Լուսինե Շահնազարյան/Գլազուր

«Թը՛խկ-թը՛խկ-թը՛խկ»։ Չորսի Բ-ի դռան ետևից սպիտակ խալաթով փթթի ծյոծը¹ հարցրեց «Կարելի ա՞» ու առանց պատասխանի սպասելու մտավ ներս։

– Ի հարկե։ Խնդրեմ, – քույրաբար պատասխանեց ընկեր Աղաջանյանը, իբր իր թույլտվությունից էս կյանքում ինչ-որ բան դեռ կախված էր, – դու սկսի՛, Գագուլի՛կ։

– Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամբառնեմ սիրում…

Երկու սպիտակ խալաթով ծյոծք առաջինի ետևից շարժվեցին դեպի գրատախտակի կողքին վառվող փեջը։ Երեսեուներեքս փակեցինք գրքերն ու տետրերը, պայուսակներից հանեցինք բաժակներն ու գդալներն ու դրեցինք գրասեղաններին։

– Մեր հին սազի ողբա նվագ, լացա կումած լարնեմ սիրում…

Մի քանիսը հանեցին փայլաթիթեղի մեջ փաթաթած շաքարավազ, իսկ ավելի ունևորները շաքարավազի հետ խառնած կակաոյի փոշի։

– Արնանման ու ծաղիկների ու վարդերի բույրը վառնամ…

Եվ միայն մեկն իր բաժակի, գդալի կողքին դրեց բթաչափ երկարությամբ ու լայնությամբ ալյումինե մի տուփիկ։ Այնտեղ՝ տուփիկի ներսում, կանխախնկում էր գլազուրս։

– Ու նաիրյան աղջիկների հեզակճուն… հեզակնուճ պարն եմ սիրում:

Սիրում եմ… Սիրում եմ մեր… երկինքը… մուգ…

– Ջրերը ջինջ…, – Շուշոն էր հուշում։

– Ջրերը ջինջ…

– Լիճը լուսե…

– Լիճը ու սեր…, – չէ, Գագուլիկը լռվել էր։

– Արևն ամռան…, – Շուշոն չէր հանձնվում։

– Հիմա երկուսիդ չորս դնե՞մ, իրար մեջ կիսվեք, – ընկեր Աղաջանյանը սրդողեց, – նստի՛, նստի՛, Խաչատրյա՛ն, երեք։ Դավի՞թ։ Գա՞ս։

– Ընկեր Աղաջանյա…

– Հիմա ո՞վ ա մեռել, ա՛ յ տղա։

– Շունս, ընկեր Աղաջա…

– Նայի՜ հա, Դավիթ տղա՛, էս անգամ զանգելու եմ ձեր տուն՝ ճշտեմ։

– Զանգե՛ք, ընկեր Աղա..

– Ողբա՜մ ըզքեզ, հայոց աշխարհ։ Էս ու՞ր հասար. Չարենցը դագաղի մեջ հիմա շուռ եկավ… Ա՜խ, էս ի՞նչ սերունդա մեծանում, գրողին չգնահատող սերունդ, գիրը չսիրող սերունդ, տակավին…

– Ընկեր Աղաջանյա՛ն, – հետաքրքրվեցի, – դագաղի մեջ ո՞նց են շուռ գալիս։

– Գայանե՞, դե արի՛, արի՛՝ տեսնենք դու՞ ինչ ես ասում,- ընկեր Աղաջանյանն իր աչքատակերի պես քրքրված կաշվե պայուսակից հանեց կարմիր աքաղաղով հախճապակե բաժակն իր հավիկներով տակացուով ու օժիտից բերած արծաթե գդալը և խնամքով դրեց դրանք մատյանի կողքին։

Մոտեցա գրատախտակին։ Հետևանց կանգնեցի փեջի դիմաց։ Վրայի երկու ջրալի թեյնիկների կնճիթներից սկսում էր գոլորշել։ Բոլորս գիտեինք՝ ինչ հաճելի էր էդպես կանգնելը՝ մեջքով դեպի փեջը, որովհետև, երբ դու խրոնիկ մրսում ես ու մեկ էլ հանկարծ տուտուզդ սկսում է ջերմանալ, ինչ-որ համամարդկային պատգամ շշննջում է մարմնիդ հասարակածին. «ամեն ինչ լավ կլինի»։

– Ես իմ անուշ Հայաստանի՜…, – շատ դանդա՜ղ պիտի արտասանեի, որ տաք գոլորշին հանգիստ պարուրեր ինձ մեջքից, էլ չմրսեի, երկինքը կապտեր, խոտերը կանաչեին, ու աշխարհն այլևս էն ցուրտումութը չլիներ, որտեղ լամպի ֆիթիլի ու ֆուջիկայի հոտից պավլովյան պատրաստակամությամբ լույս ու ջերմություն էինք ենթադրում։ Ափսոս առաջին տունն ինձնից անկախ շուտ պրծավ։ Հետո երկրորդի կեսից՝

– Մթում կորած խրճիթների անհյուրընկալ պատերը սև ու հնամյա քաղաքների հնամյա…ըըը… հազարամյա քարն եմ սիրում։ Ուր էլ լինեմ… ուր էլ լինեմ չեմ մոռանա ես… ողբաձայն… ես ողբաձայն երգերը մեր, չեմ մոռանա…

– Աղոթք դարձած, – հուշեց Շուշոն։

– Աղոթք դարձած… Չեմ մոռանա աղոթք դարձած երկաթագիր գրքերը մեր…

– Ինչքան էլ սուր, – էլի հուշեց Շուշոն։ Ֆենոմենալ հիշողություն ուներ Շուշանիկը։

– Շուշանի՛կ, աղջիկ ջա՛ն, հաջորդը դու ես, սպասի՛ տեսնենք՝ սա ուր ա հասնում։

– Ինչքան էլ սուր, – շարունակեցի, բայց իզուր. չէի ձգելու մինչև «Եսիմանուշհայաստանու» վերջը։

– Վա՜յ, նստի՛ Գայանե՛։ Նստի՛։ Ողբա՜մ ըզքեզ, հայոց աշխարհ, – ու էլի ընկեր Աղաջանյանը սգաց մեր սերունդը, մեր՝ Չարենցից հեռացած, գրականության հետ կապը կորցրած, ազգային ինքնությունից զուրկ, մի քիչ էլ ոջլոտ չորսի Բ-ն։ Գլխումս սպիտակ աղմուկ՝ չէի դիմանում դասամիջոցը գա, կառտոշկաները հանեինք, դիլիմներ սարքեինք, դնեինք ժանգակավճոտ փեջի վրա, աղ-հացուպանիր-փեջ-կառտոշկա-տաք-տաք գնար ստամոքս, որովհետև ինչպես պնդում էր ընկեր Աղաջանյանը՝ դեմքին նախևառաջ սեղանաձև ուղղանկյան արտահայություն տալով, մերը հոգու սովն էր, մերը Չարենցի նման ռահվիրուն ուրանալն էր, գրողի տիեզերաշեն մտքի երիցս սպիտակ խալաթավորը կաթի փոշու մի տուփ հանեց մեր բաժնից, ազգային նկարագիր դրեց ընկեր Աղաջանյանի մազերի պես տեղ-տեղ գունաթափված սումկայի մեջ, մինչ Աղաջանյանը որոշիչ որոշյալը խցկեց ծյոծի գրպանն առանց մի վայկրկան սերնդասուգն ընդհատելու։

Ջուրը եռաց։ Երկու սպիտակ խալաթավորները հանց ցնորական ուրուներ շարքերի աջից ու ձախից եռման ջրերը լցնելով անցան թե չէ, դասարանով մեկ տարածվեց մարդա երեք գրամ կաթի փոշին² եռման ջրի հետ խառնելու գդալների ծլնգոցնը, ու դրա հետ բոլորի նախատոնական տրամադրությունը բարձրացավ մինչև փեջի տռուբի պատճառով բացված պատի վերևի ծակը՝ ուղիղ Պարույր Սևակի սիգարետով նկարի կողքին։ Կաթի փոշու լուծույթի մեջ խառնեցին բերած շաքարը, կակաոն ու չարդարացվող սպասումները, քանի որ կաթի փոշու լուծույթից մթնում կորած խրճիթների անհյուրընկալ սև պատերի համ էր գալիս, իսկ թխվածքաբլիթը հնամյա քաղաքների հազարամյա քարից ոնց-որ լիներ։

Անկեղծ ասած, մենք՝ 4-ի Բ-ի ազգադավ բորոտիկներս, ամեն ինչին պատրաստ էինք, նույնիսկ դոշաբ կխմեինք, եթե պետք լիներ, միայն թե ընկեր Աղաջանյանը հիսունվեցերորդ անգամ «Եսիմանուշհայաստանին» խորտակիչ առոգանությամբ չարտասաներ, թե չէ կրծած մատիտս ուզում էի մի լավ սրել, հապա խնամքով խրել ձախ աչքիս մեջ։

Ահա։ Ահա եկավ այն պահը, երբ ես բացեցի իմ ալյումինե տուփիկը։ Մի քանի դասարանցու աչք-ունքը շեղվեց դեպի ինձ։ Հատուկ անփութությամբ ալյումինե տուփիկի միջի գլազուրը գդալով վերցրի, բարձրացրի օդ, որ մի լավ հանրային ծոր տա ու նոր, դե ջիջիլ ձևաչափով լցնեմ բաժակիս մեջ՝ արդեն երեսուներկու գելխեղդների հայացքների տակ։ Շոկոլադե, փայլուն խեժն իմ ցոփ ու շվայտ կյանքի վկայությունն էր էն օրերին, երբ միջինում ամեն քիչ թե շատ տեսած հայ երեխա մի սնիկերսը կիսում էր հինգից-ութ տաշեղների՝ ընտանիքի ամեն անդամի համար։ Սնիկերսն ուտելուց հետո խնդրում էի մամայիս թուղթը չգցի, որովհետև Շուշանիկը շոկոլադի թղթերի կալեկցիա էր հավաքում, ու դասամիջոցներին թույլ էր տալիս էրեխեքով հոտ քաշեինք ճռճռան սնիկերս-մարս-բաունծի-լայըն-դերբիի թղթերից, որոնց միջից իրենից ավելի ունեցողները բատոնչիկները նշխարների բաժանել, մի երկու օր սառնարանում պահել, լպստել, հետ դրել, կծմծել, հետ դրել, և ի վերջո կերել-պրծել էին, իսկ Շուշանիկին հոտ քաշելն էր մնում։

Մեկ-մեկ դասամիջոցներին Շուշանիկն ու Գագուլիկը երկու գիտակ նարկոմանի պես կուչ էին գալիս ճռճռան թղթերի շուրջ ու հերթով շոկոլադի թղթերով անցնում՝ ամեն մեկի համուհոտն իրար պատմելու, իբր իրենք էին կերել, ու մինչև ետ դարսելը հերթով, փոխեփոխ մարդ ա մի արտաշունչ էր ֆսսցնում ճռճռան թղթի միջից քթով ներս։ Հերթը սնիկերսին որ հասնում էր, երկուսի բիբերը հետ-հետ էին գնում, մնում էին սպիտակները, հաճույքից գայլի ձագի ոռնոց էին հանում ու մի երկու վայրկյան տեղում էդպես մնում էին երանության թռիչքի մեջ։ Հետո Շուշանիկը փողի տրցակներ բանեցրած բանկատիրոջ պես շոկոլադեղենի թղթերն արագ դարսում, մազակապով փաթաթում, հետ էր խցկում պայուսակի մեջ, «թե չէ հոտը շուտ ա պրծնում»։ Հոտը պրծնելուց հետո էլ Շուշանիկը դեն չէր նետում շոկոլադի թղթերը։ Մի տետր ուներ, մեջն էր կպցնում, ու թերթում էր դրանք, Գագուլիկի հետ հիշում չկերած շոկոլադների հոտը։

