Հերթական անգամ տուն էինք վարձել: Մեր տանտերը իրենց իրերը լցրել էր տան ամենաարևոտ սենյակն ու կողպել էր դուռը:
Տան մեջ ամենատհաճն ու ճնշողը փակ դռներն են: Թվում է, թե փակ դռան ետևում ոչ թե սովորական, հնամաշ իրեր են, այլ տան գույներն ու ծիծաղներն են բանտարկված: Ամեն առավոտ արևի շողերը դռան տակից միջանցքի հատակին էին ընկնում, ու երեխաներս մինչև արևի թեքվելը խաղում էին բանտարկված արևի շողերի հետ: Ուզում էին բռնել, չէր ստացվում…
Բայց ես արևի շողերի մասին չէի ուզում գրել: Կարոտի մասին էի ուզում գրել, որ պատռում է մարմինդ վիրաբուժական ճշգրտությամբ, ու ինչ-որ անտես, անհամար թռչուններ անխնա կտցում ու կտցում են սիրտդ: Էս ամառային, տոթ օրով հանկարծ հիշեցի դռան տակի ճեղքից հազիվ դուրս թռած շողերը: Էս արևառատ աշխարհում ինչո՞ւ չեմ կարողանում մոռանալ էդ մի քանի բանտարկված շողը: Դրանք ի՞նչ կապ ունեն կարոտների հետ, որ սրաքարերի նման պտտվում ու պտտվում են անընդհատ, ու սիրտս սրվող դանակի շեղբի պես կայծեր է արձակում հին կարոտների ու ջահել օրերի տաք արևների մասին:
Մի ուրիշ վարձով տան տերերն էլի իրենց իրերը տեղավորել էին մի սենյակում, փակել էին սենյակի դուռն, ու Զորիկը` տանտիրոջս տղան, բանալին ինձ էր տվել: Իրենք Ռուսաստանում էին ապրում:
-Երբեմն կբացեք դուռը, մամաս ծանր չարչարանքով է գնել էս իրերը, կհանեք ու կօգտագործեք: Թող կարոտի ծանր փոշին չնստի սրանց վրա: Մենք էլ երբեք Հայաստան չենք գալու: Տունն էլ վաճառում ենք, ո՞վ գիտի, թե նոր տանտերը ուր է շպրտելու սրանք: Խնդրում եմ` օգտագործե՛ք այնպես, ինչպես մաման սիրով ու խնամքով կօգտագործեր:
Ես հաճախ էի բացում փակ դուռը, բայց իրերին այդպես էլ չէի կարողանում ձեռք տալ: Եթե մարդն իր չարչարանքը չի վայելել, ես ինչպե՞ս պիտի վայելեի դրանք… Ի՞նչ սրտով ու ի՞նչ խղճով: Տուփերի մեջ երկար պոչերով բաժակներ էին, որոնց մեջ թափանցիկ կարոտներ էին շողշողում…
-Ա’յ սրանք մաման Պրագայից ծոցի մեջ ա բերել գնացքով:
Կարոտներ կան, որ երկար լեզուներ ունեն ու ճարտար պատմություններ են պատմում գնացքների, բաժանումների, բաժակների ու հույզերի չխկչխկոցների մասին…
Այդ օրը, երբ Զորիկը փակ սենյակի բանալին տվեց ինձ, ես զգացի, որ էլի բան ունի ասելու: Կանգնել էր ու նայում էր դեմքիս: Ես էլ անհարմար էի զգում: Հետո գնաց ու էլի ետ եկավ` ձեռքին մի տոպրակ կարտոֆիլ ու մետաղյա տուփով յուղ:
– Տարիներ առաջ բանակից երբ արձակուրդ եկա, մաման «Աֆտաբ» յուղով ժարիտ սարքեց: էդ ժարիտին եմ կարոտել: Ա՛յ հենց ստեղ նստեցի ու կերա: Մի քիչ հում էր, մյուս կողմն էլ` վառած: Բայց էդ ի՜նչ համով էր…
Երբ կարտոֆիլը տապակեցի, Զորիկը ուտում էր ու լաց էր լինում երևի: Կամ էլ ինձ թվաց, միգուցե վառված յուղի կծվահամն էր լցվել աչքերի մեջ: Ո՞վ գիտի, ո՞վ կկարողանա մինչև վերջ կարդալ ու մեկնաբանել մարդու ապրածը…
Կարոտներ կան, որ ապրում են ծոցիդ մեջ, ու դու խնամքով ես պահում դրանք, որ չկոտրվեն հանկարծ: Ու կարոտներ, որ վառած յուղի կծվահամ ունեն, միշտ մղկտացնում են աչքերդ…
Մի ուրիշ վարձով տան դիմացի տանը դասախոսներ էին ապրում: Տղաները Ամերիկայում էին, ամուսիններով էին: Երբ մեր դուռը բացվում էր, երեխաներիս ծլվլոցն ու աղմուկը լցվում էին շենքի մուտքը, մեր դասախոս հարևանները բացում էին իրենց տան դուռն ու երեխաներիս իրենց տուն էին կանչում.
