութի աշխատակիցը դուրս գալուց առաջ իրեն կկանգնեցներ, կամ հետևից կվազեին, կքաշքշեին, միլիցա Գագոն կիմանար, պատկերացրի՝ ինչ կաներ Մարյաշին, պատկերացրի, որ Մարյաշը հենց էդ էլ ուզում էր, ուզում էր բռնվեր մի օր, ուզում էր տեսներ ինչ կլինի, երբ հերն իմանա, որ սխալվել էր, որ գողությունն աղջիկների համար էլ էր։ Ու քանի Մարյաշը աչքերին էր քսում գողացած մատիտներից կանաչը, իմ մեջ բռնվելու վախը, իսկ ավելի ճիշտ՝ ծնողներիս սիրտը չկոտրելու ցանկությունն առաջ անցավ արկածախնդրության ծարավից։
Որոշեցի, որ էլ գող չեմ լինելու։
Մարյաշի պես չեմ լինելու։
Մարյաշի պապայի պես չեմ լինելու։
Միլիցա Գագոն
Մի անգամ որ գող եղար, միշտ գող ես։
Եթե չես գողանում, մեկ ա՝ գողի հոգին գիտես, շարժուձևը գիտես, մտքերը գիտես, մտքերի տակի մտքերը գիտես։ Գողին հեռվից չես կարում չտեսնես, ոնց-որ միջին սլուխով ջութակահարը վոկալիստի ֆալշերը չի կարում չլսի։ Դրանից պրծում չկա։
Ու էսպես ես միանգամից հեռվից տեսնում էի աշխարհի բոլոր գողերին։ Առաջին անգամը տեսա՝ ոնց Բաղրամյան/Բարեկամության տակի պաձեմկայից մի աղջիկ գողացավ փումփուլիկներով պայուսակ, բարձրացավ Հայաստան հանրախանութ, տարբեր բլուզկաներ դրեց նոր պայուսակի մեջ ու դուրս եկավ։
Հետո տեսա վերնիսաժում դեռահասների՝ մի ծայրից ոհմակով մտնելիս ու հատ-հատ դուրս գալիս, ձեռներին արծաթե մատանիներ ու հակինթե բրասլետներ, որոնք Յամ-յամի տակի ջինսնոցում ծախվեցին պիվայի ու նաֆթալինի լուծիչներով լիքը կլեյների դիմաց։
Տեսա «Նոյան տապանում» միջին տարիքի մի ակնոցավոր տղամարդու, որն իր ցեխագույն բամբազե սվիտրի մեջ դրեց հուշարձանագիր Սամվել Կարապետյանի «Հայ Մշակույթի Հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին Բռնակցված Շրջաններում» գրքի վերջին օրինակն ու դուրս գալուց առաջ հապաղեց, վերցրեց մի ՀՀ դրոշ, որի համար բայց վճարեց։
Տեսա պապուս՝ մասիվի ձորի անտառները կտրելիս, թլպատվող ձորերից ցախն իր մեջքին Աբրահամի որդու պես կրելիս, որ երեխեքն ու թոռները ցրտից չմեռնեն, բայց մենք, անշնորհակալ ու ճարահատ, մեռանք անծառ Երևանի թոքերի բորբոքումից։
Տեսա՝ մերս ինչ-որ ջրի կանալ էր գտել ու շլանգով կպել՝ չգիտեմ ում հաշվին բակի թթենին ջրելու համար։ Տեսա հորս ու բոլորին հիվանդանոցից լույս գողանալիս, որ շաբաթը մեկ լողանալ լիներ։
Տեսա սոցապ նախարարներին Փարոսի նպաստները չորուկ բիձեքի ու զիբիլի միջից ուտող մերուտղու բերաններից տանելիս՝ սկզբում գողեգող, ամաչելով, հետո արդեն բացեիբաց ու հետսովետական նոր սորտի մարդու զոռբա հպարտությամբ։
Տեսա տասնվեց-տասնյոթ տարեկան գողերին, որոնք ինչ-որ կոտրված, կտրված բան փորձեցին կպցնել իրենց մեջ կլեյով, բայց փոխարենը մեծ ծակեր բացեցին ուղեղների նյարդային մանրաթելերի շուրջն աճող նուրբ թաղանթների վրա ու հայտնվեցին բանտում, գժանոցում կամ բանակում՝ արդեն անդարձ խեղված ու ամբողջ կյանքով մեկ իրենք իրենցից ընդմիշտ գողացված։
Տեսա քավորիս՝ տատուս աշխատացրած մանկապարտեզը օտարելիս և թե ինչպես կարելի էր համատարած օտարոտված քաղաքում մանկապարտեզ-դպրոց-գործարան ուտել արդեն պատերով, խողովակներով, փոքրիկ սեղանիկներով, աքլոր կամ ճուտիկ նկարած աթոռներով։
Տեսա հրատարակիչներին՝ գրողների եկամուտները սիրուն-սիրուն մեջ անելիս, դասախոսներիս՝ իրենց սրտառուչ գրողական փափագով գրած գրքերը մեր վրա նաղդելիս զաչոտի համար, իսկ արտ գրակի քննություններն էնքան թանկ էին, որ փող չունեցողներս ստիպված կարդացինք էդ սաղ, ներառյալ Գինսբերգին։
Տեսա հին ու նոր գողերին, ում ստորագրություններն էին տարբեր, բայց նույն դեռբին էին կերել, նույն մսից ջրիկ ճաշը, նույն թանն էին քաշել գլուխները, նույն Հենզելն ու Գրետելն էին կարդացել, նույն Թումանյանի թարգմանությամբ, նույն անգիրներն էին ասել դպրոցում, նույն առոգանությամբ, նույն մանկական աստվածաշնչին էին հավատացել, ու մեծացել, կորցրել հավատը կամ Վատիկանում գտել ավելի ճաշակով սրբություններ, կամ աստծո հետ ուղիղ կապով ներքին համաձայնությունների էկել, բայց էլի իրենց անթիվ տարբերություններն էնքան տարբեր չէին, ինչքան նմանություններն էին նման։
Ու սա շատ նման է Մարյաշի պապայի՝ միլիցա Գագոյի մասին պտտվող մի պատմությանը, որտեղ նա սեփական ծնողների գերեզմաններից գիշերով գողացել էր ոսկեզօծ նախշազարդերը, մարմարի սալիկներն ու մոր վրա դրած քարն ամբողջությամբ։ Հետո գործ էր բացել, գտել ինչ-որ լակոտի, ով Սասից սև իկռա էր գողացել նոր տարվա նախօրեին ու ստիպել գողին իրեն հետ վճարել ծնողների գերեզմանների համար։
Լակոտը
Գողը տասնյոթ տարեկանի դեմք ուներ, ջահելի, պինդ դեմք, չտեսնող, բանի տեղ չդնող, մաքուր-սիրուն, ուժեղ էր, չիմացող էր, սեփական սիրունությունից անտեղյակ էր։ Տվել էին իրեն խակի աչքերն ու պինդ ջանը, որ ձրի կրի, մաշի որպես տնային շոր։ Էդպես էլ անում էր, սկզբում մեր բակի աղբանամանների շուրջ մոր հետ մլմլում էր, հետո մեծացավ ու չլում էր իրեն ջինսնոցից կասկադ, կասկադից Յամ, Յամից մատենադարանի շենքի ետնաբակ, որտեղ ընկերների հետ վերնիսաժից տարած գողոնի դիմաց առած կլեյն էին քաշում ու բազմակի սկլերոզներ տանում՝ քրոնիկ մոտենալով մահվան՝ հանուն մի քանի րոպե էյֆորիայի։
Գողի էս տեսակից Միլիցա Գագոյի սիրտը ամենաշատն էր խառնում. սա դնոյի դնոն էր, հարիր չէր սա մեզ ոչ մի ձև, էն կարգի հարիր չէր, որ սրանց ամեն ինչ հասնում էր, անչափահաս լինեին-չլինեին, օրենքով, թե առանց։ Նորաբեղ նառկամանների էս փրփակալած քափը պետք էր վրաքաշ անել։
Ու հենց էդ օրն էր, որ իր խեժակալած խելքով գողը որոշել էր էլ չգնալ մատենադարանի շենքի հետև, չթունավորվել, որոշել էր, որ կների ինչ-որ մեկին՝ իրեն սենց կյանք տալու համար, ու կյանքի մնացածն արդեն ինքն իրեն կմեծացնի՝ չի մնա մոր հետ աղբահավաքի, Ռուսաստանից հետ չեկած հոր չուղարկած փողերի կամ ընկերների հետ գողության հույսին։
Ուզեցել էր մի վերջին անգամ իր որոշման համար ինքն իրեն վարձատրեր, որովհետև մենակ ինքն իրեն ուներ. մտել էր Ժենիկ Ծ’յաենց նոր առաջ տված, մեծացրած ու կամեռաները դրած խանութ, որ առանց դվիժոկ էր աշխատում արդեն, ձեռը մեկնել էր ու սև իկռա էր վերցրել։
Վերջին անգամ մի բան էր ուզել որ կարար իրենը լիներ, որպես իր նոր մաքուր կյանք մտնելու որոշման ինքնախրախուսական։ Մի վերջին անգամ ուզել էր անհետևանք ուրիշինն ուզի, առանց ամաչելու վերցնի ուրիշինը, ում մեջը չէր ներդրվի, ում մեջ չէր կորի, որի համար գին չէր վճարի ու որ կորցնելուց էլ ուրեմն հանգիստ կկորցներ, հորանջելու ընթացքում ու ինչ-որ հին երկրի նոր պատմության նման, կմեծանար, կմոռանար, մարմնի ոչ մի մաս չէր ցավա, չէին տանի քաղմաս՝ խաչագողությունն էլ, մնացած մեղքերն էլ վրան դնեին, մի ամբողջ աստված չէր կորցնի մեղքի ու քավության արանքում աստծո հետ անձնական բազառի ժամանակ։ Ու դա կլիներ լրիվ ուրիշ նոր կյանքի սկիզբն ու բոլոր գողությունների վերջը։
Ու հենց վերջին գողությունն էլ եղավ։
Տատս
Ամենադժվար տարիներին էլ տատս ամեն օր աշխատանքից տուն էր գալիս ձեռները լիքը. կարագ, պանիր, մածուն, սմետան, միս, միրգ ու բանջարեղեն։ Տատս մանկապարտեզում բուժքույր էր աշխատում։ Պապս դպրոցի տնօրեն, մերս ու հերս դասախոս, բայց էդ տարիներին տուն պահողը մանկապարտեզի բուժքույր տատս էր, ում բոլորն անուն-հայրանունով էին դիմում։ Ձինը Ծիգռանըվնան քայլում էր ուղիղ ողնաշարով՝ քիթը գետնից միշտ բութ անկյան տակ, բարձր սաբոները ոտներին, եղունգները բոռդո մանիկյուռած, կապույտ, դեղին ու կանաչ քարերով մատանիների արանքից սիգարետը վառվում էր լրիվ ուրիշ ձև, քան երբ քեռի, հոպար կամ Միլիցա Գագոն էին ծխում։
Միլիցա Գագոն տատուս լավ էր նայում, որովհետև մանկապարտեզում իր աղջիկն իմ պես արտոնություններ կարար ունենար։ Կուզեինք՝ կքնեինք, չէինք ուզի՝ կգնայինք Ձինը Ծիգռանըվնայի գրասենյակը՝ առանձին սենյակ մեծ պատուհաններով, որի դռան վրա առաջ տնօրենի ցուցանակն էր։ Մեզ գրիչ ու թուղթ էր տալիս, քանի ինքն իր մեծական գործերն էր անում։ Խեղճ ու կրակ մի մարդ հա տարբեր հարցերով գալիս էր իր սենյակ ու Ձինը Ծիգռանըվնայից հրահանգներ ստացած հետ էր գնում մանկապարտեզի տնօրենը։
Էստեղ էղած չեղածի տերն էր։ Գործի ընդունողը, գործից հանողը, մթերքը ստացողը, վերասհկողը։ Էն, ինչ մանկապարտեզներից տնօրեններն էին տուն տանում, Ձինը Ծիգռանըվնան դրա երկու անգամն էր բերում։
Ամեն օր առաջին հարկի մեր շուշաբանդից կարագ, երշիկ, ձուն վերցնելուց մտքովս չէր անցնում, որ տատս մանկապարտեզի իմ ընկերների ետճաշիկներն էր բերում մեզ։ Չտեսնված գող էր, որովհետև էն պաշտոնին չէր, որ թույլ տար էդ կարգի օրը ցերեկով թալանել սովետական, իսկ հետո հետսովետի մանկապարտեզի մթերքը։ Ավելի շատ դրվածքի հարց էր։
Մի օր էլ շաքարին մեռած տատս շաքարից մեռավ, ու իմ մեջ մի կտոր պոկվեց, գնաց տատուս հետ։ Ոչ էն կախոռ տատերի կապած անգոռայի շալերի պես տաք ու փափուկ կտորը, որոնց մեջ փաթաթված են սովորաբար տատերին հիշում։ Տատուս հետ մրցավազքի մեջ մտածը գնաց, նրա դեմ դուրս էկած անիմաստ պայքարը, ու ես վերջապես հանգիստ իջա պադվալ։ Քանդեցի, գտա մոռացված հին տուփերը։ Հանեցի, կերա բորբոսը կապած նամշահոտ շոկոլադները։ Թողեցի տատուս սիրած որդնած կանֆետների ճիճուները սաղմեր տան, ընձյուղվեն իմ մեջ ոնց պատահի՝ առանց ինձ հարցնելու։