Ինձ համար տարին երկու անգամ մեկ-վեցերորդ սնիկերսը դարձել էր նորմա։ Բայց տնական գլազուրն ու ընդհանրապես տորթեղենը համարյա ամեն օր հասանելի էին։ Պատճառը ծնողներիս քիմիկ-երկրաբան ինդուլգենտ ինտելիգենցիան էր. այն չէր ձգում առանց կողմնակի եկամուտների ու մեր նկուղը մի օր մաքրվեց, ներկվեց, ու դարձավ տորթի ընդհատակյա ցեխ, որի ընդերքից փոխ ծուխ ելաներ, փող բոց ելաներ, կես տարի չանցած՝ բակի կանանց կեսը մեր պադվալում տորթ կթխաներ։ Վերջը մեր մուտքից էնքան մեղրով տորթի հոտ եկավ, որ հասավ թաղի տոկուն լավերի քթներին, սրանք էլ թե բա՝ ըստ փայամուտի համահայկական օրենքների՝ կողմնակի եկամուտների հիսուն տոկոսը պիտի մուծվեք, թե չէ տորթի ցեխը մի շաբաթից ընդմիշտ պլոմբվելու էր։

Երեկ հերս ինքն իր ձեռքով ցեխը պլոմբեց, հարևանների հետ վերջին անգամ նկուղում տնական մաճառով խմեցին ոչ լեգիտիմ մուտքերի քաղցրության կենացը, տորթի եղած-չեղած ատխոդներից կոկոսե գնդիկներ կոլոլեցին, բաժանեցին իրար մեջ, ու հաջորդ օրվանից մարդա իր համար պիտի մտածեր, թե ոնց պիտի երկրաբանի կամ քիմիկոսի աշխատավարձով տուն պահի։ Մերոնք անցան խաչբառներ ու ընդունելության քննությունների հարցաշարեր հնարելուն, վաճառելուն։ Նունե ծյոծան պարտքերի մեջ ընկավ, ստիպված սկսեց վերահսկել դպրոցում դրած գնահատականները, որ տանը պարապի։ Կարինեենք տունը ծախեցին թռան Ամերիկա։ Ժենիկենք ժիգուլին ծախեցին ու թաղի բուդկան դարձրին ավելի մեծ բուդկա, վրան դիզայներական ոճով գրեցին «Խանութ Ժպիտ»։

– Գայանե՛ ջան, էդ գլազուրիցդ մի քիչ հըլը բեր, – անսպասելի ասաց Նունե ծյոծան՝ ընկեր Աղաջանյանը։ Տարա։ Օժիտի արծաթե գդալը սուզվեց գլազուրի մեջ, բարձրացավ օդ, մի երկու անգամ իջավ, բարձրացավ՝ իր հետ իջեցնելով, բարձրացնելով երեսուներեք բորենիների հայացք, ու հայտնվեց ընկեր Աղաջանյանի կաթնագույն լուծույթի մեջ, պտտվեց իր իսկ ստեղծած հորձանուտում և հանդարտվեց միայն, երբ արդեն ամբողջությամբ քաքմեջ էր արել կաթնաթուրմի կոկաինե սպիտակը։

Ընկեր Աղաջանյանը, ով նախորդ գիշեր վերջին անգամ ինքն իր ձեռքով էր պատրաստել գլազուրը մեր նկուղում, խմում էր կակաոն ու աչքերը լցնում՝ թե՛ ապագայի անորոշությունից, թե՛ մեր սերնդի հայրենուրաց անգիրներից, դժվար էր ասել։

– Արի՛, Շուշանի՛կ ջան, – վերջապես իր մեջ ուժ գտավ ու ասաց, – արի՛ դու ասմունքի, աղջի՛կս։

Քաղցրի երես չտեսած՝ դասատուների դեսերտն էր Շուշանիկը։ Ու գնա՜ց Շուշոն, սկզբից մինչև վերջ, առոգանությամբ, ամեն բառը, ամեն հանգը, ամեն գոռում-գոչյունը տեղը տեղին, իսկը ընկեր Աղաջանյանի սրտով ու առաջինը հատեց «Եսիմանուշհայաստանին»-ը մինչև վերջ, իսկ վերջին տանն արդեն ընկեր Աղաջանյանն ինքնամոռաց էքստազի մեջ հետը հավասար սոսափում էր.

– Իմ կարոտած սրտի համար ո՛չ մի ուրիշ հեքիաթ չկա՜.

Նարեկացու, Քուչակի պես լուսապկսա՛կ ճակա՛տ չկա՜.

Աշխա՛րհ անցի՛ր, Արարատի՛ նմա՛ն ճերմա՛կ գագա՛թ չկա՛.

ԻՆՉՊԵՍ ԱՆՀԱ՛Ս ՓԱՌՔԻ՛ ՃԱՄՓԱ՝ ԵՍ Ի՛Մ ՄԱՍԻ՛Ս ՍԱ՛ՐՆ ԵՄ ՍԻՐՈՒ՛Մ։

– Գերազա՜նց, – գոչեց ընկեր Աղաջանյանը կոյիտուսային գոհունակությամբ, քանի որ Աղաջանյանն ապրում էր գրականությամբ, – նստի՛ր աղջիկս։ Հի՛նգ։ Հի՛նգ ու հի՛նգ։ Հինգին գումարած։ Բերե՛ք-բերե՛ք օրագրերը։ Այ հիմա վերջապես հանգիստ սրտով կանցնենք Սիլվա Կապուտիկյանին… Գայանե ջա՛ն, քեզ երեքին գումարած, մյուս անգամ կարգին կպատրաստվես, ամոթ է աղջիկս… Ուրեմն անցանք Սիլվա Կապուտիկյանին։ Նա այն մեծագույն, մե-ծա-գույն հայ գրողներից է, ում գործերը դարերով կմնան մեր գրականության էջերում… Գագուլի՛կ ջան քեզ էլ երեք, մյուս անգամ մի տուն սովորած չգաս… մեր գրականության էջերում ու մեր սրտերում, բայց նա միշտ կմնա առաջին հերթին որպես «Խոսքն իմ որդուն» բանաստեղծության գրողը։ Դավի՛թ ջան, օրագիրդ բեր, ամեն դեպքում երկուսդ դնեմ, եթե պարզվի շունդ սատկել է մի հինգ կավելացնեմ։ Լա՜վ։ Լռությու՜ն… Եվ այսպես. «Խոսք իմ որդուն»։

Լսի՛ր, որդի՛ս, պատգամ որպես,

Սի…

– Նասկիս ուտես, թունավորվես…, – լսվեց Դավիթի նստարանից, ու զանգը տվեց։

1^ /փոխառ. ռուս./ նշ. միջին տարիքի խայծուն կին։

Բառի արծարծումը հայոց լեզվում հաստատված է լեզվի տեսչության կողմից՝ հայոց լեզվում իմաստային այլընտրանքային տարբերակի բացակայության և երկակի «ծ»-երով անոմատոպեիկ պատկերի տրամաբանական զուգաբանության պատճառով։

Հոգ.՝ ծյոծք։

2^ որը պիտի 4.2 լիներ, բայց ԴԵԼՏԱ ֆորսն էլ էր ընտանիք պահում, Աղաջանյանն էլ, դպրոցի տնօրենն ու ուսմասվարն էլ, հետևաբար ամեն երեխուց մի քանի գրամ էս կողմ-էն կողմ, արդյունքում մի կաթի փոշու տուփ սրան, մեկը՝ նրան, մի էդքան էլ պեչենու դաստա հաղթել-հաղթել ոճով, այսինքն win-win, գնում էր մասնակիցներից բոլորին։