– Թող երեխաների աղմուկը լցնի մեր տան ամայությունը, մենք էլ ենք համրանում էս տան համր դատարկության մեջ: Տունը դասավորում եմ, մաքրում, դուրս գալիս, հետո, երբ վերադառնում եմ ու տեսնում, որ ամեն ինչ իր տեղում է, սկսում եմ ատել էս տան կոկիկությունը: Թող երեխաներս այստեղ լինեին ու տակնուվրա անեին տունը: Մենք տա՞նն ենք ապրում, թե՞ անշունչ դրված ենք թանգարանում:
Երեխաներս հերոսների նման գրավում էին դասախոսների տունը, հետո ազատ վազվզում էին, տակնուվրա անում խաղալիքներով լի պահարանները, հետո մենք հաղթական դեմքով մեր տուն էինք գալիս… Իսկ դռան մոտ երկու գոհ ժպիտներ ու երկու շնորհակալ հայացքներ հրաժեշտ էին տալիս մեզ:
Կարոտներ կան, որ օվկիանոսներին պիտի պատմես: Չեն տեղավորվում ծով բառերի մեջ:
Տարիներ առաջ էր: Ուսանող էինք: Վարձով էինք ապրում: Ինչպես միշտ: Կրկին ու դարձյալ… Մի օր սիրելի մատանիներս կորան: Մեկը ոսկուց էր` քրոջս սկեսուրն էր նվիրել, երբ հարսնաքույր էի, մյուսն արծաթից էր` սև, մեծ քարով…Մի օր մեր տանտիրուհին եկավ, որ տան վարձը տանի, երբ ձեռքը մեկնեց, որ գումարը վերցնի, երկու մատանիներս տեսա` դրված են մատներին: Գումարը վերցրեց, գնաց: Ոչինչ չասացի, մտածեցի` երևի աչքիս է երևում: Անհնար է էսպիսի բան… Հետո էլի տեսա` նույն մատանիները նույն մատներին էին դրված: էլի ոչինչ չասացի, էլի չհավատացի, էլի մտածեցի` անհնար է… 20-25 տարի է անցել, մինչև հիմա չեմ հավատում տեսածիս… Հիմա էլ երազում եմ տեսնում նույն աղջկան` նույն մատանիներով, նայում է դեմքիս ու ծիծաղում: Ո՜նց է քրքջում… Հիմա էլ երազներիս չեմ հավատում… Տեսե՞լ եմ, թե՞ չեմ տեսել…
Կարոտներ կան, որ նշանի մատծանու նման ամուր օղակում են հիշողությունդ ու ապրում էդպես փաթաթված քեզ: Ես կարոտների մասին պիտի պատմեի, որոշել էի դրանք հավաքել մի տեղում, ինչպես փոքր ժամանակ լուցկու տուփերի մեջ պծեռուկներին էինք հավաքում թափանցիկ տարայի մեջ ու երկար նայում կայծկլտացող կանաչ հրավառությանը: Հետո բաց էինք թողնում ու երկար նայում, թե ինչպես է կանաչ լույսի մեծ գունդը հետզհետե փոքրանում: Թե ինչպես են փոքրիկ, կանաչ լույսերը պոկվում մեծ լույսից ու գնում իրենց կյանքով ապրելու… Կարոտներ կան, որ մեր մանկության կայծոռիկների նման են: Կանաչ լույսեր են արձակում տարիների խորքից ու քանի գնում, չեն խամրում, պայծառ են դառնում ավելի… Կարոտների մասին էի ուզում պատմել:
Մայրս ջահել էր ու սիրուն: Հայրս էլ ջահել էր, սիրուն ու ուժեղ: Մեզ գրկում էր, փետուրի նման թռցնում օդի մեջ: Երբեմն էլ խաբս տալիս ու մեր փոխարեն` մորս թռցնում օդերի մեջ:
-Ընկե՛ր Նազիկ, պապաս մամայիս գրկեց ու ծուլ-ծուլ արեց…
Կարոտներ կան, որ անզուսպ քրքջում ու կարկաչում են տարիների խորքից ճիշտ ընկեր Նազիկի նման, երբ ես մանկապարտեզում մեր տան` «հույժ գաղտնի» լուրերն էի պատմում հերթական անգամ:
Կարոտներ կան, որ չեն քնում ընդհանրապես, ապրում են, շնչում են ու արթուն են միշտ:
Սարվոր էինք: Սարերի սովոր տատս առավոտվա կիթն ավարտում էր ու փռում էր երկար մազերը: Ու ես սանրում, սանրում էի տատիս երկար մազերը: Լուսիկ տատը լաց էր լինում, բանակ գնացող իր տղայի ետևից: Հետո տատս էր լաց լինում:
-Դու մի՛ լացիր, Լուսի՜կ…Դու քո բանակ գնացողի հետևից ես լաց լինում, ես` իմ բանակից ազատված, հիվանդ տղայի… Բախտավոր մարդ ես, լաց մի՛ լինիր, դու քո գնացողի համար ես լացում, ես` իմ չգնացողի, Լուսի՜կ…
Կարոտներ կան, որ տատին կորցրած որբուկի դեմքով են ապրում միշտ… Ազատություն են տալիս խիտ ու ճերմակ մազերին, հետո ներսում հավաքած խիտ մտքերին ու լաց են լինում… Լաց են լինում հիշողություններիս մեջ ապրող էն աղջկա նման, որ սիրահարվել էր մեր շենքի ամենագեղեցիկ տղաներից մեկին ու ամեն օր նստում էր շենքի դիմացի քարին ու լաց էր լինում խաղալիքը կորցրած պուճուրի արցունքներով… Լաց էր լինում անզուսպ ու անմխիթար:
Չէ՛, անձրևը չի, կարոտներս են, լաց են լինում կարոտից, որ էս ակնթարթի նման անցնող կյանքում մենք անընդհատ գտնում ու կորցնում ենք, կորցնում ու գտնում ենք: …ու գտածն էլ երբեք կորցրածի նման չի լինում ու չի լցնում կորցրածի դատարկությունը:
